Powiat tomaszowski (województwo lubelskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Powiat tomaszowski
	powiat
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
TERC	0618
Siedziba	Tomaszów Lubelski
Starosta	Henryk Karwan
Powierzchnia	1487,1 km²
Populacja (31.12.2020); • liczba ludności	; 81 944
• gęstość	55,7 os./km²
Urbanizacja	25,29%
Tablice rejestracyjne	LTM
	Adres urzędu:ul. Lwowska 68; 22-600 Tomaszów Lubelski
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejskich	1
Liczba gmin miejsko-wiejskich	3
Liczba gmin wiejskich	9
	Położenie na mapie województwa;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Powiat tomaszowski – powiat w Polsce (województwo lubelskie) odtworzony w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Tomaszów Lubelski.

Podział administracyjny

Gmina	Powierzchnia	Ludność	Gęstość	Siedziba
Gmina miejska
Tomaszów Lubelski	13,29 km²	20 222	1522 os./km²	Tomaszów Lubelski
Gminy miejsko-wiejskie
Lubycza Królewska	208,09 km²	6692	32 os./km²	Lubycza Królewska
Łaszczów	129,32 km²	6502	50 os./km²	Łaszczów
Tyszowce	128,31 km²	6179	48 os./km²	Tyszowce
Gminy wiejskie
Bełżec	33,52 km²	3477	104 os./km²	Bełżec
Jarczów	105,65 km²	3579	34 os./km²	Jarczów
Krynice	73,55 km²	3629	49 os./km²	Krynice
Rachanie	89,25 km²	5675	64 os./km²	Rachanie
Susiec	190,77 km²	7761	41 os./km²	Susiec
Tarnawatka	82,87 km²	4041	49 os./km²	Tarnawatka
Telatyn	111,77 km²	4402	39 os./km²	Telatyn
Tomaszów Lubelski	175,91 km²	10 865	62 os./km²	Tomaszów Lubelski
Ulhówek	146,63 km²	5175	35 os./km²	Ulhówek

Miasta

Na terenie powiatu znajdują się cztery miasta:

Tomaszów Lubelski (20 222 mieszk. • 13,29 km² • 1522 os./km²)
Łaszczów (ok. 2300 mieszk. • 5 km² • 460 os./km²)
Tyszowce (2186 mieszk. • 17,85 km² • 122 os./km²)
Lubycza Królewska (ok. 1700 mieszk.)

oraz sześć wsi, które w przeszłości były miastami:

Bełżec (ok. 2700 mieszk.) miasto 1607–1670
Jarczów (ok. 900 mieszk.) miasto 1775–1869
Łaszczówka (ok. 750 mieszk.) miasto 1610–1764
Mosty Małe (ok. 90 mieszk.) miasto 1750–1785
Potoki (ok. 150 mieszk.) miasto 1763–1789
Rachanie (ok. 1700 mieszk.) miasto 1426–1772

Historia

Pod okupacją niemiecką powiat tomaszowski został zniesiony a jego obszar wszedł w skład następujących powiatów (należących do dystryktu lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa)^[2]:

zamojskiego: miasto Tomaszów Lubelski oraz gminy Jarczów, Komarów, Kotlice, Krynice, Łaszczów, Majdan Górny, Majdan Sopocki, Pasieki, Rachanie, Tarnawatka i Tyszowce
hrubieszowskiego: gminy Poturzyn i Telatyn

Na mocy dekretu PKWN z 21 sierpnia 1944 (Art. 12) uchylono podział administracyjny wprowadzony przez okupanta^[3] przez co powstał ponownie powiat tomaszowski. W związku z likwidacją pobliskiego powiatu rawskiego (po przejęciu większej części jego obszarów przez ZSRR), następujące gminy przyłączono do powiatu tomaszowskiego:

gminę Lubycza Królewska – podczas wojny w powiecie rawskim (Landkreis Rawa Ruska, dystrykt Galicja)
gminę Uhnów – utworzoną w 1940 w powiecie rawskim (Landkreis Rawa Ruska, dystrykt Galicja) z obszaru przedwojennej gminy Wierzbica oraz pozbawionego praw miejskich Uhnowa
gminę Bełżec – podczas wojny w powiecie zamojskim (Landkreis Zamość, dystrykt lubelski); ze względu na specyficzne położenie, gmina Bełżec nie mogła pozostać w powiecie zamojskim po odtworzeniu powiatu tomaszowskiego, ponieważ stanowiłaby jego odległą eksklawę

