Wojskowy Korpus Górniczy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wojskowy Korpus Górniczy – formacja wojskowej służby zastępczej utworzona w 1949, zlikwidowana w 1959. Kierowano do niej mężczyzn (młodych poborowych), których uznawano za przeciwników politycznych, niebezpiecznych dla wprowadzanego siłą ustroju komunistycznego w Polsce – w szczególności byłych członków organizacji niepodległościowych i antykomunistycznych (m.in. Armia Krajowa, Narodowe Siły Zbrojne itp.), synów przedwojennej inteligencji i tzw. kułaków.^[1] Służba ta miała charakter pracy przymusowej.

Od początku 1945 roku Armia Czerwona z zajmowanego Śląska wywoziła tysiące górników (od 20 do 30 tysięcy^[2]). Dużą ich część stanowili obywatele polscy. Brak wykwalifikowanej kadry spowodował lukę w gospodarce i znacząco obniżył wydobycie węgla. Władze komunistyczne próbowały początkowo uzupełnić te braki pracą więźniów kryminalnych i niemieckich jeńców wojennych (około 50 tysięcy). Jednak w 1949 roku powstała Niemiecka Republika Demokratyczna i jeńcy zostali zwolnieni do domów. Problem braku rąk do pracy powrócił. Próbowano go rozwiązać poprzez ogłoszenie możliwości dobrowolnego wstępowania do batalionów górniczych. Jednak odzew był dość niewielki i komuniści wprowadzili bardziej systematyczne rozwiązania.

Władze komunistyczne chciały rozwiązać dwa problemy: brak górników i element niepewny politycznie. 5 sierpnia 1949 Szef Głównego Zarządu Polityczno-Wychowawczego generał Edward Ochab wydał rozkaz nr 036/GZPW skierowania dodatkowych 4000 poborowych bez przeszkolenia i bez broni do wytypowanych kopalni^[3].

Bataliony nie były formacjami stricte wojskowymi, a były jedynie organizowane przez wojsko. Ich podstawowym zadaniem była praca przy wydobyciu węgla.

Pierwsze cztery bataliony powstały 15 października 1949. W tym dniu pierwszy z nich przybył do Brzeszcz koło Oświęcimia. Historycy podają, że liczebność WBP w tym czasie wynosiła 4621 żołnierzy. Na wiosnę 1950 roku było już dziesięć batalionów, podporządkowanych dowództwu Okręgu Wojskowego w Krakowie. W kwietniu 1950 roku, Ministerstwo Obrony Narodowej wydało rozkaz powołujący kierownictwo Batalionów Pracy w Katowicach. Dowódcą został major Cynkin, zastępcą do spraw politycznych kapitan Margules^[4].

Rok później Prezydium Rady Ministrów wydało uchwałę dotyczącą organizacji i przeznaczenia Batalionów Zasadniczej Służby Wojskowej. Powszechna Organizacja „Służba Polsce” (SP) miała od tej pory posiadać pion BZSW. Komendant SP otrzymał rozkaz organizacji 9 batalionów i wcielenia do nich 11 tysięcy żołnierzy. W tym momencie BZSW zaczęły posiadać niejako podwójne dowództwo co wywołało kolejne zmiany: na jesień 1951 roku MON wydał rozkaz, którym powołał przy Komendzie Głównej SP kierownictwa Jednostek ZSW. Dowódcą został major Samuel Lewin. Jednocześnie utworzono kolejne dwie Brygady Pracy ZSW, w Katowicach i w Chorzowie.

Rozkaz nr 008 marszałka Polski Konstantego Rokossowskiego, z dnia 1 lutego 1951 roku wprowadzał dokładne zasady wcielania do WBP. Miało być ono prowadzone w ramach odbywania zasadniczej służby wojskowej. Jednak na podstawie specjalnej selekcji, prowadzonej także przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego oraz aktywistów i konfidentów partyjnych, nieprawomyślnych poborowych kierowano do pracy w kopalniach węgla kamiennego, kopalniach rud uranu, a także do kamieniołomów.

W następnych latach powstawały kolejne bataliony, ich liczba przekraczała dwieście a pracowało w nich w sumie około 31 tysięcy żołnierzy^[5].

Po likwidacji „Służby Pracy” jednostki zastępczej służby wojskowej (pracy) przekształcono w podległy bezpośrednio Ministrowi Górnictwa Wojskowy Korpus Górniczy. Przemianowano również bataliony pracy i odtąd nosiły one nazwę „wojskowe bataliony górnicze”.

Rok 1955 przyniósł kolejne zmiany. Na mocy uchwały Prezydium Rady Ministrów Nr 815 z 15 października 1955 utworzono Wojskowy Korpus Górniczy^[6]. Zachował on kadrę, strukturę organizacyjną i stany osobowe batalionów pracy. Jednak oddziały przestały już używać nazwy zastępcza służba wojskowa. Od dnia 1 stycznia 1956 roku jednostki podporządkowane Wojskowemu Korpusowi Górniczemu zaczęto nazywać Wojskowymi Batalionami Górniczymi. Dowódcą WKG został pułkownik Aleksander Kokoszyn, a od 11 grudnia 1956 pułkownik Bronisław Szubicz^[6].

