Michał Waleczny – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy osoby. Zobacz też: film o takim tytule.

Michał Waleczny

Hospodar Wołoszczyzny
Okres	od 1593 do 1600
Poprzednik	Aleksander III Zły
Następca	Szymon Mohyła
książę Siedmiogrodu
Okres	od 1599 do 1600
Poprzednik	Andrzej Batory
Następca	Giorgio Basta[a]
Hospodar Mołdawii
Okres	1600
Poprzednik	Jeremi Mohyła
Następca	Jeremi Mohyła
Dane biograficzne
Data urodzenia	1557
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 1601 Turda

Michał Waleczny (rum. Mihai Viteazul; ur. 1557, zm. 9 sierpnia 1601 w Turdzie) – hospodar Wołoszczyzny w latach 1593–1600, hospodar Mołdawii w roku 1600, książę Siedmiogrodu w latach 1599–1600. Jedna z najznaczniejszych postaci w historii Rumunii, symbol oporu przeciwko Turkom oraz jedności Rumunii (jako pierwszy władca, który zjednoczył pod swoim berłem trzy główne części dzisiejszej Rumunii).

Jego wizerunek został umieszczony na rumuńskiej monecie obiegowej o nominale 100 lejów bitej w latach 1991-1996^[1].

Pochodzenie Michała Walecznego jest niepewne – najprawdopodobniej nie pochodził z panującej dotąd wołoskiej dynastii Basarabów, choć według niektórych badaczy mógł być nieślubnym synem hospodara Patrascu Dobrego. Blisko związany z rodem Buzescu, piastował ważne stanowiska przy dworze hospodarskim w końcu XVI w. Związany z opozycją wobec Aleksandra Złego zbiegł do Stambułu, gdzie w 1593 zdołał uzyskać (zapewne po prostu kupić) sułtańską nominację na tron hospodarski.

Mimo iż tron zawdzięczał Turkom, już wkrótce obrócił się przeciwko nim. Zawarłszy sojusz z Mołdawią oraz otrzymawszy poparcie Habsburgów wypędził w 1594 Turków ze swojego księstwa i rozpoczął wojnę z sułtanem. Mimo kolejnych sukcesów militarnych (także na południowym brzegu Dunaju) sytuacja Michała w 1595 stała się trudna – wbrew jego stanowisku jego posłowie zawarli układ z Zygmuntem Batorym oddając Wołoszczyznę w lenno Siedmiogrodowi, a Turcy podjęli kontruderzenie. Mimo zwycięstwa w bitwie pod Călugăreni w sierpniu 1595, Michał musiał uciec w góry, a główne miasta księstwa dostały się w ręce tureckie. Dopiero zimą, korzystając z pomocy siedmiogrodzkiej oraz najemników włoskich Michał wyparł Turków z Wołoszczyzny, zdobywając między innymi Giurgiu i Braiłę. Mimo zerwania sojuszu z Mołdawią (w której toczyły się walki o tron), zdołał powstrzymać kolejną wyprawę turecką w 1596, po czym został zatwierdzony jako hospodar przez sułtana.

Po tym sukcesie Michał podjął działania na rzecz uporządkowania sytuacji wewnętrznej w swoim państwie, a także zdobycia solidnego oparcia zagranicznego wobec Turcji. W 1598 zawarł sojusz z Austrią, który jeszcze wzmocnił jego pozycję wobec Turcji (choć nadal płacił na jej rzecz haracz), co więcej – w tym samym roku najechał południowy brzeg Dunaju odnosząc kilka zwycięstw, dzięki czemu podpisany został pokój z Turcją.

