Adam Stanisław Grabowski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Adam Stanisław Grabowski

Kraj działania	I Rzeczpospolita
Data urodzenia	3 września 1698
Data śmierci	15 grudnia 1766
Miejsce pochówku	bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Andrzeja we Fromborku
Biskup chełmiński
Okres sprawowania	26 września 1736–15 lipca 1739
Biskup kujawski
Okres sprawowania	15 lipca 1739–14 kwietnia 1741
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Nominacja biskupia	22 czerwca 1733 14 kwietnia 1741
Sakra biskupia	16 sierpnia 1733
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Stanisław Grabowski herbu Zbiświcz (ur. 3 września 1698 w Wielkim Buczku koło Debrzna, zm. 15 grudnia 1766 w Lidzbarku Warmińskim) – biskup chełmiński w latach 1736–1739, biskup kujawski 1739–1741, biskup warmiński 1741–1766, przedstawiciel dyplomatyczny Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym w latach 1734–1736^[2], komisarz królewski, kapelan maltański (w zakonie po 1724 roku)^[3].

Był synem człuchowskiego sędziego ziemskiego, a następnie kasztelana chełmińskiego Andrzeja Teodora i Barbary Zofii z domu von Kleist. Początkowo kształcił się w szkołach jezuickich w Chojnicach i Toruniu, a następnie studiował prawo w Rzymie. Przez pewien czas był pisarzem sądowym w Skarszewach. W 1730 przyjął święcenia kapłańskie, a jako zaufany współpracownik kanclerza Jana Aleksandra Lipskiego gromadził szybko intratne beneficja^[4]. Uzyskał kanonię lwowską, włocławską oraz dziekanię chełmińską oraz probostwa w Jaworowie, Skaryszewach i Tujce. W 1733 został biskupem pomocniczym poznańskim. Sakrę biskupia otrzymał 18 sierpnia 1733. Podczas bezkrólewia 1733-1734 poparł Augusta III, biorąc potem udział w jego koronacji. W 1734 zabiegał o pozyskanie szlachty Prus Królewskich dla Augusta III, a następnie był posłem króla w Rzymie, gdzie uzyskał poparcie papieża Klemensa XIII dla elekcji Augusta III.

Nagrodą za misję rzymską była w 26 września 1736 nominacja na diecezję chełmińską. Do Polski wrócił w 1737. 15 lipca 1739 został przeniesiony na bardziej intratną diecezję kujawską. Brał czynny udział w sejmach 1738 i 1740. 14 kwietnia 1741 prekonizowany na biskupa warmińskiego. Był związany z Familią Czartoryskich i realizował w Prusach politykę dworu polegającą na blokowaniu sejmików generalnych. W latach 1743–1744 był prezydentem trybunału skarbowego w Radomiu. W mowie na sejmie grodzieńskim 1744 uzależniał aukcję wojska od poprawy stanu gospodarczego kraju. Brał udział w sejmach 1746 i 1748. W 1749 był komisarzem królewskim w Gdańsku, gdzie m.in. rozstrzygał spory między Radą a opozycją mieszczańską. Od 1746 przewodniczył komisji zajmującej się odbudową szpicy montowskiej, rozdzielającej nurt Wisły między Nogat a Leniwkę. W czasie wojny siedmioletniej wspierał finansowo Augusta III i usiłował chronić Warmię przed przemarszami wojsk. Wobec coraz większego konfliktu między Czartoryskimi a dworem, opowiedział się po stronie monarchy i stopniowo wycofywał się z polityki, zachowując neutralność w sporze tzw. patriotów pruskich z wojewodą pomorskim Pawłem Mostowskim. Podczas bezkrólewia 1763-1764 uznał Stanisława Augusta. W 1765 sprzedał swój pałac w Warszawie na mennicę państwową. Na prośbę Stanisława Augusta, przyjął w 1766 Ignacego Krasickiego na swojego koadiutora z prawem następstwa.

Podczas swych rządów na Warmii Grabowski jako pierwszy w używał paliusza i krzyża metropolitalnego – przyznanych bullą papieża Benedykta XIV z dnia 24 września 1742. Biskup Grabowski był dobrym gospodarzem i mecenasem sztuki. W 1748 na zjeździe miast doprowadził do rewizji taryfy podatkowej z 1718 i bardziej równomiernego rozłożenia ciężarów fiskalnych. Na zjeździe stanów warmińskich w Ornecie 4 lipca 1766 wydał ordynację krajową – zbiór praw regulujących życie codzienne mieszkańców Warmii w zakresie rolnictwa, handlu i rzemiosła. Ordynacja była uzgadniana z kapitułą warmińską. W zakresie kartografii i melioracji współpracował z Janem Suchodolcem, synem brata polskiego osiadłego w Starej Różance koło Kętrzyna. Z inicjatywy Grabowskiego kaplica na zamku lidzbarskim otrzymała wystrój rokokowy, a na wschodnim skrzydle przedzamcza pojawił się nowy obiekt, zwany pałacem Grabowskiego. Grabowski był też fundatorem kościoła we Franknowie, finansował przebudowę kościołów w Lamkowie, Bisztynku i Królewcu oraz ufundował ołtarze główne m.in. dla kolegiaty w Dobrym Mieście, kościoła św. Mikołaja w Elblągu oraz katedry we Fromborku. Grabowski odrestaurował także letnią rezydencję biskupów w Smolajnach. Wspierał finansowo inicjatywy Konarskiego i Collegium Nobilium. Utrzymywał bliskie kontakty z uczonymi, m.in. J. D. Janockim. Przekazał Gotfrydowi Lengnichowi do druku odnaleziony przez siebie rękopis z 1426 kroniki Kadłubka i tzw. heilsberski rękopis Galla Anonima. Dzięki Grabowskiemu wydana została mapa diecezji sporządzona przez J.F. Enderscha (Mapa Świętej Warmii). Sam zajmował się historią sztuki; zgromadził obszerny księgozbiór oraz kolekcję rzeźb, obrazów i porcelany. Był przedstawicielem wczesnego oświecenia katolickiego.

W 1740 odznaczony Orderem Orła Białego^[5]. Został pochowany w katedrze we Fromborku.

• Tadeusz Oracki: Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku (tom 1, A–K), Olsztyn 1984
• Andrzej Kopiczko: Ustrój i organizacja diecezji warmińskiej w latach 1525–1772, Olsztyn 1993
• Dygdała Jerzy: Adam Stanisław Grabowski (1698–1766), Olsztyn 1994
• Dygdała Jerzy: U początku katolickiego oświecenia w Polsce. Z działalności kościelnej biskupów Andrzeja Stanisława Załuskiego i Adama Stanisława Grabowskiego, [w:] Między barokiem a oświeceniem. Nowe spojrzenie na czasy saskie, Olsztyn 1998, s. 181–188

• Adam Stanisław Grabowski – dzieła w bibliotece Polona