W ramach korekty, władze polskie przeniosły do powiatu tomaszowskiego 9 sierpnia 1945 roku także gminę Tarnoszyn^[4], należącą przed wojną do powiatu rawskiego, a podczas wojny włączoną przez okupanta do powiatu hrubieszowskiego (Landkreis Hrubieszów, dystrykt lubelski)^[2]; gmina Tarnoszyn leżała dużo bliższej Tomaszowa Lubelskiego niż Hrubieszowa (w skład gminy Tarnoszyn wszedł także pas przedzielonej granicą gminy Bruckenthal). Po wojnie nie przywrócono natomiast praw miejskich Uhnowowi, zachowując równocześnie utworzoną przez Niemców gminę Uhnów (nie przywrócono gminy Wierzbica).

Na mocy umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951, Polska odstąpiła ZSRR fragment województwa lubelskiego z miejscowościami Bełz (obecnie Белз), Uhnów (Угнів), Krystynopol (Червоноград), Waręż (Варяж), Chorobrów (Хоробрів) oraz lewobrzeżną część Sokala – Żwirkę (Жвирка), wraz z linią kolejową Rawa Ruska – Krystynopol. Obecnie miasta te znajdują się na terenie rejonu sokalskiego w obwodzie lwowskim (Сокальський район, Львівська область). Korekta dotyczyła 7 gmin: Bełz, Chorobrów, Dołhobyczów, Krystynopol, Uhnów, Tarnoszyn i Waręż, z których tylko gmina Krystynopol została włączona w całości do ZSRR^[5].

Demografia

Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	89 172	100	45 148	50,63	44 024	49,37
Miasto	22 563	25,30	11 779	13,21	10 784	12,09
Wieś	66 609	74,70	33 369	37,42	33 240	37,28

Piramida wieku mieszkańców powiatu tomaszowskiego w 2014 roku^[6].

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[7] powiat zamieszkiwały 82 762 osoby. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 82 337 osób^[8].

Gospodarka

W końcu września 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w powiecie obejmowała ok. 2,1 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 5,9% do aktywnych zawodowo^[9].

Starostowie tomaszowscy

Na podstawie źródła^[10]:

Edward Żuk (1 stycznia 1999 – 24 listopada 2006)
Jan Kowalczyk (24 listopada 2006 – 19 listopada 2018)
Henryk Karwan (19 listopada 2018 – nadal)

Sąsiednie powiaty

Przypisy

↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
↑ ^a ^b Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160.
↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
↑ Powiat tomaszowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
↑ GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020 .
↑ GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-12-06] (pol.).
↑ Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 33. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-09-15].

[1] Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .

[wiki-de.genealogy.net-2] Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.

[3] Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.

[4] Dz.U. z 1945 r. nr 26, poz. 160.

[gawryszewski-5] Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.

[populacja2016-6] Powiat tomaszowski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[7] , Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .

[8] GUS, Tabl. II. Ludność, ruch naturalny oraz migracje ludności według powiatów w pierwszym półroczu 2020 R., 30 czerwca 2020 .

[9] GUS, Bezrobotni zarejestrowani i stopa bezrobocia. Stan w końcu września 2019 r. [online], stat.gov.pl [dostęp 2019-12-06] (pol.).

[10] Rafał Rudka (red.): Słownik biograficzny współczesnych starostów. T. III: Starostowie województwa lubelskiego. Warszawa: Związek Powiatów Polskich, 2023, s. 33. ISBN 978-83-62251-82-7. [dostęp 2023-09-15].

