Wtyk amerykański – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wtyk amerykański

Leptoglossus occidentalis[1]
Heidemann, 1910
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	pluskwiaki
Podrząd	pluskwiaki różnoskrzydłe
Rodzina	wtykowate
Podrodzina	Coreinae
Plemię	Anisoscelini
Rodzaj	Leptoglossus
Gatunek	wtyk amerykański
Synonimy
Theognis occidentalis Heidemann, 1910
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wtyk amerykański (Leptoglossus occidentalis) – gatunek pluskwiaka z rodziny wtykowatych. Pochodzi z terenów Ameryki Północnej na zachód od Gór Skalistych. Obecnie gatunek kosmopolityczny stwierdzony na wszystkich kontynentach oprócz Antarktydy.^[2]

Średnia długość imago wynosi 15-20 mm. Samce nieznacznie mniejsze od samic. Ubarwienie głównie brązowoczerwone lub brązowożółte. Głowa wydłużona pomiędzy czułkami, brązowa lub czarna, z trzema jaśniejszymi, podłużnymi smugami. Dwie z nich są żółtawe i biegną po bokach głowy, natomiast trzecia, czerwona, ciągnie się po jej środku. Czułki długie i cienkie. Pierwszy człon łukowato wygięty do przodu, z wierzchu czarny, wyraźnie porośnięty małymi szczecinkami. Reszta czułków brązowa lub jasnobrązowa, choć czasem czwarty człon może być czarny. Przedplecze z przodu wąskie i jaśniejsze z delikatnym czarnym plamkowaniem, a z tyłu szerokie o ciemniejszym ubarwieniu i zaokrąglonych bokach. Tarczka trójkątna, ciemna o jasnym bokach, środku i szczycie. Pokrywy brązowożółte. Przy zakrywce najczęściej występuje charakterystyczny wzorek nieco przypominający skrzywioną literę ,,H''. Sama zakrywka ciemnobrązowa. Connexivum dwubarwne, czarne z białymi lub żółtawymi plamkami. Odwłok od strony wierzchniej żółtoczarny, od strony brzusznej żółtoczerwony. Uda na każdej parze odnóży brązowe; uda trzeciej pary zgrubiałe, zaopatrzone w rząd małych kolców po obu stronach. Golenie pierwszej i drugiej pary żółte, z brązowawymi obrączkami na szczycie i u nasady, oraz z ciemniejszą obrączką nieco powyżej środka. Golenie trzeciej pary płatowato zgrubiałe z białobrązowym wzorkiem. Stopy brązowe.^[3][4]

• 
  Widok z boku
• 
  Widoczny żółtoczarny odwłok

Nimfa pomarańczowa lub jasnobrązowa.

• 
  Nimfa
• 
  Nimfa przed przeobrażeniem

Aktywny od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Zarówno nimfy, jak i imagines żerują na drzewach iglastych, szczególnie na sosnach (Pinus), wysysając soki z ich szyszek. W Ameryce Północnej stwierdzony również na daglezji zielonej (Pseudotsuga menziesii) oraz świerku białym (Picea glauca), a na południu Europy wyjątkowo na owocach pistacji właściwej (Pistacia vera).^[5][6] Samica składa jaja wiosną, w małych grupkach na igłach lub liściach rośliny żywicielskiej. Potrafi złożyć do ok. 80 jaj. Występuje jedno pokolenie w sezonie, choć w Meksyku notuje się nawet trzy. Nimfy wykluwają się po 10-14 dniach. Do przeobrażenia dochodzi najczęściej w sierpniu.^[5] Jesienią dojrzałe owady zlatują do miast i innych siedlisk ludzkich, szukając tam ciepłych miejsc do przezimowania, na przykład w mieszkaniach. Poza tym, wtyki szukają schronienia przed zimnem także pod korą drzew oraz w gniazdach ptaków i gryzoni.^[7] Samce potrafią wydzielać ze swoich ciał feromony przyciągające inne osobniki do odnalezionej wcześniej kryjówki, w celu wspólnego zimowania.^[8]

Jak wiele innych pluskwiaków różnoskrzydłych, w chwili zagrożenia wydziela odstraszające feromony o charakterystycznym, brzydkim zapachu.^[9]

W Ameryce Północnej znanymi parazytoidami jaj są błonkówki z gatunków Gryon pennsylvanicum, Ooencyrtus johnsoni i Anastatus pearsalli.^[10] W Europie na jajach wtyków stwierdzono pasożytowanie larw Anastatus bifasciatus, Ooencyrtus pityocampae, Ooencyrtus telenomicida oraz Ooencyrtus obscurus.^[11][12] Ponadto, na nimfach i imagines składają jaja rączycowate z gatunku Trichopoda pennipes.^[13] Po wykluciu larwy muchówki wchodzą do środka organizmu żywiciela, gdzie zjadają go od środka aż do czasu przepoczwarzenia. Wtedy opuszczają ciało pluskwiaka, jednocześnie go przy tym uśmiercając.

