Insurekcja wileńska – Wikipedia, wolna encyklopedia

Insurekcja wileńska
	Insurekcja kościuszkowska
	; Jakub Jasiński – przywódca insurekcji wileńskiej
Czas	22–23 kwietnia 1794
Miejsce	Wilno
Terytorium	Wielkie Księstwo Litewskie
Przyczyna	wybuch insurekcji na Litwie
Wynik	wygrana Rzeczypospolitej
Strony konfliktu
I Rzeczpospolita	Imperium Rosyjskie
Dowódcy
Jakub Jasiński	Nikołaj Arsienjew
Siły
około 400 ludzi	około 2 tysięcy ludzi, 19 dział
	Położenie na mapie Wilna miejsce bitwy
	Położenie na mapie Litwy miejsce bitwy
	54°40′00″N 25°19′00″E/54,666667 25,316667

Insurekcja wileńska, powstanie Jasińskiego (lit. Vilniaus sukilimas) – wydarzenia z 22 i 23 kwietnia 1794, które miały miejsce w Wilnie w okresie insurekcji kościuszkowskiej.

Organizatorami działalności spiskowej w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego byli między innymi Karol Prozor i Jakub Jasiński. Spisek patriotyczny obejmował również polskie oddziały wojskowe stacjonujące poza Wilnem, którymi dowodził generał Antoni Chlewiński. W Wilnie stacjonował garnizon rosyjski w sile około 2 tysięcy żołnierzy z 19 armatami. Wojsko polsko-litewskie w mieście liczyło około 400 ludzi. W nocy z 11 na 12 kwietnia, na rozkaz gubernatora miasta generała Nikołaja Arsienjewa, aresztowano wielu działaczy spiskowych. 21 kwietnia do Wilna przybył hetman wielki litewski Szymon Marcin Kossakowski, który miał doradzać Rosjanom nowe aresztowania i podjęcie działań zaczepnych przeciwko polsko-litewskim oddziałom rozlokowanym wokół Wilna. Decyzję o podjęciu działań zbrojnych, po uprzednim przygotowaniu planu insurekcji, podjął Jakub Jasiński.

Do uderzenia doszło w nocy z 22 na 23 kwietnia 1794 około godziny 0:30 po wystrzale armatnim z arsenału. Po zaciętej walce, nad ranem 24 kwietnia, Wilno znalazło się pod kontrolą powstańców. Tego samego dnia na placu Ratuszowym odczytano „Akt Powstania Narodu Litewskiego”, który określił jedność celów insurekcji wileńskiej z celami powstania kościuszkowskiego i powstała Rada Najwyższa Rządowa Litewska, na której czele stanęli wojewoda nowogródzki Józef Niesiołowski i prezydent miasta Antoni Tyzenhauz. W skład rady weszło też 29 zasłużonych obywateli Wilna. Rada utworzyła deputacje do kierowania wojskiem, administracją i skarbem. Na czele polsko-litewskich wojsk powstańczych stanął pułkownik Jakub Jasiński. 25 kwietnia powieszono, oskarżonego o zdradę, hetmana wielkiego litewskiego Szymona Kossakowskiego. 4 czerwca Tadeusz Kościuszko w miejsce Rady Najwyższej Rządowej Litewskiej, którą uważał za zbyt radykalną powołał, bardziej umiarkowaną, Deputację Centralną Wielkiego Księstwa Litewskiego. Odwołał też z dowodzenia siłami zbrojnymi na Litwie pułkownika Jasińskiego, mianując na jego miejsce generała Michała Wielhorskiego.

19 lipca Rosjanie przypuścili szturm na Wilno. W mieście stacjonowało około 500 żołnierzy wojska regularnego i około 1500 gwardzistów miejskich. Siły rosyjskie, pod dowództwem generała Bohdana Fiodorowicza Knorringa, liczyły około 8 tysięcy ludzi i kilkanaście armat. Dwudniowe, zaciekłe walki (między innymi w obronie Ostrej Bramy) przyniosły Rosjanom ciężkie straty. Wilno pozostało w rękach powstańców. 11 sierpnia generał Knorring, dysponując 12 tysiącami żołnierzy i silną artylerią polową, podjął kolejny atak na Wilno. Obroną miasta, po rezygnacji generała Wielhorskiego, kierował generał Antoni Chlewiński. Tym razem Rosjanie odnieśli sukces i 12 sierpnia Wilno skapitulowało. 14 sierpnia 1794 mieszczanie wileńscy podpisali akt lojalności. Wobec generała Chlewińskiego zastosowano areszt domowy i wszczęto śledztwo w sprawie obrony Wilna. Klęska pod Maciejowicami położyła kres dochodzeniu.

Walki o Wilno w insurekcji kościuszkowskiej zostały, po 1990, upamiętnione na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie napisem na jednej z tablic, „WILNO 22 IV – 13 VIII 1794”.

Bibliografia

Andrzej Grabski, Jan Wimmer i inni: Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
Marian Kukiel: Zarys historii wojskowości w Polsce. London: Puls, 1993. ISBN 0-907587-99-2.
Andrzej Zahorski: Wypisy źródłowe do historii polskiej sztuki wojennej. Polska sztuka wojenna w okresie powstania kościuszkowskiego, Zeszyt dziesiąty, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1960.
Bolesław Twardowski: Wojsko Polskie Kościuszki w roku 1794. Poznań: Księgarnia Katolicka, 1894.

Księstwo/Królestwo Polskie (do 1138)	Powstanie ludowe (1038)
Rzeczpospolita Obojga Narodów	Powstanie chłopskie na Podhalu (1630–1633) Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki-Napierskiego (1651) Powstanie chłopskie w lądzkich dobrach cystersów (1651) Powstanie chłopskie na Podhalu (1669–1670) Konfederacja barska (1768–1772) Powstanie szawelskie (1769) Insurekcja kościuszkowska (1794) Insurekcja warszawska (1794) Insurekcja wileńska (1794) Powstanie kurlandzkie (1794) Powstanie wielkopolskie (1794)
Okres rozbiorowy	Insurekcja Deniski (1797) Powstanie wielkopolskie (1806) Powstanie w Galicji (1809) Powstanie listopadowe (1830–1831) Powstanie wielkopolskie (1846) Powstanie chochołowskie (1846) Powstanie krakowskie (1846) Rabacja chłopska (1846) Powstanie wielkopolskie (1848) Powstanie styczniowe (1863–1864) Powstanie zabajkalskie (1866) Rewolucja 1905–1907 Powstanie łódzkie (1905)
II Rzeczpospolita	Powstanie wielkopolskie (1918) Powstanie zamojskie (1918) Powstanie oleskie (1919) Powstanie sejneńskie (1919) Powstania śląskie (1919–1921) I powstanie śląskie (1919) II powstanie śląskie (1920) III powstanie śląskie (1921) Powstanie leskie (1932)
Okres II wojny światowej	Powstanie czortkowskie (1940) Powstanie zamojskie (1942–1944) Powstanie w getcie warszawskim (1943) Powstanie iwienieckie (1943) Powstanie w Treblince (1943) Powstanie w Sobiborze (1943) Powstanie w getcie białostockim (1943) Akcja „Burza” (1944) Powstanie warszawskie (1944) Powstanie Sonderkommando w KL Auschwitz II-Birkenau (1944)