Ludwig von Mises – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ludwig Heinrich Edler von Mises

Data i miejsce urodzenia	29 września 1881 Lwów
Data i miejsce śmierci	10 października 1973 Nowy Jork
Miejsce spoczynku	Ferncliff Cemetery, Hrabstwo Westchester
Zawód, zajęcie	ekonomista, filozof
Tytuł naukowy	doktor, Uniwersytet Wiedeński (1906)
Uczelnia	Uniwersytet Wiedeński (1919–1934) Institut Universitaire des Hautes Études Internationales (1934–1940) New York University (1945–1969)
Rodzice	Arthur Edler von Mises, Adela Landau
Małżeństwo	Margit Serény–Herzfeld[1]
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Ludwig Heinrich Edler von Mises (ur. 29 września 1881 we Lwowie, zm. 10 października 1973 w Nowym Jorku) – austriacki ekonomista. Brat matematyka Richarda von Misesa.

Przedstawiciel szkoły austriackiej w ekonomii^[2], w poglądach na gospodarkę reprezentował stanowisko leseferystyczne. Twierdził, że niemożliwe jest racjonalne funkcjonowanie gospodarki planowej. Stanowisko to wywołało w okresie międzywojennym szeroką dyskusję teoretyczną (Maurice Dobb, Oskar Lange).

Urodził się 29 września 1881 w domu nr 13 przy ulicy Jagiellońskiej we Lwowie, w żydowskiej rodzinie Artura i Adeli (z domu Landau) Edler von Misesów. Ojciec Ludwiga był absolwentem Politechniki w Zurychu. Potem pracował w austriackim Ministerstwie Kolei jako inżynier. Ludwig był najstarszym z trójki chłopców. Jeden z braci umarł w dzieciństwie, natomiast Richard został znanym matematykiem.

W latach 1892–1900 Ludwig von Mises uczęszczał do prywatnej szkoły podstawowej we Lwowie. Otrzymał tam klasyczne wykształcenie, dodatkowo wzbogacone kulturą galicyjskiej stolicy. Przed ukończeniem dwunastego roku życia von Mises obyty był w piśmie niemieckim, łacińskim, cyrylicy, grece oraz hebrajskim. Władał przy tym także językiem polskim i francuskim oraz rozumiał po ukraińsku^{[3][niewiarygodne źródło?]}. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował edukację w stolicy cesarstwa, Wiedniu, gdzie uczęszczał do publicznego gimnazjum, zaś w 1900 rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1903 umarł jego ojciec.

20 lutego 1906 otrzymał stopień doktora prawa kanonicznego i rzymskiego na tymże uniwersytecie. Uniwersytet Wiedeński nie miał wtedy katedry ekonomicznej. Jedynym sposobem studiowania ekonomii były studia prawnicze. Prawdopodobnie od 1904 do 1914 uczęszczał także na seminaria Eugena von Böhm-Bawerka. W 1910 zakończył trzyletnią obowiązkową służbę wojskową, składającą się z trzech czterotygodniowych okresów, po jednym na każdy rok służby.

W 1913 został zatrudniony jako privatdozent (nieopłacany wykładowca) na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Podczas pierwszej wojny światowej został wcielony do wojska. Opuścił Wiedeń latem 1914, by udać się na wojnę tego samego dnia i tym samym pociągiem, którym planował wyruszyć, by prowadzić seminarium na Śląsku. Był kapitanem w austro-węgierskiej artylerii konnej, początkowo na froncie wschodnim w Karpatach, Rosyjskiej Ukrainie i Krymie. W późniejszym etapie wojny pracował nad problemami ekonomicznymi w Sztabie Generalnym w Wiedniu.

Po wojnie został dyrektorem austriackiego Urzędu Reparacji Wojennych Ligi Narodów (do 1920).

