James Madison – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nie mylić z: James Maddison.

James Madison

Portret Madisona, autorstwa Chestera Hardinga
Data i miejsce urodzenia	16 marca 1751 Port Conway (Wirginia)
Data i miejsce śmierci	28 czerwca 1836 Montpelier (Wirginia)
4. prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 4 marca 1809 do 4 marca 1817
Przynależność polityczna	Partia Demokratyczno-Republikańska
Pierwsza dama	Dolley Payne Todd
Wiceprezydent	George Clinton, Elbridge Gerry
Poprzednik	Thomas Jefferson
Następca	James Monroe
5. Sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych
Okres	od 4 marca 1801 do 4 marca 1809
Poprzednik	John Marshall
Następca	Robert Smith
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

James Madison (ur. 16 marca 1751 w Port Conway w Wirginii), zm. 28 czerwca 1836 w Montpelier w Wirginii) – amerykański polityk i prawnik; 4. prezydent Stanów Zjednoczonych (1809–1817), wcześniej członek Izby Reprezentantów (1789–1797) i 5. sekretarz stanu Stanów Zjednoczonych (1801–1809). Sygnatariusz Konstytucji Stanów Zjednoczonych.

Urodził się 16 marca 1751 w Port Conway w kolonii Wirginia w rodzinie farmerów-plantatorów^[1]. Był najstarszym z dwanaściorga dzieci Jamesa Madisona seniora i jego żony Eleanor^[1]. Jego pierwszą nauczycielką była matka, która nauczyła go czytać i pisać^[1]. W dzieciństwie James dużo czasu spędzał z niewolnikami, toteż już wówczas został zagorzałym przeciwnikiem niewolnictwa^[1]. W 1769 rozpoczął pobierać naukę u pastora Thomasa Martina, a dwa lata później wstąpił na College of New Jersey (obecnie Uniwersytet Princeton)^[2]. W czasie studiów, które ukończył po trzech latach, duży wpływ wywarły na niego dzieła Locke’a i Monteskiusza^[2]. Jeszcze w 1771, po otrzymaniu bakalariatu, planował zostać pastorem i postanowił kształcić się dalej, w kierunku języka hebrajskiego i etyki, lecz zmienił zdanie co do wyboru kariery, ze względu na zły stan zdrowia^[2].

Kiedy rozpoczęła się wojna o niepodległość jako niezdolny do służby (zły stan zdrowia) – skupił się na działalności politycznej^[2]. W czerwcu 1776 roku był obecny na posiedzeniu Zgromadzenia Wirginii, na którym proklamowano Deklarację Praw Wirginii (dokument ten był zalążkiem przyszłej Karty Praw)^[2]. W latach 1776–1777 był delegatem do legislatury stanu Wirginia, a 14 grudnia 1779 został wybrany na delegata do Kongresu Kontynentalnego^[3]. Uczestniczył w nim od marca 1780 do grudnia 1783 i od 1786 do 1788^[3]. W latach 1784–1786 był ponownie członkiem legislatury Wirginii^[3].

25 maja 1787 odbyła się w Filadelfii Konwencja Konstytucyjna, w której wziął udział Madison^[3]. Podczas prac nad projektem konstytucji silnie argumentował na rzecz silnego rządu federalnego i monteskiuszowskiego trójpodziału władzy, gdyż uważał, że ludzie pełniący funkcje publiczne mogą łatwo nadużywać władzy^[3]. Wraz z Alexandrem Hamiltonem był jednym z najaktywniejszych delegatów – wypowiadał się na 71, spośród 86 posiedzeń^[4]. Z tego też powodu, a także z powodu jego umiejętności mediacyjnych i skłonności do kompromisów, często nazywa się go „Ojcem Konstytucji Amerykańskiej”^[5].

