Béla Bartók – Wikipedia, wolna encyklopedia

Béla Bartók

Béla Bartók (1927)
Data i miejsce urodzenia	25 marca 1881 Nagyszentmiklós
Pochodzenie	węgierskie
Data i miejsce śmierci	26 września 1945 Nowy Jork
Instrumenty	fortepian
Gatunki	muzyka poważna
Zawód	kompozytor, pianista, etnograf muzyczny
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Béla Bartók (ur. 25 marca 1881 w Nagyszentmiklós, zm. 26 września 1945 w Nowym Jorku)^[1] – węgierski kompozytor i pianista, uważany za jednego z największych kompozytorów XX wieku. Jako badacz muzyki ludowej i autor analiz z tego zakresu jeden z prekursorów etnografii muzycznej.

Béla Bartók urodził się 25 marca 1881 w inteligenckiej rodzinie: jego ojciec Béla był autorem artykułów ekonomicznych i dyrektorem szkoły handlowej, a matka, Paulá Voit, nauczycielką. U niej pobierał pierwsze lekcje muzyki. Komponować zaczął, mając 9 lat. Po raz pierwszy publicznie wystąpił w 1892 w Nagyszöllös, dokąd przeniósł się z matką po śmierci ojca. Wykonał wtedy m.in. swój Bieg Dunaju. Dwa lata później rozpoczął regularną naukę muzyki w Bratysławie u Laszlo Erkela (syna Ferenca Erkela). W 1899 został przyjęty do Akademii Muzycznej w Budapeszcie. Na lekcje fortepianu uczęszczał tam do Istvána Thomána, kompozycji do Hansa Koesslera, a orkiestracji do Ferenca Szabó. Już wówczas był autorem wielu utworów, pisanych pod wpływem J. Brahmsa.^[2] W 1909 Bartók ożenił się bez rozgłosu ze swoją studentką Mártą Ziegler (córką inspektora policji), której w 1911 zadedykował swoją jedyną operę Zamek Sinobrodego; syn Béla junior urodził się w 1910. W 1923 po rozwodzie ożenił się ponownie ze studentką w klasie fortepianu, Dittą (Edytą) Pásztory (1903–1982); drugi syn Péter urodził się w 1924. Na lekcje muzyki Pétera skomponował sześcioczęściowy zbiór utworów na fortepian o wzrastającym stopniu trudności, który do dziś wykorzystywany jest do nauki gry pod nazwą Mikrokosmos.

Bartók był człowiekiem o liberalnych przekonaniach. Z obawą śledził wprowadzenie narodowego socjalizmu w Niemczech i Austrii. Już w 1937 zabronił wykonywania swoich utworów w rozgłośniach radiowych niemieckich i włoskich. Z jego przekonaniami nie było mu lekko w kraju współpracującym z Niemcami. Wreszcie, po wcześniejszym wysłaniu swoich manuskryptów, w 1940 wyjechał z żoną do Nowego Jorku, dwa lata później dołączył do nich Péter. W USA nie było dużego zainteresowania jego muzyką. Miał kilka wykładów na Columbia University, a utrzymywał się głównie z nauki gry na fortepianie. Jednym z ostatnich jego dzieł był Koncert na orkiestrę napisany dla Siergieja Kusewickiego, dyrektora Bostońskiej Orkiestry Symfonicznej. Prawykonanie koncertu (Boston, 1 grudnia 1944) było olbrzymim sukcesem. Bartók był jednak już poważnie chory na białaczkę. Przed śmiercią ukończył jeszcze III Koncert fortepianowy, będący prezentem urodzinowym dla żony i rozpoczął Koncert altówkowy^[a].

• Kawaler Legii Honorowej (Francja, 1930)^[3].

Za życia Bartóka jego muzyka z niemałym trudem torowała sobie drogę na estrady. Węgierska publiczność przyjęła entuzjastycznie poemat symfoniczny Kossuth i z pobudek patriotycznych tolerowała pewien modernizm utworu. Pięć lat później Bartók był już jednak ostro krytykowany przez recenzentów za, jak to formułowali, „chaos dźwiękowy” i „kakofoniczne grymasy”, a publiczność straciła dlań zainteresowanie. Chcąc zmienić ten stan, w 1911 Bartók, wspierany przez przyjaciela Zoltána Kodálya, założył towarzystwo mające propagować nową muzykę; po roku upadło z braku słuchaczy na koncertach.

Taka stagnacja trwała wiele lat. Bartók porzucił komponowanie, ograniczył się do zbierania folkloru i nauczania gry na fortepianie. Dopiero wystawienie baletu Drewniany książę w 1917 ponownie zwróciło na niego uwagę. Opera w Budapeszcie, a wkrótce we Frankfurcie nad Menem włączyły do repertuaru Zamek księcia Sinobrodego. Z uznaniem przyjęto w Wiedniu jego Bagatele na fortepian, a najpoważniejsza oficyna muzyczna w Europie środkowej Universal Edition zaproponowała kompozytorowi podpisanie kontraktu. Suita taneczna którą przyjęto jako przykład muzyki nowoczesnej i komunikatywnej zarazem, trafiła do repertuaru wielu orkiestr, chociaż nie ma nic wspólnego z tradycyjnymi suitami złożonymi ze stylizowanych tańców ludowych, a jedynym usprawiedliwieniem jej tytułu może być wyrazista rytmika. Przez kilkanaście lat Bartók odnosił sukcesy, głównie jako pianista wykonujący swoje utwory. Decyzja o wyjeździe do Ameryki położyła kres temu powodzeniu. W USA Bartók znalazł na pewien czas zatrudnienie jako etnograf. Zainteresowanie jego muzyką obudziło się dopiero wtedy, gdy był już bardzo chory.

Béla Bartók jest patronem jednej z łódzkich ulic w dzielnicy Widzew i w Warszawie na Ursynowie^[4].

Na jego cześć nazwano lodowiec na Wyspie Aleksandra.

• (4132) Bartók – planetoida
• Bartók Rádió – węgierska stacja radiowa 105,3 FM

• Tadeusz Zieliński: Bartók Béla. W: Encyklopedia muzyczna PWM. Elżbieta Dziębowska (red.). Wyd. I. T. 1: AB część biograficzna. Kraków: PWM, 1979. ISBN 83-224-0113-2. (pol.).
• Karol Stromenger: Iskier przewodnik operowy. Warszawa: Iskry, 1976. Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Zieliński: Bartók. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1969. Brak numerów stron w książce
• Witold Rudziński: Warsztat kompozytorski Beli Bartóka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1964. Brak numerów stron w książce

• Béla Bartók – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Béla Bartók – utwory w bibliotece Polona