[a-11] za II RP w pow. rawskim

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[A]

Miasta na prawach powiatu	Biała Podlaska Chełm Lublin (siedziba) Zamość
Powiaty	bialski biłgorajski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski lubelski łęczyński łukowski opolski parczewski puławski radzyński rycki świdnicki tomaszowski włodawski zamojski
Inne zagadnienia	Podział administracyjny Herb Flaga

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1912) gubernia chełmska (1912–1915) woj. lubelskie (II RP) (1919–1939) woj. lubelskie (PRL) (1945–1975)
Miasta	Jarczów (do 1870) Komarów (do 1870) Łaszczów (do 1870) Tomaszów (Lubelski) (do 1940 → i ← od 1944) Tyszowce (do 1870)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–1975)	Bełżec^[A] (← 1944–54) Czerkasy (1874–1922) Dołhobyczów (do 1905 →) Jarczów (do 1940 → i ← od 1944) Komarów(-Osada) (do 1940 → i ← od 1944) Kotlice (do 1940 → i ← 1944–54) Krynice (do 1940 → i ← od 1944) Lubycza Królewska^[A] (← od 1945) Łaszczów (do 1874; 1922–40 → i ← od 1944) Machnów (1951–1954) Majdan Górny (do 1940 → i ← 1944–54) Majdan Sopocki (← 1923–40 → i ← 1944–54) Pasieki (1915–1940 → i ← 1944–54) Rogoźno (do 1874) Poturzyn (do 1940 → i ← 1944–54) Rachanie (do 1940 → i ← od 1944) Susiec (od 1973) Tarnawatka (do 1940 → i ← od 1944) Tarnoszyn (← 1945–1951) Telatyn (do 1940 → i ← od 1944) Tomaszów (1874–1915) Tomaszów Lubelski (od 1973) Tyszowce (do 1940 → i ← od 1944) Uhnów (← 1944–51) Ulhówek (od 1951)
Gromady (1954–72)	Antoniówka (1954–61) Bełżec (1954–72) Ciotusza Nowa (1954–59) Czartowiec (1954–59) Dobużek (1954–57) Dyniska (1954–59) Dzierążnia (1954–68) Gródek (1954–61) Hrebenne (1954–59) Jarczów (1954–72) Kazimierówka (1954–59) Komarów (1954–59) Komarów-Osada (1954–72) Korczmin (1954–57) Kotlice (1954–57 →) Krynice (1954–72) Kunki (1954–58) Lubycza Królewska (1954–72) Łaszczów (1954–72) Łosiniec (1954–61) Łykoszyn (1954–58) Machnów (1954–68) Majdan Górny (1954–68) Majdan Sopocki (1954–72) Majdan Wielki (1954–59 →) Niemirówek (1954–59) Niewirków (1954–57 →) Nowosiółki (1954–61) Paary (1954–59) Perespa (1954–72) Podhorce (1954–61) Posadów (1954–57) Rachanie (1954–72) Ruda Wołoska (1954–59) Skwarki (1954–61) Susiec (1962–72) Szarowola (1954–61) Tarnawatka (1954–72) Telatyn (1954–72) Tomaszów (1954–72) Tymin (1954–58) Typin (1962–72) Tyszowce (1954–72) Ulhówek (1954–72) Wieprzów Tarnawacki (1954–59) Wożuczyn (1954–72) Wólka Pukarzowska (1954–68) Zimno (1954–59) Zubowice (1954–59) Żurawce (1954–58)

Miasta	Lubycza Królewska Łaszczów Tomaszów Lubelski Tyszowce
Gminy miejskie	Tomaszów Lubelski
Gminy miejsko-wiejskie	Lubycza Królewska Łaszczów Tyszowce
Gminy wiejskie	Bełżec Jarczów Krynice Rachanie Susiec Tarnawatka Telatyn Tomaszów Lubelski Ulhówek