Największe kontrowersje wzbudzały wówczas: sposób wyboru członków Kongresu, a także reprezentacja niewolników^[4]. Ostatecznie zdecydowano się, by członkowie Izby Niższej (Izba Reprezentantów) byli wybierani na zasadzie proporcjonalności (stan bardziej zaludniony wybiera większą liczbę kongresmenów), natomiast członkowie Izby Wyższej (Senat) mieli jednakową reprezentację stanową^[4]. W przypadku niewolników zdecydowano, by 3/5 z nich uwzględniano w sprawach podatkowych i wyborczych^[4]. Projekt Konstytucji został podpisany 17 września 1787 roku^[5]. W celu rychłego ratyfikowania jej przez poszczególne stany, James Madison, wraz z Alexandrem Hamiltonem i Johnem Jayem opracował zbiór tekstów, który uznawany jest za pierwszy komentarz do konstytucji, zwany „Federalista”^[5].

Po wejściu w życie Konstytucji, Madison został członkiem Izby Reprezentantów^[6]. W tym okresie zaczęły się kształtować środowiska polityczne, które później przerodziły się w partie – Madison wraz z Jeffersonem, gromadzili wokół siebie ludzi, którzy później tworzyli Partię Demokratyczno-Republikańską^[6]. Jako kongresmen, Madison zgłosił 10 pierwszych poprawek do Konstytucji, ustawę celną, a także przyczynił się do wdrożenia Rezolucji Wirginii, które były odpowiedzią na ustawy antybuntownicze administracji Johna Adamsa^[6]. W 1794 roku, gdy trwała wojna angielsko-francuska Madison zalecił stosowanie dyskryminacyjnych taryf celnych dla państw niemających umów handlowych z USA^[6]. Dzięki swoim działaniom, Madison zyskał uznanie nawet u George’a Washingtona, sympatyzującego z Federalistami, który zaproponował kongresmenowi stanowisko sekretarza stanu (jednak Madison odmówił)^[7].

Kiedy w 1801 na prezydenta został zaprzysiężony Thomas Jefferson, 2 maja 1801 Madison został sekretarzem stanu USA^[7]. Pomimo że sprawy zagraniczne stanowiły istotny element polityki prezydenta, Madison nie odgrywał większej roli – ograniczał się do lojalnego wspierania Jeffersona^[7]. Urząd ten sprawował do końca drugiej kadencji Jeffersona, tj. do 4 marca 1809^[7].

Kiedy zbliżał się koniec drugiej kadencji Thomasa Jeffersona, James Madison wraz z urzędującym wiceprezydentem George’em Clintonem ubiegali się z ramienia Partii Demokratyczno-Republikańskiej o urzędy odpowiednio prezydenta Stanów Zjednoczonych i wiceprezydenta^[7]. Ich rywalami byli Charles Cotesworth Pinckney i Rufus King z Partii Federalistycznej^[7]. Madison i Clinton odnieśli zdecydowane zwycięstwo, bowiem w głosowaniu Kolegium Elektorów uzyskali odpowiednio 122 i 113 głosów przeciwko 47 głosom na Pinckneya i Kinga^[7]. James Madison objął urząd 4 marca 1809. Zaprzysiężenia – na 4. prezydenta Stanów Zjednoczonych – dokonał po raz trzeci prezes Sądu Najwyższego, John Marshall.

Jedną z pierwszych inicjatyw prezydenta było rozstrzygnięcie kwestii Banku Centralnego, którego ważność wygasała w 1811 roku^[7]. Madison, który uważał Bank za niekonstytucyjny, odwołał się do Senatu – tam wynik głosowania był równy (17:17), zatem ostateczny głos należał do wiceprezydenta, jako przewodniczącego Senatu^[8]. Clinton zagłosował przeciw i Bank przestał istnieć^[8].