Te sukcesy, umacniające pozycję Michała na arenie międzynarodowej, powodowały jednak podsycanie przez Stambuł wewnętrznej opozycji bojarskiej, która kilkakrotnie w tym czasie próbowała zorganizować spiski w celu obalenia hospodara. Zagrożenie pojawiło się także od północy – książę Siedmiogrodu Andrzej Batory zamierzał wprowadzić na tron wołoski życzliwego Polsce Szymona Mohyłę. Michał zareagował na to uderzeniem na Siedmiogród, w październiku 1599 pokonał Andrzeja Batorego w bitwie pod Șelimbărem – Andrzej zginął, a Michał objął rządy w Siedmiogrodzie (zastępstwo na Wołoszczyźnie powierzając swemu synowi Mikołajowi Patrascu).

To zwycięstwo postawiło w trudnym położeniu Mołdawię pozostającą pod rządami rodu Mohyłów, blisko związanego z Polską. Próby Michała uzyskania polskiego poparcia do zajęcia tronu mołdawskiego spełzły na niczym, wobec czego wiosną 1600 uderzył na Mołdawię zbrojnie. W ciągu kilku tygodni zdobył praktycznie całą Mołdawię (oparł mu się zamek w Chocimiu) i zaczął używać tytułu hospodara mołdawskiego.

Kolejny sukces jednak jeszcze wzmocnił opozycję wobec niego. Do Turcji (z oczywistych względów niezadowolonej z sukcesów Michała i zjednoczenia przezeń ziem rumuńskich), bojarów wołoskich (których pozycja znacząco osłabła, szukających pomocy w Stambule) oraz panów siedmiogrodzkich (niezadowolonych z poparcia przez Michała chłopskiego żywiołu prawosławnego – m.in. jeszcze w 1595 Michał zapewnił objęcie Siedmiogrodu zasięgiem prawosławnej metropolii wołoskiej), dołączyli bojarzy mołdawscy, a także Polska. Jesienią 1600 wybuchło powstanie szlachty węgierskiej w Siedmiogrodzie, wsparte wkrótce przez interwencję austriacką. We IX 1600 Michał poniósł klęskę w bitwie pod Mirăslău i utracił Siedmiogród.

Jednocześnie Mołdawię zajęły siły polskie Jana Zamoyskiego, które wkrótce wkroczyły także na Wołoszczyznę. 20 października Zamoyski pokonał Michała w rozstrzygającej bitwie pod Bukowem. Michał próbował jeszcze oporu w Oltenii, ale po kolejnych porażkach uciekł za granicę kilka tygodni później.

Michał udał się do Wiednia, by próbować odzyskać poparcie Habsburgów i wkrótce rzeczywiście otrzymał kolejną szansę. Gdy w lutym 1601 wybuchło powstanie antyhabsburskie w Siedmiogrodzie, Wiedeń wsparł starania Michała. Ten zaczął odzyskiwać wpływy na Wołoszczyźnie, a w sierpniu pokonał powstańców w Siedmiogrodzie pod Gorăslău. W interesie Habsburgów nie leżało jednak ponowne wzmocnienie Michała – wykorzystawszy go do stłumienia powstania i osłabienia propolskiego Szymona Mohyły na Wołoszczyźnie, zdecydowali pozbyć się Michała – został zamordowany 9 sierpnia w obozie wojskowym pod Turdą pod pretekstem zdrady na rzecz Turcji.

Krótkie rządy Michała Walecznego w trzech państwach rumuńskich nie zmieniły ich faktycznego położenia i uzależnienia od potężnych sąsiadów. Kilka lat po jego śmierci Mołdawia i Wołoszczyzna powróciły pod panowanie tureckie. Podjęta jednak przez Michała próba wykreowania w tym regionie samodzielnego bytu politycznego nie została zapomniana. Ilekroć pojawiała się idea zjednoczenia ziem rumuńskich i odrzucenia dominacji sąsiednich mocarstw, to właśnie imię Michała Walecznego widniało na sztandarach jej zwolenników. Tak też było w XIX w., gdy powstawało zjednoczone państwo rumuńskie.

• J. Demel, Historia Rumunii, Wrocław 1970.