George Lusztig – Wikipedia, wolna encyklopedia

George Lusztig

Państwo działania	Rumunia  Wielka Brytania  Stany Zjednoczone
Data i miejsce urodzenia	20 maja 1946 Timișoara
Profesor
Specjalność: teoria reprezentacji i grupy algebraiczne
Alma Mater	Uniwersytet Bukareszteński
Uczelnia	University of Warwick
Okres zatrudn.	1971–1977
Uczelnia	Massachusetts Institute of Technology
Okres zatrudn.	od 1978
Odznaczenia
Nagrody
Nagroda Wolfa (2022) Nagroda Shawa (2014) Nagroda Steele’a (2008) Medal Brouwera (1999) Nagroda Cole’a (1985) Berwick Prize (1977)

George (Gheorghe) Lusztig (ur. 20 maja 1946 roku w Timișoarze) – rumuńsko-amerykański matematyk, laureat Nagród Shawa (2014) i Wolfa (2022) w dziedzinie matematyki. Specjalizuje się w teorii reprezentacji(inne języki) i grupach algebraicznych.

Urodził się w Timișoarze 20 maja 1946 roku. Pochodzi z rodziny żydowskiej i choć nie był religijny, to jego pochodzenie miało wpływ na to, że poświęcił się matematyce, ponieważ uważał ją za dziedzinę będącą poza zasięgiem polityki i dającą mu największe szanse na obiektywną ocenę^[1].

Do szkoły średniej uczęszczał w Timișoarze. Poznał wówczas profesor tamtejszego uniwersytetu Marię Neumann, która miała wpływ na jego matematyczny rozwój^[1]. W latach 1962 i 1963 Lusztig reprezentował Rumunię na Międzynarodowej Olimpiadzie Matematycznej, zdobywając dwukrotnie srebrne medale^[2][3].

Studia ukończył w 1968 roku na Uniwersytecie Bukareszteńskim. Jeszcze przed otrzymaniem dyplomu opublikował (po rumuńsku) dwie pierwsze prace. W 1968 roku ukazały się kolejne jego artykuły, tym razem po francusku w zagranicznych (polskim, francuskim i brytyjskim^[4]) czasopismach. Pomimo jego, ponadprzeciętnych na tym etapie, osiągnięć nie zaoferowano mu jednak stanowiska uniwersyteckiego w Bukareszcie, choć takie posady otrzymywały osoby o mniejszym dorobku i talencie. Lusztig nie miał wątpliwości, że stało się tak dlatego, że jest Żydem. Uznał więc, że w Rumunii nie ma dla niego przyszłości, i zdecydował, że przy pierwszej nadarzającej się okazji opuści kraj^[1].

Rozpoczęcie kariery uniwersyteckiej Lusztig zawdzięcza profesorowi Uniwersytetu w Timișoarze(inne języki) Danowi Papucy, który zaproponował mu stanowisko na swojej uczelni. Dzięki temu jeszcze w 1968 roku wyjechał do Włoch (na konferencję) i Anglii. Podczas pobytu na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie spędził dwa miesiące, Michael Atiyah i Isadore Singer przedstawili mu pewien problem dotyczący półcharakterystyki Kervaire’a(inne języki). Lusztig dość szybko go rozwiązał, a ponieważ to samo zrobił niezależnie Franklin Peterson(inne języki), napisali wspólną pracę (trzecim współautorem został Atiyah) Semi-characteristics and cobordism^[1][5]. Atiyah został właśnie mianowany profesorem w Institute for Advanced Study i zaprosił Lusztiga do siebie, jednak kiedy po powrocie do Timișoary Lusztig złożył wniosek o pozwolenie na wyjazd do Princeton, nie otrzymał na to zgody. Pozwolono mu jednak na udział w konferencji w Bonn w 1969 roku, z której nie wrócił już do kraju, tylko pojechał do Princeton (później miał z tego powodu problemy paszportowe^[6])^[1].

Lusztig uzyskał doktorat w 1971 roku na Uniwersytecie Princeton (promotorami jego rozprawy zatytułowanej Novikov's Higher Signature and Families of Elliptic Operators byli Michael Atiyah i William Browder(inne języki)^[7])^[8][9].

