Górne Łużyce – Wikipedia, wolna encyklopedia
| |||||
Państwa | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Ważniejsze miejscowości | |||||
Położenie na mapie Górne Łużyce (kolor ciemnoczerwony) w 1618 r. |
Górne Łużyce[1][2] (niem. Oberlausitz, górnołuż. Hornja Łužica, dolnołuż. Górna Łužyca, cz. Horní Lužice, łac. Lusatia Superior) – kraina historyczno-geograficzna w Niemczech (kraj związkowy Saksonia, częściowo Brandenburgia), południowa część Łużyc. Część tego obszaru leżąca na zachód od Kwisy znajduje się na terytorium Polski (województwo dolnośląskie, kilka miejscowości w województwie lubuskim).
Głównym miastem jest Budziszyn. Do początku XV wieku tereny te znane były jako Milsko, od zamieszkującego je plemienia słowiańskiego Milczan. Na tych ziemiach wykształcił się język górnołużycki.
Kalendarium
[edytuj | edytuj kod]- VI wiek – teren Milska zasiedlili Słowianie
- 932 – ziemie Milczan zostały podbite przez króla niemieckiego Henryka I, który zmusił Milczan do składania mu danin
- 971 – Otton I wprowadził nową organizację okręgów grodowych
- 1002–1005 – Bolesław Chrobry zajął Milsko i włączył do Polski, pierwsza wzmianka o stolicy regionu – Budziszynie
- 1015 – Milsko zajął cesarz Henryk II
- 30 stycznia 1018 – pokój budziszyński przyznał Milsko Polsce,
- 1029 – oblężenie Budziszyna w trakcie wojny polsko-niemieckiej: miasto i region obronione przez Polskę
- 1031 – cesarz Konrad II podbił Milsko i włączył je w skład Marchii Miśnieńskiej
- 1076 – część Milska została przyłączona do Księstwa Czech
- 1131 – ostatnia wzmianka o Milczanach w związku z wzniesieniem lub przebudową grodu w Görlitz przez czeskiego księcia Sobiesława I[3]
- 1143 – margrabia Miśni Konrad Wielki przejął kontrolę nad tym terenem
- 1158 – obszar został przyznany Czechom
- 1200 około – rozpoczęcie kolonizacji niemieckiej[3]
- 1253 – margrabia brandenburski Otton III otrzymał te ziemie jako posag księżniczki Beatrycze, córki króla czeskiego Wacława I
- 1319 – król czeski Jan Luksemburski zajął zachodnią część Milska, a wschodnią z Görlitz, Żytawą i Lubaniem przejął książę jaworski Henryk z dynastii Piastów
- 1329 – książę jaworski Henryk zrzekł się części Milska ze Zgorzelcem na rzecz Czech, zachowując m.in. Żytawę i Lubań
- 1336 – wzmianka o urzędowaniu w Löbau słowiańskiej rady miejskiej[3]
- 1337/1346 – przejście Żytawy i Lubania pod władztwo czeskie
- 1346 – powstał Związek Sześciu Miast
- 1348 – inkorporacja Milska do Korony Czeskiej,
- 1362 – wzmianka o urzędowaniu w Kamenz słowiańskiego burmistrza[3]
- 1368 – po śmierci księcia świdnickiego Bolka II, zwanego Małym, wschodnia część Milska włączona zostaje do Czech
- 1370 – po włączeniu Łużyc Dolnych do korony czeskiej następiło połączenie Milska i Łużyc Dolnych
- 1466/1469–1490 – Łużyce pod kontrolą króla Węgier Macieja Korwina będącego wówczas również antykrólem Czech
- 1490–1526 – pod rządami Jagiellonów
- 1635 – gdy prawie całe Łużyce Górne przyłączone do Elektoratu Saksonii, miasto Schirgiswalde czeską eksklawą. Łużyce Górne przestały być częścią Korony Czeskiej.