Na mocy rozkazu marsz. Rokossowskiego z dnia 13 maja 1950 utworzono poza normą wojska 10. batalion pracy (JW 2930) przeznaczony do pracy w kopalniach uranu^[7]. Batalion składał się z 1136 żołnierzy i został skierowany do wydobycia rudy uranu z polskich kopalni, na potrzeby produkcji broni atomowej w ZSRR. 4 czerwca do batalionu skierowano 11. batalion pracy liczący 1419 żołnierzy (JW 1466) (sformowany w 8. batalionie budowlanym w Jarosławiu)^[7]. 16 czerwca 1951 utworzono z obu batalionów 10. Brygadę Pracy o strukturze kompanijnej^[7]. Praca brygady przy wydobyciu uranu była objęta szczególną tajemnicą wojskową, jej członkowie byli pilnowani stale przez jednostki KBW, UB, NKWD i Informacji Wojskowej – oddziały wartownicze pilnujące pracujących żołnierzy miały prawo do użycia broni. Praca przy wydobyciu uranu była obarczona szczególnym ryzykiem, ponieważ żołnierze nie byli w żaden sposób zabezpieczeni przed szkodliwym dla zdrowia promieniowaniem radioaktywnym uranu, bezpośrednio narażeni na skutki jego oddziaływania – spośród ok. 3 tysięcy żołnierzy przeżyła tylko niewielka część. Instytut Pamięci Narodowej określił zmuszanie do pracy w kopalniach rud uranu, w ramach batalionów pracy, jako jedną ze zbrodni stalinizmu w Polsce i zbrodnię przeciwko ludzkości^[1].

Ogółem żołnierze batalionów pracy byli zatrudnieni w 60 kopalniach Dolnego i Górnego Śląska oraz zachodniej Małopolski. W szczytowym okresie w 1956 w WKG znajdowało się około 35 tys. żołnierzy^[8]. Łącznie między 1949 a 1959, służbę odbyło około 120 tysięcy żołnierzy^[5].

Dowództwo Wojskowego Korpusu Górniczego Katowice^[9]

• Dowództwo 3 Wojskowej Brygady Górniczej Wałbrzych
  • 1 (Szkolny) Wojskowy Batalion Górniczy Oświęcim
  • 2 Wojskowy Batalion Górniczy Katowice
  • 3 Wojskowy Batalion Górniczy Radzionków
  • 5 Wojskowy Batalion Górniczy Sosnowiec
  • 6 Wojskowy Batalion Górniczy Janów Śląski
  • 7 Wojskowy Batalion Górniczy Makoszowy
  • 8 Wojskowy Batalion Górniczy Nowy Wirek
  • 9 Wojskowy Batalion Górniczy Chorzów
  • 12 Wojskowy Batalion Górniczy Jaworzno
  • 13 Wojskowy Batalion Górniczy Szczawienko
  • 14 Wojskowy Batalion Górniczy Lędziny
  • 15 Wojskowy Batalion Górniczy Mieroszów
  • 16 Wojskowy Batalion Górniczy Załęska Hałda
  • 17 Wojskowy Batalion Górniczy Bytom
  • 18 Wojskowy Batalion Górniczy Bobrek
  • 19 Wojskowy Batalion Górniczy Chropaczów
  • 20 Wojskowy Batalion Górniczy Zabrze
  • 21 Wojskowy Batalion Górniczy Wałbrzych
  • 26 Wojskowy Batalion Górniczy Wojkowice
  • 27 Wojskowy Batalion Górniczy Zabrze Wschodnie
  • 28 Wojskowy Batalion Górniczy Łaziska
  • 29 Wojskowy Batalion Górniczy Wesoła
  • 30 Wojskowy Batalion Górniczy JW 3686 Ludwikowice Kłodzkie, sformowano 21 lutego 1953, rozformowano 20 lipca 1958
  • 31 Wojskowy Batalion Górniczy Zagórze
  • 34 Wojskowy Batalion Górniczy Mysłowice
  • 38 Wojskowy Batalion Górniczy Brzeziny Śląskie
  • 39 Wojskowy Batalion Górniczy Zabrze Mikulczyce
  • 41 Wojskowy Batalion Górniczy Kochłowice

Zmiany polityczne zachodzące w PRL po śmierci Stalina przybliżyły perspektywę rozwiązania WBG. Termin początkowo wyznaczono na ostatni dzień grudnia 1958 roku. Do tego czasu, w ramach amnestii w 1956 roku z batalionów górniczych zwolniono tzw. pracowników specjalnych, czyli więźniów. Wywołało to kolejny problemy kadrowe i w maju 1956 Prezydium Rady Ministrów podjęło uchwałę o skierowaniu do WKG 8200 żołnierzy Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a w miesiąc później, na mocy kolejnej uchwały rządowej, do kopalń skierowano dwa tysiące żołnierzy WOP.

Na podstawie Uchwały Prezydium Rady Ministrów nr 529/58 RM z 30 grudnia 1958 w sprawie przyspieszenia likwidacji wojsk Korpusu Górniczego, Minister Obrony Narodowej rozkazem Nr 010/0rg z 20 sierpnia 1959 roku nakazał rozformować do 30 grudnia 1959 Dowództwo Wojskowego Korpusu Górniczego oraz ostatni 6 Wojskowy Batalion Górniczy.

Najwyższy stan bataliony górnicze osiągnęły tuż przed rozwiązaniem, jesienią 1956, liczyły wtedy 35 tysięcy żołnierzy. Mimo terminów wyznaczających rozwiązanie Batalionów Górniczych ostatni zatrudnieni opuścili kopalnie dopiero w czerwcu 1959 roku.

Cały Wojskowy Korpus Górniczy został zlikwidowany na mocy rozkazu Ministra Obrony Narodowej z 20 sierpnia 1959 roku. WKG w różnych formach funkcjonował przez 10 lat.

Do czasu rozwiązania przez bataliony przeszło około 200 tysięcy żołnierzy-górników^[10]. Około 1000 z nich zginęło.

Od 1992 roku istnieje Związek Represjonowanych Politycznie Żołnierzy-Górników z siedzibą w Warszawie^[11].

• Korpus Górniczy

• Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy: przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydawnictwo Trio: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.