W 1919 powrócił na Uniwersytet Wiedeński jako privatdozent. 18 maja 1918 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po pierwszej wojnie światowej Mises pomógł w odnowie Społeczeństwa Ekonomicznego, wydawcy kwartalnika „Zeitschrift fur Nationalökonomie”. Aktywny członek Stowarzyszenia na rzecz Polityki Socjalnej (do 1933). W 1926 występował z wykładami na amerykańskich uniwersytetach, które były sponsorowane przez Fundację Laury Spelman Rockefeller.

W latach 1920–1934 prowadził prywatne seminarium w swoim biurze w co drugi piątkowy wieczór. Uczestniczyli w nim doktorzy uniwersyteccy i goście, jedynie za zaproszeniem.

Założony przez Misesa Austriacki Instytut Badań Cykli Koniunkturalnych rozpoczął pracę 1 stycznia 1927. Mises został jego wiceprezesem wykonawczym. F. A. Hayek był kierownikiem do roku 1931, gdy wyemigrował do Londynu, stanowisko to przejął Oskar Morgenstern.

Przebywał w Stanach Zjednoczonych na Kongresie Międzynarodowej Izby Handlu (1931).

6 lipca 1938 wziął ślub z Margit Sereny w Genewie.

W 1940 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, przybył do Nowego Jorku 2 sierpnia.

W lutym 1942 rozpoczął dwumiesięczny kontrakt w Meksyku jako profesor wizytujący na Narodowym Uniwersytecie Meksyku i Narodowej Szkole Ekonomii.

Po sześciu latach od przybycia do USA otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Od 26 lipca do 4 września tego samego roku wyruszył do Meksyku jako profesor wizytujący i prowadził wykłady w szkole ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego.

W latach 1946–1973 był doradcą Foundation for Economic Education.

Wraz z F. A. Haykiem przyczynił się do założenia Stowarzyszenia Mont Pelerin, międzynarodowej społeczności biznesmenów, ekonomistów, intelektualistów (1947).

W 1949 znów został zaproszony do Szkoły Ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego, w której prowadził wykłady od 30 lipca do 28 sierpnia. W tym roku został też wydany jego traktat ekonomiczny – Human Action.

Od 31 marca do 16 kwietnia 1950 podróżował z wykładami po Peru na zaproszenie Pedro Beltrána, prezesa Banco Central de Reserve [Centralnego Banku Rezerw].

W 1953 zmarł jego brat Richard.

Od stycznia 1954 do kwietnia 1955 roku pracował jako doradca Krajowego Związku Producentów (NAM).

W czerwcu 1959 przybył do Buenos Aires na zaproszenie Centrum Promocji Wolnej Ekonomii (później Centrum Studiów nad Wolnością). Dał tam sześć odczytów, opublikowanych pośmiertnie jako Polityka ekonomiczna: Rozważania na dziś i jutro.

20 października 1962 nagrodzony Austriacką Odznaką Honorową za Osiągnięcia Naukowe i Artystyczne w wyróżnieniu jego wybitnej działalności jako nauczyciela i wykładowcy oraz za jego prace o uznaniu międzynarodowym w dziedzinach nauki politycznej i ekonomii.^{[potrzebny przypis]}

5 czerwca 1963 przyznano mu honorowy doktorat prawa na Uniwersytecie w Nowym Jorku za ukazanie filozofii^{[styl do poprawy]} wolnego rynku i obronę wolnego społeczeństwa.^{[potrzebny przypis]}

28 lipca 1964 uzyskał honorowy tytuł Doctor Rerum Politicarum (Doktora Nauk Politycznych) Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim.^{[potrzebny przypis]}

10 października 1973 Mises zmarł w Szpitalu Świętego Wincentego w Nowym Jorku.

Mises przed II wojną światową był zwolennikiem rządów opartych na liberalizmie polityczno-gospodarczym^[4], a zarazem wrogiem rządów socjaldemokratycznych^[5][6]. Oskarżał niemieckich i austriackich socjaldemokratów o zniszczenie państwa austro-węgierskiego^[7]. Pisarzy takich, jak Émile Zola, Charles Dickens oraz H.G. Wells postrzegał jako „agentów socjalizmu”^[8]. Nawoływał do likwidacji związków zawodowych^[9].