- 1691 – powołanie przez stany górnołużyckie komisji serbskich duchownych do stworzenia górnoserbskiego języka pisanego[3]
- 1693 – przetłumaczenie na język serbski Małego Katechizmu przez proboszcza Michała Frencla[3]
- 1697–1763 – Łużyce Górne jako część Elektoratu Saksonii w unii personalnej z Polską. Przez miasta Hoyerswerda, Königsbrück czy Lubań wiodą trasy częstych przejazdów królów Polski Augusta II i Augusta III z Drezna do Warszawy i Wschowy. Pamiątką po tym okresie są m.in. liczne pocztowe słupy dystansowe ozdobione herbami Polski i Saksonii, monogramami królów Augusta II i Augusta III i polską koroną królewską w miastach łużyckich oraz kamienie milowe ozdobione monogramami królów w pomniejszych miejscowościach i dzielnicach
- 1722 – protestanccy czescy imigranci (bracia morawscy) zakładają miasto Herrnhut, w 1742 zakładają miasto Niska
- w latach 60. XVIII w. w Hoyerswerdzie dzieciństwo spędza Jan Henryk Dąbrowski
- 1806 – w granicach Królestwa Saksonii
- 1813 – obszar zmagań w czasie wojen napoleońskich (bitwa pod Budziszynem)
- 1815
- na mocy uchwał kongresu wiedeńskiego wschodnia część Łużyc Górnych z Görlitz, Lubaniem i Mużakowem przyłączona do pruskiej prowincji Śląsk (niem. Niederschlesien)
- rozwiązanie Związku Sześciu Miast
- założenie Parku Mużakowskiego, jedynego obiektu na Łużycach wpisanego na listę światowego dziedzictwa UNESCO
- 1819 – próba reaktywacji Związku Sześciu Miast w okrojonym składzie jako Związek Czterech Miast (istniał do 1868)[4]
- 1825 – północno-zachodnia część Łużyc Górnych z Hoyerswerdą i Ruhlandem włączona do prowincji Śląsk
- 1845
- włączenie Schirgiswalde do Saksonii
- pierwsze publiczne wykonanie hymnu Serbołużyczan w Budziszynie
- 1871 – w granicach Niemiec
- 1890 – Zgorzelec, Żytawa i Budziszyn największymi miastami Górnych Łużyc
- 1912 – powstanie serbskiej organizacji Domowina, liczącej wkrótce 180 tys. członków[3]
- 1918 – zgłoszenie przez władze czeskie postulatu włączenie Łużyc Górnych do Czechosłowacji[3]
- po 1933 – masowa germanizacja i zmienianie nazw pochodzenia słowiańskiego[3]
- 1945
- obszar zmagań na froncie wschodnim II wojny światowej z udziałem 2 Armii Wojska Polskiego (operacja łużycka)
- w efekcie postanowień konferencji poczdamskiej wschodnia część Łużyc Górnych (pomiędzy Nysą Łużycką a Kwisą, ze Zgorzelcem i Lubaniem) wchodzi w skład Polski.
- 1949 – zachodnia część Łużyc Górnych w granicach Niemieckiej Republiki Demokratycznej
- 1990 – niemiecka część Łużyc Górnych rozdzielona między Saksonię (większość regionu) i Brandenburgię (skrawki północno-zachodnie z miastem Ruhland)
- 1991 – reaktywacja Związku Sześciu Miast
Miasta górnołużyckie
[edytuj | edytuj kod]Lp. | Miasto | Populacja (2014) | Państwo | Jednostka administracyjna |
---|---|---|---|---|
1. | Görlitz[a] | 54 193 | Niemcy | Saksonia |
2. | Budziszyn (Bautzen, Budyšin) | 39 475 | Niemcy | Saksonia |
3. | Hoyerswerda (Wojerecy)[b] | 33 825 | Niemcy | Saksonia |
4. | Zgorzelec[a] | 31 716 | Polska | województwo dolnośląskie |
5. | Żytawa (Zittau)[c] | 25 792 | Niemcy | Saksonia |
6. | Lubań[d] | 21 788 | Polska | województwo dolnośląskie |
7. | Bogatynia[e] | 18 385 | Polska | województwo dolnośląskie |
8. | Biała Woda (Weißwasser, Běła Woda)[f] | 17 074 | Niemcy | Saksonia |
9. | Löbau | 15 288 | Niemcy | Saksonia |
10. | Kamenz (Kamjenc) | 15 158 | Niemcy | Saksonia |
11. | Ebersbach-Neugersdorf | 12 713 | Niemcy | Saksonia |
12. | Bischofswerda | 11 414 | Niemcy | Saksonia |
13. | Niska (Niesky)[f] | 9526 | Niemcy | Saksonia |
14. | Lauta | 8680 | Niemcy | Saksonia |
15. | Pulsnitz | 7524 | Niemcy | Saksonia |
Wsie górnołużyckie
[edytuj | edytuj kod]Górnołużyckie nazwy wsi
- Baćoń
- Boranecy, niem. Bornitz, ok. 125 mieszk.