Kilka miesięcy wcześniej, 15 stycznia 1811, Kongres, na tajnym posiedzeniu, upoważnił prezydenta do zajęcia Florydy Wschodniej, w przypadku, gdyby inne państwo zagroziło przejęciem tego terytorium^[8]. W celu przejęcia Florydy, Madison mianował generała George’a Mathewsa pełnomocnikiem ds. Florydy^[9]. Ze względu na samowolne działanie został zwolniony, jednak w kwietniu i maju 1812 roku, Kongres podjął uchwałę o przyłączeniu części Florydy Zachodniej do Stanów Zjednoczonych^[9]. Proklamację przyłączenia nowego stanu podpisał prezydent dopiero 27 października 1819^[8]. W tym samym czasie, napięta sytuacja panowała w stanie Indiana, gdzie gubernator William Henry Harrison obawiał się ataków Indian, zjednoczonych pod wodzą Tecumseha^[9]. 7 listopada Harrison zaatakował plemię Szaunisów i odniósł zwycięstwo w bitwie pod Tippecanoe^[9].

W wyborach prezydenckich w 1812 Madison ponownie kandydował na najwyższy urząd^[10]. Jego kontrkandydatem był DeWitt Clinton^[10]. W głosowaniu Kolegium Elektorów uzyskał 128 głosów, wobec 89 głosów Clintona^[10]. Wiceprezydentem w drugim gabinecie Madisona został Elbridge Gerry^[10]. Wybory odbywały się w czasie wojny, podczas której nastroje społeczne zwłaszcza w regionie Nowej Anglii były tak antywojenne, że groziły nawet secesją^[10]. Z tego też powodu, Madison otrzymał w głosowaniu powszechnym znacznie mniejsze poparcie niż w pierwszych wyborach^[10].

Po zakończeniu wojny z Anglią, zniknął problem konfliktów z Indianami, którzy byli sojusznikami wojsk brytyjskich^[11]. Po śmierci Tecumseha w 1813, Andrew Jackson pokonał wojska indiańskie w bitwie nad Horseshoe Bend, 27 marca 1814^[11]. 8 września 1815 obie strony podpisały układ ze Spring Wells^[12].

Wojna z Anglią bardzo osłabiła flotę amerykańską, co spotkało się z reakcją państw północnej Afryki^[13]. Algieria zaczęła wykorzystywać swoją przewagę by zyskać większe wpływy w basenie Morza Śródziemnego, przez co 23 lutego 1815, Kongres USA upoważnił prezydenta do podjęcia stosownych działań^[13]. Madison wysłał dwie 2 eskadry statków z nowym konsulem państw północnoafrykańskich na pokładzie^[13]. W następnym roku prezydent przesłał także list do deja Algierii, zawierający groźbę wznowienia działań wojennych, w przypadku braku akceptacji układu handlowego z USA^[14]. Negocjacje zakończyły się korzystnie dla Amerykanów 22 grudnia 1816, jednak Senat przegłosował stosowne uchwały dopiero sześć lat później^[14].

 Osobny artykuł: Wojna brytyjsko-amerykańska.

Tuż przed objęciem fotela prezydenckiego przez Madisona, Thomas Jefferson zniósł embargo na Wielką Brytanię i Francję, nałożone ze względu na dyskryminowanie statków amerykańskich przez te kraje^[9]. Kiedy prezydentem został Madison, częściowo przywrócił handel morski i dał mocarstwom europejskim czas do 3 marca 1811 by zaprzestały swych działań wobec floty USA^[9]. Ponieważ Francja i Anglia nie wypełniły tego żądania, 4 listopada 1811 Madison zwołał nadzwyczajną sesję Kongresu, mającą ustalić dalsze działania w polityce zagranicznej^[15]. 4 czerwca 1812 Izba Reprezentantów, głosując w stosunku 79:49, wypowiedziała wojnę Anglii^[15]. Dwa tygodnie później, 17 czerwca podobne głosowanie odbyło się w Senacie, który także opowiedział się za wojną (17:13)^[16]. Federaliści oskarżali wówczas prezydenta o faworyzowanie Francji, jednak Madison nie chciał wypowiadać wojny drugiemu państwu, zwłaszcza że nastroje w społeczeństwie amerykańskim bardziej sprzyjały wojnie z Anglią niż z Francją, która była uważana za sojusznika z czasów wojny o niepodległość^[16].

