Theodore Roosevelt – Wikipedia, wolna encyklopedia

Theodore Roosevelt

Prezydent Theodore Roosevelt
Data i miejsce urodzenia	27 października 1858 Nowy Jork
Data i miejsce śmierci	6 stycznia 1919 Oyster Bay
26. prezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 14 września 1901 do 4 marca 1909
Przynależność polityczna	Partia Republikańska
Pierwsza dama	Edith Kermit Carow
Wiceprezydent	Charles Warren Fairbanks
Poprzednik	William McKinley
Następca	William Taft
25. wiceprezydent Stanów Zjednoczonych
Okres	od 4 marca 1901 do 14 września 1901
Poprzednik	Garret Hobart
Następca	Charles Warren Fairbanks
gubernator stanu Nowy Jork
Okres	od 1 stycznia 1899 do 1 stycznia 1901
Poprzednik	Frank S. Black
Następca	Benjamin Barker Odell
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Theodore Roosevelt (ur. 27 października 1858 w Nowym Jorku, zm. 6 stycznia 1919 w Oyster Bay) – amerykański polityk, dwudziesty szósty prezydent USA (1901–1909) oraz dwudziesty piąty wiceprezydent (1901), laureat Pokojowej Nagrody Nobla za rok 1906.

Theodore Roosevelt urodził się 27 października 1858 roku w Nowym Jorku, jako syn kupca Theodora Roosevelta seniora i jego żony Marthy Bulloch^[1]. Miał troje rodzeństwa^[1]. We wczesnych latach życia często chorował, a ataki astmy uniemożliwiały mu uczęszczanie do szkoły^[2]. Pobierał naukę prywatnie w domu, przygotowując się do studiów^[2]. Następnie dostał się na studia w Uniwersytecie Harvarda, który ukończył w 1880 roku^[2]. W tym samym roku rozpoczął także roczne studia prawnicze na Columbia University^[2].

Zaraz po ukończeniu studiów został wybrany do legislatury stanowej Nowego Jorku, gdzie zasiadał w latach 1882–1884^[3]. Po śmierci żony i matki wyjechał do Dakoty Północnej, gdzie przez dwa lata pracował fizycznie i polował, by zapomnieć o utracie rodziny^[3]. W 1886 powrócił do Nowego Jorku i ubiegał się o stanowisko burmistrza, lecz przegrał^[3]. Rok wcześniej został członkiem komisji reformującej służbę cywilną, w której zasiadał zarówno podczas rządów administracji Harrisona, jak i Clevelanda^[4]. Roosevelt działał w Partii Republikańskiej i kiedy ich kandydat, William McKinley został prezydentem, mianował Roosevelta zastępcą sekretarza marynarki wojennej^[4]. Po zatonięciu pancernika „Maine”, Roosevelt stanowczo agitował za wypowiedzeniem Hiszpanii wojny^[4]. W 1898 wystąpił z rządu i zorganizował grupę, zwaną Bezwzględnymi Jeźdźcami, którzy udali się walczyć na froncie^[4]. 11 lipca 1898 Roosevelt uzyskał stopień podpułkownika i wkrótce potem powrócił do Nowego Jorku^[5].

Po powrocie do miasta kandydował w wyborach na gubernatora Nowego Jorku i zwyciężył^[5]. Funkcję tę pełnił od 1899 do 1901 roku^[5]. Jego popularność była na tyle wysoka, że działacze republikańscy chcieli przyznać mu nominację na wiceprezydenta^[5]. Bossowie partyjni obawiali się jego popularności i niezależności, dlatego też chcieli aby objął on ceremonialną funkcję, bez realnego wpływu na władzę^[5]. Na konwencji w Filadelfii uzyskał nominację, podczas gdy kandydatem na prezydenta był ubiegający się o reelekcję William McKinley^[6]. Duet republikański wygrał wybory prezydenckie i Roosevelt został wiceprezydentem 4 marca 1901 roku^[6]. Pół roku później, Leon Czolgosz dokonał zamachu na życie McKinleya^[6]. Roosevelt, przebywając na polowaniu w Adirondacks, 13 września otrzymał informację, że prezydent jest ranny i bliski śmierci^[6]. Dzień później wiceprezydent dotarł do Buffalo, lecz McKinley już nie żył^[6]. Wobec tego, Roosevelt został zaprzysiężony jako nowy prezydent^[6].

