Cerkiew św. Dymitra w Sakach – Wikipedia, wolna encyklopedia

Cerkiew św. Dymitra

nr rej. A-97 z dnia 07.12.1994.
cerkiew parafialna i klasztorna
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Saki
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	warszawsko-bielska
Wezwanie	św. Dymitra
Wspomnienie liturgiczne	26 października/8 listopada
Historia Data zakończenia budowy koniec XVIII w.; lata 50. XX w. Data poświęcenia 26 października 1890; 26 maja 2016 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Fundator Sakowscy
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • drewno Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wolnostojąca (drewniana, słupowa, czworoboczna)
Położenie na mapie gminy Kleszczele Saki, cerkiew św. Dymitra
Położenie na mapie Polski Saki, cerkiew św. Dymitra
Położenie na mapie województwa podlaskiego Saki, cerkiew św. Dymitra
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego Saki, cerkiew św. Dymitra
52°37′59,0″N 23°20′29,5″E/52,633056 23,341528
Multimedia w Wikimedia Commons

Cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra – prawosławna cerkiew parafialna w Sakach. Należy do dekanatu Kleszczele diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Służy również miejscowemu monasterowi św. Dymitra.

Pierwsza cerkiew w Sakach została zbudowana prawdopodobnie w XV w. Świątynia ta uległa zniszczeniu w wyniku pożaru. Na jej miejsce sprowadzono w 1595 świątynię z Dubicz Cerkiewnych, która również spłonęła.

Obecna cerkiew została wzniesiona pod koniec XVIII w.; ufundowana przez miejscowy szlachecki ród Sakowskich. Od początku była świątynią filialną parafii Opieki Matki Bożej w Dubiczach Cerkiewnych. Nabożeństwa w cerkwi odprawiano tylko w uroczystość patronalną. Pod koniec lat 80. XIX w. świątynię wyremontowano, wyposażono w nowy ołtarz oraz ikonostas z cerkwi w Dubiczach Cerkiewnych. W 1889 obok cerkwi wzniesiono dzwonnicę. Świątynię konsekrowano 26 października 1890; od tego czasu cerkiew zaczęła być częściej użytkowana (co najmniej 4 razy w roku).

W latach 50. XX w. cerkiew została znacznie rozbudowana, wykonano też nowe, blaszane pokrycie dachu. W 1990 wymieniono materiał budowlany ścian, dach pokryto gontem i umieszczono na głównej kopule żelazny krzyż. Kolejny remont cerkwi przeprowadzono w latach 2009–2013 (odnowiono wnętrze, wymieniono instalację elektryczną, zamontowano nowe krzyże i kopuły, naprawiono schody). Cerkiew została ponownie poświęcona 26 maja 2016; konsekracji dokonał metropolita warszawski i całej Polski Sawa^[1].

Od 1992^[a] cerkiew św. Dymitra jest świątynią parafialną.

 Osobny artykuł: Parafia św. Dymitra w Sakach.

Miejsce, w którym stoi cerkiew – wzniesienie pokryte lasem sosnowym – przypomina św. Górę Grabarkę. U podnóża znajduje się źródło – studnia. Czynny cmentarz wokół świątyni pełen jest starych krzyży i nowych nagrobków. Został założony w XVIII wieku i ma powierzchnię 0,67 ha^[2].

Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Dwie zakrystie od wschodu i kruchta z gankiem od zachodu. Posiada dwa wejścia: główne od zachodu przez kruchtę i boczne przez aneks od północy. Podwalina najstarszej części świątyni ułożona jest na kamieniach. Dachy cerkwi kryte gontem. Nad kruchtą kopułka. Nad nawą czworoboczna wieżyczka zwieńczona namiotowym daszkiem z kopułką.

Stojąca oddzielnie drewniana dzwonnica na planie kwadratu, o konstrukcji słupowej, z czterospadowym dachem krytym gontem, wybudowana w XIX w.

We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas, a za nim w trójbocznym zamknięciu ołtarz z ikoną św. Dymitra. Ikony w ikonostasie rozmieszczone są według kanonu: czterech Ewangelistów (królewskie wrota), Ostatnia Wieczerza (w zwieńczeniu), Archidiakon Męczennik Stefan i Archidiakon Michał (Wrota Diakońskie), Święci Apostołowie Piotr i Paweł nad nimi. W nawie na ścianach bocznych nowsze ikony św. Jana Chrzciciela i św. Proroka Eliasza. W czasie remontu wnętrza cerkwi (ukończonego w 2016) dokonano wymiany ikonostasu – nowy wykonano w Salonikach, a ikony w nim umieszczone napisano na Świętej Górze Athos^[3].

Cerkiew, dzwonnicę i cmentarz wpisano do rejestru zabytków 7 grudnia 1994 pod nr A-97^[4].

• 
  Brama cmentarna (nowa)
• 
  Wnętrze cerkwi – widok na dawny ikonostas
• 
  Dzwonnica

• Kalendarz Prawosławny 2015, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, ss. 154–155

• Kościoły drewniane, Saki