French
DeutschAdam Bielański (chemik) – Wikipedia, wolna encyklopedia
| Data i miejsce urodzenia | 14 grudnia 1912 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 4 września 2016 |
| Profesor nauk chemicznych | |
| Specjalność: chemia fizyczna, chemia nieorganiczna | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | 1945 |
| Profesura | 1955 |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN | członek rzeczywisty |
| Status PAU | członek krajowy czynny |
| Funkcja Jednostka PAN | wiceprezes (1990–1995) |
| Doktor honoris causa Uniwersytet Wrocławski – 1973 Akademia Górniczo-Hutnicza – 1983 | |
| Praca zawodowa | |
| Uczelnia | |
| Okres zatrudn. | 1936–1964 |
| Uczelnia | Uniwersytet Jagielloński |
| Okres zatrudn. | 1964–1983 |
| Instytut | |
| Okres zatrudn. | 1983–2016 |
| Prorektor ds. nauczania | |
| Uczelnia | Akademia Górniczo-Hutnicza |
| Okres spraw. | 1951–1955 |
| Prorektor | |
| Uczelnia | Uniwersytet Jagielloński |
| Okres spraw. | 1966–1968 |
| Odznaczenia | |
        | |
Adam Jan Bielański (ur. 14 grudnia 1912 w Krakowie, zm. 4 września 2016 tamże[1][2]) – polski chemik, profesor nauk chemicznych, nauczyciel akademicki Akademii Górniczo-Hutniczej, a następnie Uniwersytetu Jagiellońskiego[3], od 1973 członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk[4], członek czynny PAU, przewodniczący honorowy Komitetu Chemii PAN. Od roku 1983 pracował w Instytucie Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN w Krakowie, gdzie był kierownikiem grupy badawczej „Chemiczne i katalityczne własności stałych heteropolikwasów”[5].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodzony 14 grudnia 1912 r. w Krakowie, w rodzinie Adama Kazimierza, hydrochemika, i Marii z domu Bogdańskiej[6]. Brat Władysława (1911–1982, profesora biologii) i Zofii Bielańskiej-Osuchowskiej (1919–2017, profesor nauk przyrodniczych). Po ukończeniu IV Państwowego Gimnazjum im. H. Sienkiewicza w Krakowie w 1931 r. rozpoczął studia chemiczne na Wydziale Filozoficznym UJ[7]. Dyplom magistra filozofii w zakresie chemii uzyskał w roku 1936. W 1944 r. obronił doktorat na tajnych kompletach, zaś w 1955 r. otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, a po siedmiu latach profesora zwyczajnego[8].
W czasie okupacji niemieckiej pracował jako chemik analityk w Miejskiej Pracowni Chemicznej w Krakowie.
W latach 1945–1950 był starszym asystentem i adiunktem w Katedrze Chemii Fizycznej AGH. W roku akademickim 1948/1949 przebywał na rocznym stażu w Imperial College of Science and Technology w Londynie gdzie pod kierunkiem prof. F.C. Tomkinsa prowadził badania procesów hydratacji odwodnionych soli. Uzyskał dyplom tej uczelni[7].
Był autorem prac i artykułów naukowych dotyczących chemii, szczególnie katalizy chemicznej – nazywany twórcą polskiej szkoły katalizy[8]. Autor podręczników akademickich z zakresu chemii fizycznej[9] i nieorganicznej[8], w szczególności wielokrotnie wznawianej „Chemii ogólnej i nieorganicznej”[10], którą w roku 1984 zastąpiły „Podstawy chemii nieorganicznej”[11]. Podręcznik ten stanowi podstawę nauczania chemii nieorganicznej na wielu polskich uczelniach[12].
Kierowane projekty badawcze MNiSW:
- „Dodekaheteropolikwasy jako katalizatory procesów elektrofilowej addycji do olefin” (1998–2001)
- „Synteza eterów trzeciorzędowych na heteropolikwasach typu Dawsona jako katalizatorach” (2002–2005).
Ostatnia publikacja naukowa, której był współautorem, ukazała się w roku 2015[5][13][14].
Zmarł 4 września 2016 r.[8] Pochowany na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie (sektor SC-7-17)[15].