W latach 1971–1977 pracował na University of Warwick (przez pewien czas – z powodów finansowych – mieszkał wówczas w namiocie^[6]), a od roku 1978 jest profesorem w Massachusetts Institute of Technology^[8].

Wypromował 20 doktorów, wśród nich byli m.in. Corrado de Concini(inne języki) i Ian Grojnowski(inne języki)^[7].

Autor blisko 300 publikacji, w tym kilku książek (najczęściej cytowane^[4] z nich to Introduction to quantum groups^[10] i Characters of reductive groups over a finite field^[11]). W zdecydowanej większości napisał je samodzielnie, choć współpracował też z tak wybitnymi matematykami jak David Kazhdan, Pierre Deligne, Geordie Williamson(inne języki), Alexander Beilinson, Jacques Tits, John Milnor i Michael Atiyah^[4].

Swoje prace publikował m.in. w „Representation Theory”, „Advances in Mathematics”, „Duke Mathematical Journal”, „Publications mathématiques de l'IHÉS”, „Journal für die Reine und Angewandte Mathematik” oraz najbardziej prestiżowych czasopismach matematycznych świata: „Annals of Mathematics”, „Journal of the American Mathematical Society" i „Inventiones Mathematicae”^[4].

Lusztig jest znany ze swoich prac nad teorią reprezentacji, w szczególności w zakresie obiektów ściśle powiązanych z grupami algebraicznymi, takimi jak skończone grupy redukcyjne, algebry Hecke'go(inne języki), grupy p-adyczne, grupy kwantowe(inne języki) i grupy Weyla. Obejmowały one w szczególności nowe, fundamentalne pojęcia, takie jak rozmaitości Deligne'a-Lusztiga(inne języki) i wielomiany Kazhdana-Lusztiga(inne języki). Wpłynęło to zasadniczo na rozwój współczesnej teorii reprezentacji^[3].

Nagrodę Wolfa otrzymał za przełomowy wkład w teorię reprezentacji i obszary pokrewne^[3], a Nagrodę Shawa otrzymał za fundamentalny wkład w algebrę, geometrię algebraiczną i teorię reprezentacji oraz za wykorzystywanie tych dziedzin do rozwiązywania starych problemów i odkrywania nowych, pięknych związków^[8].

Lusztig był wielokrotnie nagradzany. Otrzymał m.in.:

• 2022 – Nagrodę Wolfa w dziedzinie matematyki^[3]
• 2014 – Nagrodę Shawa w dziedzinie matematyki^[8]
• 2008 – Nagrodę Steele'a za całokształt osiągnięć^[12]
• 1999 – Medal Brouwera(inne języki) (przyznawany przez Królewskie Holenderskie Towarzystwo Matematyczne(inne języki))^[13]
• 1985 – Nagrodę Cole’a z algebry^[14]
• 1977 – Berwick Prize(inne języki) (przyznawaną przez London Mathematical Society(inne języki))^[15]

W latach 1974 i 1983 był prelegentem sekcyjnym, a w 1990 plenarnym na Międzynarodowym Kongresie Matematyków^[16].

Jest członkiem Royal Society (od 1983 roku^[17]), Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk (od 1991 roku^[18]), National Academy of Sciences (od 1992 roku^[19]) i Amerykańskiego Towarzystwa Matematycznego (od 2013 roku^[20]).

W 2003 roku Lusztig został ponadto komandorem rumuńskiego Orderu Wiernej Służby^[1].

W 1972 roku Lusztig ożenił się z Michal-Niną Abraham; para doczekała się dwóch córek. Jedną z nich jest reżyserka filmów non-fiction Irene Lusztig(inne języki), która w 2001 roku wyreżyserowała film Reconstruction(inne języki) opowiadający historię jej rumuńsko-żydowskiej babki ze strony matki, Moniki Sevianu, skazanej na dożywocie za udział w napadzie na bank przeprowadzony w 1959 roku przez tzw. Gang Ioanidów(inne języki) (rum. Banda Ioanid) w komunistycznej Rumunii^[1].

Pierwsze małżeństwo Lusztiga zakończyło się rozwodem w 2000 roku, trzy lata później poślubił Gongqin Li^[1].