- Bošecy, niem. Baschütz
- Bórk
- Bronjo
- Budestecy
- Bukecy
- Chelno
- Chołm
- Chrósćicy
- Časecy
- Delnja Kina
- Dobrošicy
- Dubrjeńk
- Dźěwin
- Haslow
- Hórki
- Horni Hajnk
- Hornja Kina
- Hózk
- Hućina
- Jaseńca
- Kamjenjej
- Kanecy
- Kašecy
- Koblicy
- Koćina
- Konjecy
- Kopšin
- Kozarcy
- Kubšicy
- Kulowc
- Lejno
- Lejpold
- Łazk
- Łušć
- Malešecy
- Měrkow
- Miłkecy
- Miłoćicy
- Mučow
- Myšecy
- Němcy
- Němske Pazlicy
- Njebjelčicy
- Njeswačidło
- Nowa Jaseńca
- Nowa Wjeska
- Nuknica
- Pančicy-Kukow
- Pěskecy
- Pozdecy
- Rachlow
- Radwor
- Radworski Haj
- Rakecy
- Ralbicy
- Róžant
- Salow
- Serbske Pazlicy
- Sernjany
- Slepo
- Smjerdźaca
- Stara Cyhelnica
- Sulšecy
- Šunow
- Swinjarnja
- Trjebin
- Trjechow
- Wěteńca
- Worklecy
- Wóslink
- Wotrow
- Wulka Dubrawa
- Wulke Zdźary
- Wuskidź
- Zejicy
- Žuricy
Galeria
[edytuj | edytuj kod]- Kościół Mariacki w Kamenz
- Ratusz w Löbau z 1714 r. przyozdobiony m.in. herbem I Rzeczyspolitej
- Zamek księżnej Lubomirskiej i króla Augusta III w Hoyerswerdzie
- Pałac w Neschwitz
- Polsko-saski słup dystansowy w Ruhland
- Serbski Dom w Budziszynie
- Pomnik żołnierzy polskich w Crostwitz
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Łużyce
- Dolne Łużyce
- Limes Sorabicus (Marchia Łużycka)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Miasto zaliczane także do Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskiego księstwa jaworskiego w latach 1319–1329 i prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1815–1945.
- ↑ Miasto zaliczane także do Dolnego Śląska z racji na przynależność do prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1825–1945.
- ↑ Miasto początkowo stanowiło część Czech, następnie także Dolnego Śląska jako przynależne do piastowskiego księstwa jaworskiego w latach 1319–1346, związane z Łużycami Górnymi po 1346, choć w momencie zakładania Związku Sześciu Miast w 1346 wciąż formalnie uznawane za miasto niełużyckie, jedyne miasto czeskie w związku obok pięciu miast łużyckich[5][6]. Nie odnotowano formalnego włączenia Żytawy do Górnych Łużyc[7], jednakże po 1346 dzieliła ich historię polityczną.
- ↑ Miasto zaliczane także do Dolnego Śląska z racji na przynależność do piastowskiego księstwa jaworskiego w latach 1319–1337 i prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1815–1945.
- ↑ Osada wraz z okręgiem żytawskim początkowo stanowiła część Czech, następnie także Dolnego Śląska jako przynależna do piastowskiego księstwa jaworskiego w latach 1319–1346, związana z Łużycami Górnymi po 1346, choć w momencie zakładania Związku Sześciu Miast w 1346 okręg żytawski wciąż formalnie był uznawany nie za łużycki, lecz czeski. Nie odnotowano formalnego włączenia okręgu żytawskiego do Górnych Łużyc[7], jednakże po 1346 dzielił ich historię polityczną.
- ↑ a b Miasto zaliczane także do Dolnego Śląska z racji na przynależność do prowincji Śląsk i Dolny Śląsk w latach 1815–1945.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata – Zeszyt 12. Warszawa: KSNG, 2010, s. 151. ISBN 978-83-254-0825-1.
- ↑ Lech Leciejewicz: Słowianie zachodni. Z dziejów tworzenia się średniowiecznej Europy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1989, s. 234, 235. ISBN 83-04-02690-2.
- ↑ a b c d e f g h i Jasper von Richtohofen, Bieżuczanie – Milczanie – Serbowie, Słowiańskie osadnictwo na niemieckich i polskich Górnych Łużycach po obu stronach Nysy, [w:] Milicz. Gród na pograniczu, Wrocław 2008.
- ↑ Dresden und Sachsen – Oberlausitz – Neuere Geschichte [online], www.dresden-und-sachsen.de [dostęp 2019-12-15] (niem.).
- ↑ Gregor M. Metzig, Kaiser Sigismund I. und der Oberlausitzer Sechsstädtebund in den Hussitenkriegen (1419-1437), s. 5.
- ↑ Hermann Knothe, Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, Leipzig, Breitkopf & Härtel, 1879, s. 546–547.
- ↑ a b Ibid., s. 643.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Tomasz Jaworski, Żary w dziejach pogranicza śląsko-łużyckiego, Żary 1993
- Waldemar Bena, Polskie Górne Łużyce. Przyroda – Historia – Zabytki, Wydawnictwo F.H. Agat, Zgorzelec 2003
- Prawa Saksonii dotyczące Łużyczan. regione.taa.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-21)].
- Tomasz Bernacki , Kiedy Łużyce Górne powrócą... do Czech? [online], naszesudety.pl, 14 maja 2005 [dostęp 2016-04-29] .