Bitwa pod Zagajem – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bitwa pod Zagajem – jedna z bitew insurekcji kościuszkowskiej, stoczona niedaleko wsi Zagaje.

19 maja 1794 Tadeusz Kościuszko wyruszył z Połańca w pościg za wojskami rosyjskimi gen. Fiodora Denisowa. Po bezskutecznej pogoni za nieprzyjacielem Kościuszko rozbił obóz pod Sieczkowem. Tu nastąpiło połączenie jego sił z dywizją Grochowskiego, liczącą 6500 doświadczonych żołnierzy^[1]. Denisow otrzymawszy rozkaz Igelstróma, aby się połączył z korpusem pruskim gen. lejtn. Franciszka Favarata, parł niestrudzenie na zachód i zatrzymał się dopiero w rejonie Szczekocin^[2].

21 maja Kościuszko przesunął swoje wojska do Borkowa, dywizja Grochowskiego była w Gortatowicach. I Wielkopolska BKN z gen. Antonim Madalińskim na czele zatrzymała się w Sędziejowicach. Brakowało informacji o ruchach wojsk rosyjskich. Kościuszko wysłał więc przed siebie dla rozpoznania II Małopolską Brygadę Kawalerii Narodowej^[3].

Kawaleria ta przemieszczając się przez Pińczów, Niegosławice i Konary w pogoni za nieprzyjacielem^[4] dopiero na południe od Jędrzejowa w Zagaju 24 maja^[4] napotkała na tylną straż kozaków Denisowa^[5], doszło do starcia między siłami polskimi (około 120 kawalerzystów) i rosyjskimi, siły nieprzyjaciela zostały odepchnięte^[6]. Po potyczce wezwano ze wsi kilku chłopów, aby pochowali zabitych. Ciała poległych Polaków i Kozaków załadowano na wozy i przewieziono w okolice drogi Zagaje – Łysaków i pochowano ich we wspólnej mogile^[7]. Według wspomnień mieszkańców Zagaja jeszcze w latach 30 XX w. stał w tym miejscu krzyż. Mogiła została całkowicie zniszczona po II wojnie światowej, kiedy nastąpił podział gruntów należących do zagajskiego folwarku po reformie rolnej. Krzyż ponownie został postawiony w miejscu mogiły w 2015 roku^[8].

Dzięki zwycięskiej potyczce pod Zagajem upewniony, iż okolica jest oczyszczona, Kościuszko 25 maja przesunął swą dywizję na silną pozycję nad Mierzawą, zakładając obóz w Konarach i Przyłęku^[6], po czym w następnych dniach skierował się przez Przyłęk na Jędrzejów^[9]. Do kolejnej potyczki na terenie Zagaja doszło 25 maja, kiedy to ponownie starły się siły kozackie z kawalerią polską idącą znad Mierzawy na Jędrzejów. 29 maja w pogoni za Rosjanami wojska polskie posunęły się z Jędrzejowa do Krzcięcic i obozowały tu przez cztery dni^[10].