Był niechętny nurtowi feministycznemu, uznając feminizm za zaprzeczenie naturalnego porządku płci: „To nie małżeństwo sprawia, że kobieta jest poddana wewnętrznej niewoli, ale fakt, że jej seksualny charakter wymaga poddania się mężczyźnie, a miłość do męża i dzieci pochłania jej najlepsze siły”^[10]. Zdaniem Misesa feminizm ma sens tylko wtedy, gdy ogranicza się do zrównania praw kobiet i mężczyzn w rozumieniu myśli liberalnej; jeżeli próbuje znieść różnice płciowe, staje się „duchowym dzieckiem socjalizmu”^[11].

Mises wywarł fundamentalny wpływ na gwałtowny rozwój myśli paleokonserwatywnej w Stanach Zjednoczonych. Instytut jego imienia zrzesza osoby o poglądach wolnorynkowych; do jego wpływów przyznawali się m.in. Murray Rothbard, Patrick Buchanan^[12], Richard B. Spencer^[13], a jego poglądy (zwłaszcza dotyczące konieczności demontażu państwa na rzecz wolnego rynku) do amerykańskiego mainstreamu weszły za sprawą ruchu alt-right^[13].

• 1913–1938 – profesor Uniwersytetu w Wiedniu
• 1934–1940 – Institut Universitaire des Hautes Etudes Internationales w Genewie
• 1945–1969 – Uniwersytet w Nowym Jorku

Główne prace:

• Die Wirtschaftsrechnung im sozialistischen Gemeinwesen (1920) oraz Socialism. An Economic and Sociological Analysis (1922), w której wykazywał, że społeczeństwa socjalistyczne nie mogą osiągnąć racjonalnej alokacji zasobów, gdyż brak w nich prawdziwego systemu cen.
• Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940), znana szerzej w wersji rozszerzonej i przetłumaczonej na język angielski jako Human Action (pol. Ludzkie działanie) w której wskazywał konieczność stosowania prakseologii jako metody nauki ekonomii.

• Die Entwicklung des gutsherrlic-bäuerlichen Verhältnisses in Galizien: 1772–1848(1902)
• Theorie des Geldes und der Umlaufsmittel (1912)
  • wydanie angielskie: Theory of Money and Credit (1953)
• Nation, Staat und Wirtschaft: Beiträge zur Politick und Geschichte der Zeit (1919)
  • wydanie angielskie: Nation, State, and Economy: Contributions to the Politics and History of Our Time (1983)
• Die Gemeinwirtschaft: Untersuchungen über den Sozialismus (1922)
  • wydanie angielskie: Socialism: An Economic and Sociological Analysis (1951)
  • wydanie polskie: Socjalizm (tłum. Stefan Sękowski, Arcana 2009)
• Liberalismus (1927)
  • wydanie angielskie: Liberalism or The Free and Prosperous Commonwealth (1962)
  • wydanie polskie: Liberalizm w tradycji klasycznej (tłum. Józef Emil i Helena, Oświaty kaganiec 1989; tłum. J. M. Małek, Arcana 2001)
• Geldwertstabilisierung and Konjunkturpolitik (1928)
  • pierwsze wydanie angielskie: On the Manipulation of Money and Credit(Free Market Books 1978)
  • obecnie stanowi drugą część The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression(Ludwig von Mises Institute 2006)
• Kritik des Interventionismus: Untersuchungen zur Wirtschaftspolitik und Wirtschaftsideologie der Gegenwart (1929)
  • wydanie angielskie: A Critique of Interventionism (1976)
• Die Ursachen der Wirtschaftskrise: Ein Vortag (1931)
  • wydanie angielskie: The Causes of the Economic Crisis (1978)
  • obecnie stanowi trzecią część The Causes of the Economic Crisis, and Other Essays Before and After the Great Depression (Ludwig von Mises Institute 2006)
• Grundprobleme der Nationalökomomie: Untersuchungen über Verfahren, Aufgaben und Inhalt der Wirtschafts – und Gesellschaftslehre (1933)
  • wydanie angielskie: Epistemological Problems of Economics (1960)
• Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940)
• Omnipotent Government: The Rise of Total State and Total War (1944)
• Bureaucracy (1944)
  • wydanie polskie: Biurokracja (tłum. J. Kłos, Instytut Konserwatywno-Liberalny i Fijor Publishing 2005)
• Planned Chaos (1947)
  • wydanie polskie: Planowany chaos (tłum. L. S. Kołek, Instytut Konserwatywno-Liberalny i Fijor Publishing 2005)
• Human Action: A Treatise on Economics (1949)
  • wydanie polskie: Ludzkie Działanie: Traktat o ekonomii (tłum. Witold Fałkowski, Instytut Misesa 2007)
  • Ludzkie Działanie, rozdziały I-III (online)
• Planning for Freedom and Other Essays and Adresses (1952)
• The Anti-Capitalistic Mentality(inne języki) (1956)
  • wydanie polskie: Mentalność antykapitalistyczna (tłum J. M. Małek, Niepodległość 1991; Arcana 2000)
• Theory and History: An Interpretation of Social and Economic Evolution (1957)
  • wydanie polskie: Teoria a historia. Interpretacja procesów społeczno-gospodarczych (tłum. Grzegorz Łuczkiewicz, PWN, 2011)
• The Historical Setting of the Austrian School of Economics (1962)
  • książka została opublikowana po raz pierwszy w hiszpańskim tłumaczeniu jako El Establecimiento Histórico de la Escuela Austriaca de Economía (1962)
  • wydanie angielskie ukazało się w 1969 roku
• The Ultimate Foundation of Economic Science: An Essay on Method (1962)