Pierwotnie, gatunek wykazywany był jedynie z zachodniej części Ameryki Północnej. Od lat 60. XX wieku zaczęto obserwować ekspansję pluskwiaka w kierunku wschodnim^[14]. Obecnie jest już rozpowszechniony w północnowschodniej części kontynentu, od stanu Maryland w USA, aż po prowincję Nowej Szkocji w Kanadzie^[2]. Obecny także w Gwatemali oraz Kostaryce^[15].

W Ameryce Południowej odnaleziony w Argentynie i Chile w 2017 roku, później notowany z Urugwaju i Paragwaju^[15]. W Brazylii od 2020 roku, zakres występowania na tę chwilę ogranicza się do południowowschodniej części kraju^[16][17].

Pierwsze doniesienia o wtyku amerykańskim w Europie pochodzą z północnych Włoch z 1999 roku. Spekuluje się, że zwierzę dotarło tam wraz z transportem choinek, sadzonek lub materiałów budowlanych^[18]. W kolejnych latach pluskwiak szybko rozprzestrzeniał się na całym kontynencie. Poniższa tabela przedstawia chronologię ekspansji L. occidentalis w Europie^{[15][19][20][21][22][23]}.

Rok	Państwo
1999	Włochy
2002	Szwajcaria
2003	Hiszpania  Słowenia
2004	Chorwacja  Węgry
2005	Austria
2006	Francja  Niemcy  Serbia
2007	Belgia  Czechy  Holandia  Polska  Słowacja  Wielka Brytania
2008	Bułgaria  Czarnogóra  Grecja
2009	Dania  Luksemburg  Norwegia  Rumunia  Turcja
2010	Mołdawia  Portugalia  Ukraina
2011	Rosja
2012	Szwecja
2014	Bośnia i Hercegowina
2015	Macedonia Północna
2017	Kosowo
2018	Albania  Finlandia
2019	Litwa
2020	Andora  Białoruś  Estonia  Irlandia  Łotwa

W Polsce po raz pierwszy stwierdzony we Wrocławiu oraz Miechowie.^[24] Obecnie rozpowszechniony na terenie całego kraju. Stwierdzony we wszystkich 16 województwach.^[17].

W Afryce obecny od 2013 roku, kiedy to odnaleziony został na północy Tunezji. Kolejne rekordy pochodzą z północy Maroka oraz Algierii.^[15][17] Pierwsze stwierdzenie z Afryki Subsaharyjskiej pochodzi z RPA z 2020 roku.^[16] Od tamtej pory regularnie obserwowany tam jedynie w Prowincji Przylądkowej Zachodniej.^[17]

W Azji Wschodniej zawleczony do Japonii, Korei Południowej oraz Chin. Pojedyncze obserwacje także z Tajwanu. W Azji Zachodniej wykazany z Gruzji, Armenii, azjatyckiej części Turcji, Cypru, Libanu, Syrii i Palestyny. Stwierdzony również z Kazachstanu i Uzbekistanu.^[15][17]

Obecność wtyka amerykańskiego w Australii nie została jeszcze oficjalnie potwierdzona. Mimo to, na serwisie iNaturalist zamieszczona została obserwacja jednego martwego osobnika odnalezionego w okolicach Sydney na początku 2024 roku. Owad przybył tam wraz z transportem drewna ze Stanów Zjednoczonych^[25].

Za globalne rozprzestrzenienie się wtyka amerykańskiego w dużej mierze odpowiada transport drewna z drzew iglastych oraz ich sadzonek.^[7][18]

Uznawany za szkodnika hodowli iglaków. Wysysając soki z szyszek powoduje ich obumieranie, co wiąże się z pogorszeniem jakości upraw ważnych komercyjnie gatunków drzew takich jak sosny, jodły, świerki czy daglezje.^[26][27]

Niegroźne dla ludzi. Kłujka nie jest używana w celach obronnych, a jedynie do pobierania pokarmu roślinnego.