Joseph Priestley – Wikipedia, wolna encyklopedia

Joseph Priestley

Data i miejsce urodzenia	13 marca 1733 Birstall, West Yorkshire, Anglia
Data i miejsce śmierci	6 lutego 1804 Northumberland, Pensylwania, USA
Miejsce spoczynku	Riverview Cemetery, Northumberland
Zawód, zajęcie	chemik, teolog, duchowny, pedagog
Alma Mater	Daventry Academy
Wyznanie	unitarianizm
Rodzice	Jonas Priestley Mary Swift
Małżeństwo	Mary Wilkinson (1762)
Dzieci	Sarah (1763) Joseph (1768) William (1771) Henry (1777)
Odznaczenia
(1772)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Joseph Priestley (/ˈpriːstli/; ur. 13 marca 1733 r. w Birstall, zm. 6 lutego 1804 r. w Northumberland) – angielski duchowny, teoretyk polityki, chemik, filozof i pedagog.

Urodzony 13 marca 1733 r. w Birstall^[1], jego rodzice wytwarzali płótno wełniane. Pochodził z kalwińskiej rodziny, od 1752 r. studiował filozofię, nauki przyrodnicze, języki obce i literaturę na Dissenting Academy w Daventry w Northamptonshire, gdyż na podstawie Act of Uniformity (1662) kalwiniści nie mogli studiować na uniwersytetach. Po studiach odrzucił kalwińskie koncepcje grzechu pierworodnego i przyjął ideologię unitariańską, która m.in. odrzucała koncepcję Trójcy^[2].

Od 1755 do 1761 r. Priestley był duchownym w Needham Market w Suffolk i Nantwich w Cheshire, po czym został nauczycielem języków obcych i literatury w Warrington Academy w Lancashire. W 1762 r. ożenił się z Mary Wilkinson, córką kowala, z którą miał córkę i trzech synów. Zainteresowanie Priestleya nauką uległo nasileniu w 1765 r. gdy poznał Benjamina Franklina, który zachęcił go do wydania jego The History and Present State of Electricity, with Original Experiments (1767)^[2]. Początkowo Priestley prowadził eksperymenty z dziedziny elektryczności, przykładając dużą uwagę do tworzenia właściwej metodologii. W czasie swoich badań przewidział, że węgiel drzewny będzie przewodzić prąd elektryczny, zaobserwował także związek elektryczności z przemianami chemicznymi. Dzięki tym eksperymentom został w 1766 r. członkiem Royal Society^[1].

W 1767 r. wrócił do pracy duchownego w Mill Hill Chapel w Leeds, a jednocześnie zaczął intensywne eksperymenty chemiczne. Między 1772 i 1790 r. opublikował 6 tomów Experiments and Observations on Different Kinds of Air, a także kilkanaście artykułów w wydawanym przez Royal Society Philosophical Transactions o gazach. Priestyle wprowadził do chemii gazów, gdzie wyróżniano wówczas powietrze, dwutlenek węgla i wodór, teorię flogistonu. Dzięki umiejętności zaprojektowania i obsługi aparatury Priestley wyizolował i odkrył azot, amoniak, tlenek azotu, dwutlenek azotu, podtlenek azotu, dwutlenek siarki, chlorowodór, tetrafluorek krzemu i tlenek węgla i za te prace został wyróżniony w 1773 r. przez Royal Society prestiżowym Copley Medal^[2].

W tym samym roku Priestley przeniósł się do Calne w Wiltshire, gdzie został bibliotekarzem i nauczycielem Williama Petty'ego, earla of Shelburne i jego rodziny. W tym czasie wynajdował również nowe dowody na poparcie swojej nowej wiary w życzliwego Boga unitariańskiego zamiast mściwego kalwińskiego Boga, w którego wierzył w młodości. Jednocześnie, obserwując proces wegetacji i zmiany poziomu mórz i jezior, Priestley zaczął tworzyć teorię obiegu powietrza w przyrodzie. Obserwacje te przyczyniły się do wsparcia współczesnych mu badań fotosyntezy prowadzonych przez Jana Ingenhousza i Jeana Senebiera^[2].