Ordery i odznaczenia[7][16]
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Złoty Krzyż Zasługi
- Medal 40-lecia Polski Ludowej
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)[17]
- Medal Komisji Edukacji Narodowej
- Medal Jędrzeja Śniadeckiego (1982)
- Medal Jana Harabaszewskiego (1991)
- Medal im. Marii Skłodowskiej-Curie
- Medal „Merentibus” Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Srebrny Medal 600-lecia Odnowienia UJ
- Brązowy Medal Cracoviae Merenti (2002)
- Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”
- Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Chemicznego
- Medal Uniwersytetu w Liège
- Medal Bułgarskiej Akademii Nauk
Wyróżnienia i nagrody
[edytuj | edytuj kod]- 1983: doctor honoris causa AGH[18]
- 2001: doctor honoris causa UWr[19]
- 2009: profesor honorowy UJ[20]
- 2012: Nagroda im. Erazma i Anny Jerzmanowskich[21]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W wieku 104 lat zmarł prof. Adam Bielański. [w:] Dzieje.pl [on-line]. PAP, 2016-09-06. [dostęp 2016-09-07].
- ↑ Z przykrością zawiadamiamy o śmierci Profesora Adama Bielańskiego. Akademia Górniczo-Hutnicza, 2016-09-05. [dostęp 2016-09-08].
- ↑
Ryszard Tadeusiewicz: Nestor krakowskiej chemii skończył sto lat. Gazeta Krakowska, 2012-12-12. [dostęp 2013-02-04]. - ↑ BIELAŃSKI, Adam [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN, 2020 [dostęp 2023-02-01] (pol.).
- ↑ a b Prof. dr dr h.c. Adam Bielański. Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni im. Jerzego Habera Polskiej Akademii Nauk. [dostęp 2016-09-07].
- ↑ Bielański Adam Jan, [w:] Władysław Tyrański, Kto jest kim w Krakowie : lokalne władze, urzędy, instytucje, środowiska : edukacja, zatrudnienie, pozycja zawodowa, działalność polityczna i społeczna, sympatie polityczne, rodzina, rozrywki i upodobania (dane z 1999 roku), Kraków: Krakowska Agencja Informacyjna, 2000, s. 23, ISBN 83-909309-2-7, OCLC 47866363 [dostęp 2023-01-24].
- ↑ a b c Wydziału Chemii - Uniwersytetu Jagiellońskiego - Naukowe Koło Chemików Uniwersytetu Jagiellońskiego [online], nkch.chemia.uj.edu.pl [dostęp 2024-01-09].
- ↑ a b c d W wieku 104 lat zmarł prof. Adam Bielański [online], naukawpolsce.pap.pl, 7 września 2016 [dostęp 2016-09-15].
- ↑ Chemia fizyczna. Adam Bielański, Kazimierz Gumiński, Bogdan Kamieński, Krzysztof Pigoń, Lucjan Sobczyk (redaktorzy). Wyd. 4. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980. ISBN 83-01-00941-1. OCLC 749827467.
- ↑ Adam Bielański: Chemia ogólna i nieorganiczna. Wyd. 7. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-02626-X. OCLC 749265794.
- ↑ Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Cz. 1–3. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. ISBN 83-01-06542-7. OCLC 835889201.
- ↑ Maria Mazurek: 102-letni prof. Bielański: Jak dawniej grożą nam żądza władzy i nienawiść. Gazetakrakowska.pl, 2014-03-13. [dostęp 2016-09-07].
- ↑ Bielański, Adam. Author ID: 7005035906. Scopus. [dostęp 2016-09-07].
- ↑ Filek, U., Kirpsza, A., Micek-Ilnicka, A., Lalik, E. i inni. Ethanol conversion over cesium-doped mono- and bi-cationic aluminum and gallium H
3PW
12O
40 salts. „Journal of Molecular Catalysis A: Chemical”. 407, s. 152-162, 2015. DOI: 10.1016/j.molcata.2015.06.021. - ↑ Cmentarz parafialny Kraków Salwator - wyszukiwarka osób pochowanych [online], krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2024-01-09].
- ↑ Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989, s. 85.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 15 stycznia 1955 r. Nr 0/165 - na wniosek Ministra Szkolnictwa Wyższego.
- ↑ Doktoraty honoris causa nadane przez AGH. Akademia Górniczo-Hutnicza. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Doktorzy honoris causa – Adam Bielański. Uniwersytet Wrocławski. [dostęp 2012-05-14].
- ↑ Profesorowie honorowi Uniwersytetu Jagiellońskiego. Uniwersytet Jagielloński. [dostęp 2011-02-07].
- ↑ Nagroda Jerzmanowskich dla prof. Adama Bielańskiego. TVP3 Kraków, 2012-05-14. [dostęp 2016-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-17)].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Prof. zw. dr czł. rz Adam Bielański, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2009-05-07].
- Adam Jan Firlej-Bielański h. Lewart. [w:] Genealogia potomków Sejmu Wielkiego [on-line]. Sejm-Wielki.pl. [dostęp 2011-02-07].
- Adam Bielański. Naukowe Koło Chemików Wydziału Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2011-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-09-14)].