W pierwszej fazie wojny Wielka Brytania zablokowała wybrzeże Stanów Zjednoczonych, z wyjątkiem Nowej Anglii, natomiast wojska amerykańskie usiłowały wyprzeć niezorganizowanych Anglików z terytorium Kanady, co jednak zakończyło się niepowodzeniem^[17].

W drugiej fazie wojny, w 1814 roku, zbliżał się koniec wojen napoleońskich, zatem Brytyjczycy mogli przerzucić więcej swoich żołnierzy do USA^[18]. Wojska wylądowały w zatoce Cheaspeake, a 24 sierpnia 1814 spaliły Biały Dom i Kapitol^[18]. Amerykanie odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Baltimore, po której Francis Scott Key ułożył pieśń The Star Spangled Banner, która od 1931 jest hymnem Stanów Zjednoczonych^[18]. Dwoma innymi sukcesami wojsk amerykańskich były bitwa pod Plattsburghiem oraz bitwa pod Nowym Orleanem (8 stycznia 1815), gdzie zdecydowane zwycięstwo odniósł generał Andrew Jackson^[18].

Już wiosną 1813, dzięki działaniom mediacyjnym cara Rosji Aleksandra I, rozpoczęły się rozmowy pokojowe^[19]. Rozmowy zakończyły się fiaskiem, ale 30 grudnia 1813 Madison zgodził się na rozmowy dwustronne z lordem Castlereaghem^[19]. Po wielomiesięcznych negocjacjach, 24 grudnia 1814 podpisany został traktat gandawski^[19]. Senat ratyfikował układ 16 lutego 1815, a dwa dni później wszedł on w życie^[11].

James Madison nominował dwóch sędziów Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych:

• (17) Gabriel Duvall (23 listopada 1811)
• (18) Joseph Story (3 lutego 1812)

• (18) Luizjana – 30 kwietnia 1812
• (19) Indiana – 11 grudnia 1816

Po zakończeniu drugiej kadencji Madison osiadł w Montpelier gdzie zajął się lekturą książek ze swojej pokaźnej biblioteki, a także podejmowaniem gości^[20]. W latach 1826–1829 pełnił funkcję rektora University of Virginia, a następnie został delegatem do Zgromadzenia Konstytucyjnego Wirginii^[21]. W tym czasie, podobnie jak jego poprzednik, nadal walczył o zniesienie niewolnictwa^[21].

Pod koniec życia miał trudności z przełykaniem pokarmu i był osłabiony^[21]. Zmarł 28 czerwca 1836 w rodzinnej posiadłości Montpelier w Orange, jako ostatni z sygnatariuszy Konstytucji USA^[21].

15 września 1794 James Madison poślubił 26-letnią wdowę, Dorothy Payne Todd^[14]. Pierwsza Para była bezdzietna, jednak Dolley Madison wychowywała jedno dziecko ze swojego pierwszego małżeństwa^[20]. Podczas kadencji Thomasa Jeffersona, który był wdowcem, pani Madison pełniła funkcję pierwszej damy przez 8 lat^[20]. Gdy najwyższy urząd objął jej mąż, pozostała pierwszą damą przez następne dwie kadencje, tym razem już jako żona prezydenta^[20].

Madison był wychowany w duchu anglikanizmu i przynależał do amerykańskiego Kościoła Episkopalnego^[22]. W czasie prezydentury uczęszczał na nabożeństwa do Kościoła św. Jana przy placu Lafayette’a, jednak część historyków klasyfikuje go jako deistę^[22].

Podobnie jak Thomas Jefferson, James Madison był zdecydowanym abolicjonistą^[21].

Na jego cześć nazwano między innymi miasto w stanie Wisconsin.

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).

• Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
• James Madison. Departament Stanu USA. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).
• James Madison. Biały Dom. [dostęp 2015-02-24]. (ang.).