Obejmując urząd, Roosevelt zapewniał, że będzie kontynuował politykę McKinleya^[6]. Na początku kadencji, w Stanach Zjednoczonych formowały się ruchy robotnicze żądające od pracodawców praw pracowniczych^[6]. W całym kraju miały miejsce masowe strajki i protesty przeciw niesprawiedliwości społecznej i wyzyskowi ludzi pracy przez kapitalistyczny establishment^[6]. Aby uspokoić nastroje, Roosevelt starał się przekonać przemysłowców do pewnych ustępstw na rzecz strajkujących, jednocześnie zapewniając ich o swoim poparciu^[7]. Jego gabinet wytoczył proces Johnowi Morganowi, właścicielowi Northern Security Company, który poprzez wykup trzech towarzystw kolejowych, zmonopolizował koleje w północno-zachodniej części kraju^[7]. W 1904 roku Sąd Najwyższy wydał wyrok, nakazujący rozwiązanie spółki Morgana^[7].

W 1903 roku prezydent powołał Departament Handlu i Pracy, którego częścią było m.in. Biuro Korporacji^[8]. Miało ono prześwietlać czy wielkie firmy postępują zgodnie z prawem, a jego pierwszym prezesem został sekretarz Williama McKinleya, George Cortelyou^[8]. Zdając sobie sprawę, że niechętni przedsiębiorcy mogą znacznie utrudniać mu wykonywanie obowiązków, Roosevelt stopniowo zwiększał prerogatywy władzy wykonawczej^[8]. Biznesmenów natomiast zachęcał do kompromisowych rozwiązań, w obawie przed masowymi protestami i nastrojami socjalistycznymi^[8].

W 1902 wprowadził ustawę, która powoływała komisję Biura Leśnictwa w trosce o ochronę środowiska i budowę parków krajobrazowych^[8]. Rok później podpisał ustawę imigracyjną, w myśl której deportowani mieli być także anarchiści^[7].

Pomimo że reprezentanci kapitału byli mu niechętni, to poparli jego kandydaturę w wyborach w 1904 roku^[9]. Na konwencji Partii Republikańskiej w Chicago, Roosevelt w pierwszym głosowaniu, otrzymał jednomyślną nominację prezydencką^[9]. Kandydatem na wiceprezydenta został Charles Warren Fairbanks^[9]. Rywalem Roosevelta z Partii Demokratycznej był Alton B. Parker^[9]. Roosevelt zdecydowanie wygrał w głosowaniu powszechnym i otrzymał 336 głosów w Kolegium Elektorów (ok. 70,6%), wobec 140 dla Parkera (ok. 29,4%)^[10].

W drugiej kadencji podejmował bardziej zdecydowane działania – m.in. 30 lipca 1906 podpisał ustawę „Pure Food and Drug Act”, regulującą standardy jakości leków i produktów spożywczych^[10].

Pracując w Departamencie Sił Morskich, Roosevelt dążył do rozbudowy floty wojennej^[11]. Gdy został prezydentem, jeszcze bardziej się w to zaangażował^[11]. Dzięki jego działaniom w 1904 roku USA były na czwartym miejscu pośród największych flot świata, a trzy lata później, uplasowały się na drugim miejscu^[12].

Prezydent, jako zwolennik Boskiego Przeznaczenia, starał się o wyłączność na kanał międzyoceaniczny, jaki miał powstać w Ameryce Środkowej^[12]. Ostro krytykował układ z Wielką Brytanią z 1900 roku; początkowo był zwolennikiem kanału w Nikaragui, lecz zmienił zdanie, opowiadając się za kanałem panamskim (teren ówczesnej Kolumbii)^[12]. W 1903 roku podpisano układ z Kolumbią, opiewający na 10 milionów dolarów rocznie, jednak władze kolumbijskie żądały 25 milionów^[12]. Wówczas Stany Zjednoczone wystosowały groźbę wobec kraju Ameryki Południowej, co spotkało się z natychmiastowym odrzuceniem układu przez kolumbijski parlament^[12]. Wobec takiej sytuacji pojawiły się głosy, by powrócić do planów budowy kanału w Nikaragui lub podjąć kroki militarne wobec Kolumbii^[13]. Zanim Roosevelt zdążył zdecydować, 3 listopada 1903 roku w Panamie wybuchło powstanie niepodległościowe^[13]. Dzięki wsparciu finansowemu prywatnych przedsiębiorców amerykańskich, a także żołnierzy USA, wojska kolumbijskie wycofały się, a Panama ogłosiła niepodległość^[13]. Wówczas Kolumbia powróciła do rokowań z USA, proponując układ na starych warunkach, w zamian za pomoc w stłumieniu rewolucji panamskiej, jednak Roosevelt odmówił^[14]. 18 listopada sekretarz stanu John Hay i poseł panamski w USA Philippe Bunau-Varilla podpisali układ amerykańsko-panamski^[14]. W myśl niego Panama miała otrzymać 10 milionów dolarów, a Stany Zjednoczone miały prawo fortyfikować i okupować strefę kanału wedle własnego uznania^[14]. Wszelkie próby powrotu do rokowań na linii Kolumbia-USA były odrzucane przez Roosevelta^[15]. Dopiero w 1914 roku, Stany Zjednoczone wypłaciły Kolumbii 25 milionów dolarów odszkodowania^[15]. 15 sierpnia 1914 Kanał Panamski został otwarty^[15].