Priestley odkrył i wyizolował tlen^[1], gdy 1 sierpnia 1774 r. ogrzewał tlenek rtęci. Zaobserwował również, że pod wpływem tego gazu możliwe jest palenie się płomienia świecy i utrzymanie myszy przy życiu i na tej podstawie nazwał odkryty gaz powietrzem pozbawionym flogistonu, co było zgodne z ówczesnym przekonaniem, że powietrze nasycone flogistonem będzie niezdatne do podtrzymywania życia. Jednocześnie Priestley nie był przekonany, że odkrył nowy rodzaj powietrza. Jeszcze tego samego roku udał się w towarzystwie Shelburne'a w podróż po Niderlandach, Niemczech i Francji, podczas której spotkał w Paryżu Antoine'a Lavoisiera. Pod wpływem tego spotkania Lavoisier w okresie 1775–1780 zaczął prowadzić intensywne eksperymenty, w wyniku których opisał podstawowe cechy tlenu, zidentyfikował jego rolę w atmosferze oraz procesach spalania i oddychania, a także nadał mu współczesną nazwę, rozpoczynając rewolucję w chemii^[2].

Priestley nie uznał wniosków Lavoisiera i kontynuował rozwijanie teorii flogistonu i uznał, że Francuzi narzucają społeczności naukowej swoje przekonania zupełnie jak angielski establishment religijno-polityczny narzuca społeczeństwu dogmaty. Swoje poglądy na ten temat opublikował w formie pamfletu Doctrine of Phlogiston Established, and That of the Composition of Water Refuted, który w 1803 r. rozwinął do postaci książki, opisując swoje zarzuty co do empirycznych, teoretycznych i metodologicznych błędów teorii tlenu.

W 1780 r. został duchownym w New Meeting House w Birmingham i członkiem Lunar Society, którego członkowie stosowali zasady naukowe i techniczne do prób rozwiązywania problemów dotykających społeczności miejskie. Sam Priestley opracował urządzenie do produkcji wody gazowanej, która w jego przekonaniu miała wspierać zdrowie osób cierpiących na szkorbut i choroby zakaźne. Pomimo że nie rozwiązano w ten sposób tych problemów, technologia Priestleya pozwoliła później rozwinąć się zakładom produkującym wodę sodową^[2].

Nauka zajmowała istotne miejsce w teorii Priestleya dotyczącej racjonalnego chrześcijaństwa. W Institutes of Natural and Revealed Religion (1772–1774) opisał on, w jaki sposób odrzucił doktryny kalwińskie o deprawacji natury i mściwym bogu. W An History of the Corruptions of Christianity (1782), Priestley wskazywał, że doktryny materializmu, determinizmu i unitarianizmu były zgodne z racjonalnym odczytaniem Biblii. Utrzymywał, że Jezus był człowiekiem i głosił raczej zmartwychwstanie ciała niż nieśmiertelność nieistniejącej duszy. W 1765 r. został wyróżniony stopniem doktora prawa przez University of Edinburgh za osiągnięcia edukacyjne i pisarskie^[2].

W 1767 r. Priestley zaangażował się politycznie przeciwko Test and Corporation Act (1661), która jako nieanglikaninowi ograniczała mu prawa obywatelskie i polityczne. W An Essay on the First Principles of Government (1768) argumentował, że postęp naukowy i rozwój ludzkości wymagają wolności słowa, wyznania i edukacji. Jako zwolennik ekonomii leseferyzmu Priestley dążył do ograniczenia roli rządu i oceny jego skuteczności pod kątem dobrobytu jednostek. Rząd i prasa potępiły jego poparcie dla rewolucji amerykańskiej i francuskiej, w efekcie 14 lipca 1791 r. wściekły tłum splądrował jego dom i laboratorium, a Priestley z rodziną musiał uciekać do Hackney pod Londynem. Wkrótce potem Priestley zaczął uczyć w New College w Oxfordzie, a swoje antyrządowe poglądy wyłożył w Letters to the Right Honourable Edmund Burke (1791), jednak jego argumenty zostały przemilczane w miarę jak nastroje antyrewolucyjne na wyspach brytyjskich ulegały nasileniu. W 1794 r. wyjechał do USA, którego rząd uznał za względnie tolerancyjny. Jego najbardziej znana praca z tego okresu to Letters to the Inhabitants of Northumberland (1799), które zostały częścią republikańskiej odpowiedzi na ideę federalistyczną. Priestley zmarł w Northumberland w Pensylwanii^[2]. Założył w Ameryce pierwszy kościół unitariański.

Autor blisko dwustu prac o filozofii naturalnej, teologii, metafizyce, filozofii politycznej, edukacji, historii i lingwistyce^[2].

Zmarł 6 lutego 1804 r. w Northumberland^[1].

• Andrzej KajetanA.K. Wróblewski Andrzej KajetanA.K., I mamy wodę sodową, „Wiedza i Życie”, 12/2000 [dostęp 2018-05-27] . Brak numerów stron w czasopiśmie
• ElizabethE. Kingston ElizabethE., Joseph Priestley, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-06-27]  (ang.).
• Priestley, Joseph (1733–1804) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].