• Erinnerungen (1978)
  • wydanie angielskie: Notes and Recollections (1978)
  • wydanie polskie: Wspomnienia (tłum. Stefan Sękowski, Fijor Publishing 2007)
• The Clash of Group Interests and Other Essays (1978)
• Economic Policy: Thoughts for Today and Tomorrow (1979)
  • wydanie polskie: Ekonomia i polityka (tłum. Anna Brzezińska, Fijor Publishing 2006), ISBN 83-89812-20-7
  • Ekonomia i polityka. korespondent.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-13)]. (online)
• Money, Method, and the Market Process (1990)
• Economic Freedom and Interventionism (1990)
• Interventionism: An Economic Analysis (1998)
  • pierwotnie praca Interventionism: An Economic Analysis stanowiło część Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaften, jako oddzielna publikacja pojawiła się po raz pierwszy w 1998 roku.
  • wydanie polskie: Interwencjonizm (tłum. Agnieszka Łaska, Jan M. Małek, Arcana 2000, drugie wydanie 2005)
• Individuo, mercato e Stato di dirtto (1998)
• The Political Economy of International Reform and Reconstruction (2000)

• Friedrich August von Hayek
• Instytut Misesa
• libertarianizm
• Murray Rothbard
• historia myśli ekonomicznej

• ChipCh. Berlet ChipCh., Hayek, Mises, and the Iron Rule of Unintended Consequences, [w:] RobertR. Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 131-175, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8  (ang.).
• MelindaM. Cooper MelindaM., The Alt-Right: Neoliberalism, Libertarianism and the Fascist Temptation, „Theory, Culture & Society”, 38 (6), 2021, s. 29–50, DOI: 10.1177/0263276421999446 [dostęp 2023-03-20]  (ang.).
• RobertR. Leeson RobertR., What Is ‘Hayek’?, [w:] RobertR. Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017a, s. 1–62, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8  (ang.).
• RobertR. Leeson RobertR., Faith-Based Economics, [w:] RobertR. Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017b, s. 63-130, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8  (ang.).
• RobertR. Leeson RobertR., Clerical Fascism: Chile and Austria, [w:] RobertR. Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017c, s. 305-356, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8  (ang.).

• Strona amerykańskiego Ludwig von Mises Institute
• Strona polskiego Instytutu Ludwiga von Misesa