W 1902 roku Roosevelt nakazał wycofanie wojsk z Kuby, z wyjątkiem bazy Guantanamo^[15]. Kubańczycy protestowali przeciwko poprawce Platta, która dawała prawo Amerykanom do interwencji zbrojnej, jednak pod naciskiem władz w Waszyngtonie, 20 maja rząd kubański przyjął poprawkę jako aneks do Konstytucji^[15]. Rok później 22 maja 1903 podpisano także układ amerykańsko-kubański^[15].

Polityka Stanów Zjednoczonych była wówczas nazywana polityką „grubej pałki”, czego przykładem była sytuacja w Wenezueli^[15]. Podczas zajść w Wenezueli ucierpieli obywatele państw europejskich, takich jak Wielka Brytania, Włochy i Niemcy^[15]. Kraje te domagały się spłaty rekompensat, jednak wobec odmowy Wenezueli, planowały interwencję zbrojną^[16]. W styczniu 1903 roku Niemcy zaatakowały Fort San Carlom, co sprowokowało Stany Zjednoczone do reakcji^[16]. 6 grudnia 1904 prezydent wygłosił formułę, nazwaną „Rooseveltowskim uzupełnieniem doktryny Monroego”^[16], zakładającą, że kraje, które charakteryzują się „systematyczną złą wolą i nieudolnością prowadzącą do rozluźnienia więzów z cywilizowanym społeczeństwem”, mogą się spodziewać interwencji zbrojnej USA^[16]. Rooseveltowskie uzupełnienie doktryny Monroego umożliwiło wprowadzenie protektoratu amerykańskiego w Dominikanie, Haiti i w Nikaragui^[16].

W 1904 roku wybuchła wojna rosyjsko-japońska^[17]. Stany Zjednoczone zachowywały w tym konflikcie neutralność, jednakże Roosevelt sprzyjał Japończykom^[17]. Wiosną 1905, kiedy obie strony były zmęczone działaniami wojennymi, prezydent USA wystąpił z propozycją mediacji^[18]. Konferencja pokojowa odbyła się w Portsmouth w sierpniu 1905^[18]. Dwa miesiące wcześniej sekretarz wojny William Taft, spotkał się w Japonii z premierem Tarō Katsurą, gdzie ustalił warunki przyszłego pokoju Japonii z Rosją^[18]. Rząd japoński żądał wysokich odszkodowań (rzędu 600 milionów dolarów)^[18]. Dzięki mediacji Roosevelta, Japonia zrezygnowała z roszczeń finansowych, a Rosja zapewniła, że nie będzie ingerować w interesy Japonii w Korei, Mandżurii i na półwyspie Liaotung^[18]. Dodatkowo Rosja odstąpiła Japonii połowę wyspy Sachalin^[18]. Mediacja została uznana na świecie za wielki sukces Roosevelta, jednak w samej Japonii prezydent USA stał się bardzo niepopularny – przeciw jego decyzjom odbywały się manifestacje^[18]. Spowodowało to napięcie w stosunkach amerykańsko-japońskich, a w konsekwencji znaczne pogorszenie wzajemnych relacji^[19]. Dodatkowo Roosevelt w 1907 roku wysłał flotę w rejs dookoła świata, by zademonstrować siłę swojego kraju^[19]. Aby załagodzić sytuację, od maja do listopada 1908 roku, toczyły się rozmowy pomiędzy sekretarzem stanu Elihu Rootem a ambasadorem Japonii w USA Kogorō Takahirą^[19]. 30 listopada podpisali oni porozumienie, na mocy którego oba kraje respektowały swoją integralność i nienaruszalność swoich terytoriów, a także zapewniały nieskrępowany i sprawiedliwy handel z Chinami^[19]. Za swoją działalność prezydent Roosevelt otrzymał w 1906 roku Pokojową Nagrodę Nobla, jako „współtwórca różnych traktatów pokojowych”^[20].

Był jednym z inicjatorów II Konferencji Haskiej w 1907^[21].

Po zwycięskich wyborach w 1904, Roosevelt zapowiedział, że nie będzie ubiegał się o trzecią kadencję^[22]. W 1908 poparł kandydaturę Williama Tafta, która okazała się zwycięska^[22]. Po wyprowadzce z Białego Domu zaczął podróżować – pojechał m.in. do Afryki, co sfinansował Smithsonian Institution^[22]. Gdy powrócił do USA, osiadł w Oyster Bay w Nowym Jorku^[22]. W sierpniu 1910 skrytykował politykę urzędującego prezydenta, postulując wprowadzenie ubezpieczeń zdrowotnych, legalizacji związków zawodowych i programu socjalnego^[23].

Dwa lata później postanowił wystartować w wyborach prezydenckich, jednak na konwencji wyborczej Partii Republikańskiej otrzymał mniej głosów od Tafta i nie uzyskał nominacji^[23]. Wobec tego Roosevelt został kandydatem nowo utworzonej Partii Postępowej (z programem „New Nationalism”) i w głosowaniu powszechnym dostał o 600 tysięcy głosów więcej od Tafta^[23]. W Kolegium Elektorów Roosevelt uzyskał 88 głosów wobec 8 głosów dla Tafta^[23]. W wyniku podziału w elektoracie Partii Republikańskiej, wybory wygrał kandydat Demokratów, Woodrow Wilson^[23].

Jeszcze w czasie kampanii wyborczej, 12 października 1912 miał miejsce zamach na życie Roosevelta – został on postrzelony, jednak kula trafiła w etui do okularów, schowane w marynarce^[23].

W kolejnych latach konsekwentnie krytykował prezydenturę Wilsona, zwłaszcza za jego niechęć do przystąpienia do I wojny światowej^[23]. W 1916 odmówił kandydowania na prezydenta z ramienia Partii Postępowej^[23]. W ciągu dwóch następnych lat, stan jego zdrowia pogorszył się^[24]. Roosevelt zmarł 6 stycznia 1919 roku w Oyster Bay^[24].

Podczas studiów Roosevelt poznał Alice Hathaway Lee, którą poślubił 27 października 1880 roku^[2]. 12 lutego 1884 urodziła im się córka^[3]. Dwa dni później zmarła Alice Roosevelt; tego samego dnia zmarła także matka przyszłego prezydenta, Martha^[3]. Drugi ślub zawarł w Londynie 2 grudnia 1886 z Edith Kermit Carow^[4]. Miał z nią pięcioro dzieci^[11], w tym Theodore’a Jr., generała amerykańskiej armii i gubernatora Portoryko i Filipin^[25].

Prezydent Roosevelt był miłośnikiem zwierząt. Podczas swojej prezydentury w Białym Domu trzymał kilka psów, kotów, konia, świnki morskie, a także egzotyczne zwierzęta takie jak papuga, jaszczurka oraz wąż należący do jego najstarszej córki Alice^[26].

Postać Theodore’a Roosevelta pojawia się w serialu Detektyw Murdoch (odcinki pt. Murdoch na Manhattanie i Biały łoś) i wszystkich filmach z serii Nocy w Muzeum: Noc w muzeum, Noc w muzeum 2, Noc w muzeum: Tajemnica grobowca.

• Uczciwy ład

• Longin Pastusiak: Prezydenci Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Warszawa: Iskry, 1999. ISBN 83-207-1558-X. (pol.).

• Biografia w Biographical Directory of the United States Congress (ang.)
• Theodore Roosevelt. Biały Dom. [dostęp 2015-06-23]. (ang.).
• Gustavo A.G.A. Mellander Gustavo A.G.A., Nelly MaldonadoN.M. Mellander Nelly MaldonadoN.M., Charles Edward Magoon: The Panama Years, Río Piedras, Puerto Rico: Editorial Plaza Mayor, 1999, ISBN 1-56328-155-4, OCLC 42970390 . Brak numerów stron w książce
• Gustavo A.G.A. Mellander Gustavo A.G.A., The United States in Panamanian Politics: The Intriguing Formative Years, Danville, Ill.: Interstate Publishers, 1971, OCLC 138568 . Brak numerów stron w książce
• Biografia Senat Stanów Zjednoczonych (ang.)
• Theodore Roosevelt – dzieła w bibliotece Polona