Welfowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2016-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Welfowie (inaczej Gwelfowie^[1], D’Este) – dwie dynastie panujące we Włoszech i Niemczech, ściśle ze sobą spokrewnione.

Pierwsza pochodzenia niemieckiego (Welfowie starsi) rządziła pod nazwą Welfów w krajach niemieckich oraz w Burgundii. Wygasła w połowie XI wieku. Druga dynastia jest pochodzenia włoskiego. Pod przejętą od poprzedniej, wygasłej dynastii, nazwą Welfów (Welfowie młodsi – potomkowie margrabiego Azzo II d’Este i jego pierwszej żony Kunegundy z Welfów) panowała w: Bawarii, Saksonii, potem Brunszwiku i Lüneburgu, a następnie Hanowerze oraz Wielkiej Brytanii (pod nazwą dynastii hanowerskiej).

Przedstawiciele tego rodu trzykrotnie nosili tytuł cesarski:

• Otto IV, od 1198 król niemiecki, a od 1209 r. cesarz (rzymski);
• Iwan VI, cesarz Rosji 1740–1741;
• Wiktoria Hanowerska, od 1837 królowa Wielkiej Brytanii, a od 1877 cesarzowa Indii.

Pod nazwą d’Este (potomkowie margrabiego Azzo II d’Este i jego drugiej żony Garsendy) panowała w krajach włoskich: Ferrarze i Modenie. Wygasła w 1803 r.

Welfowie starsi

Welf, hrabia

• A1.Judyta; x. Ludwik I Pobożny, cesarz (syn Karola I Wielkiego)
• A2. Emma; x. Ludwik Niemiecki (syn Ludwika I Pobożnego, patrz wyż.)
• A3. Konrad I Starszy, opat
  • B1. Hugo (zm. 886), opat w Tours
  • B2. Welf I (zm. ok. 860), hr. Alemanii
    • C1. Eticho
      • D1. Henryk
        • E1. Eticho, hr. Bawarii
        • E2. Rudolf I, hrabia
          • F1. Rudolf II (zm. ok. 992)
            • G1. Welf II (zm. 1030), hr. Szwabii
              • H1. Welf III (zm. 1055), ks. Karyntii
              • H2. Kunegunda; x. Azzo II, markiz d’Este (zob. niż.)
  • B2. Hugo, opat, abp Kolonii
  • B3. Konrad II Młodszy (zm. ok. 870), hr. Auxerre
    • C1. Rudolf I (zm. 912), kr. Burgundii 888–937
      • D1. Rudolf II (zm. 937), kr. Burgundii
        • E1. Konrad III Spokojny (zm. 993), kr. Burgundii
          • F1. Rudolf III (zm. 1032), kr. Burgundii

Este i Welfowie młodsi

• Alberto Azzo II (zm. 1097), pan na zamku Este; x.1. Kunegunda, c. Welfa II; x.2. Garsend, c. Hugo de Maine
  • A1. (z pierwszego małżeństwa Azzona z Kunegundą) Welf IV (zm. 1101), ks. Bawarii
    • B1. Welf V (zm. 1120), ks. Bawarii
    • B2. Henryk IX Czarny (zm. 1126), ks. Bawarii
      • C1. Henryk X Pyszny (zm. 1139), ks. Bawarii i Saksonii.
        • D1. Henryk XII Lew (zm. 1195), ks. Bawarii i Saksonii (w 1180 r. pozbawiony obydwu księstw).
          • E1. Henryk I (zm. 1227), hr. Palatynu
          • E2. Otto IV (zm. 1218), kr. niemiecki 1198, ces. 1209
          • E3. Wilhelm starszy (zm.), ks. Lüneburga
            • F1. Otto I Dziecię (zm. 1252), ks. Brunszwiku i Lüneburga
              • potomkowie – rodzina Welfów, panująca w krajach niemieckich Brunszwiku i Lüneburga.
  • A2. (z drugiego małżeństwa Azzo z Garsendą) Fulko I (zm. 1128), markiz d’Este
    • potomkowie – rodzina d’Este panująca we włoskich księstwach Ferrary i Modeny

Założycielem rodu był hrabia Welf, żyjący w czasach karolińskich. Pierwszym znaczącym krokiem w karierze były śluby jego córek: Judyty z cesarzem Ludwikiem I Pobożnym, a Emmy z Ludwikiem Niemcem (synem Ludwika Pobożnego z poprzedniego małżeństwa). W drugiej połowie IX wieku ród podzielił się. Młodsza linia, tzw. Rudolfingowie, wywodząca się od Konrada I hr. Auxerre władała królestwem Burgundii w latach 888–1032. Po śmierci ostatniego króla Rudolfa III Próżniaka, królestwo zostało włączone do cesarstwa. Linia starsza wywodząca się od Welfa I, wygasła na ks. Karyntii Welfie III w 1055 r. Jego spadkobiercą został siostrzeniec Welf IV – założyciel drugiej, młodszej dynastii Welfów.

 Osobny artykuł: D’Este.

Początków tego rodu trzeba szukać w niewielkim miasteczku Este, położonym na południe od Padwy. Tam osiedlił się niejaki Alberto Azzo II, który zamek ten obrał na swą siedzibę. Jego przodkowie przywędrowali wraz z wojskiem Karola Wielkiego. W 1035 roku ożenił się z Kunegundą, siostrą karynckiego księcia Welfa III. Gdy ten zmarł bezpotomnie, syn tej pary Welf IV odziedziczył spadek po wuju. Był on założycielem drugiej dynastii Welfów. Po śmierci Kunegundy Albert Azzo II ożenił się po raz wtóry z Garsendą z Maine. Syn, który się urodził z tego związku, Fulko (zm. 1128) odziedziczył po ojcu dobra włoskie.

Potomek Fulka, Azzo VII w 1264 r. przyjął tytuł seniora Ferrary, a w 1288 r. jego wnuk Obizzo II seniora Modeny.

Tytuły książęce otrzymał w XV wieku Borso. W 1452 r. został on uznany przez cesarza Fryderyka III księciem Modeny, a w 1471 r. papież Paweł II nadał mu tytuł księcia Ferrary.

Po wygaśnięciu głównej linii rodu na Alfonsie II w 1597 r. spadkobiercą został jego kuzyn książę Cezary. Papież jednak nie uznał jego praw, ponieważ jego ojciec był bastardem księcia Alfonsa I (żoną Alfonsa I była słynna Lukrecja Borgia, córka papieża Aleksandra VI).

Ostatnim księciem Modeny z rodu d’Este był Herkules III. Utracił on swe księstwo w czasie wojen z rewolucyjną Francją w 1796 r. On sam zmarł w 1803 r. Spadkobiercą został arcyksiążę Ferdynand Karol, mąż Marii Beatrycze, córki Herkulesa. Zapoczątkowali oni nową linie Habsburg-d’Este (dynastia habsbursko-lotaryńska)

Welf IV w 1070 r. otrzymał we władanie księstwo Bawarii (jako Welf I). W 1137 r. jego wnuk Henryk X Pyszny otrzymał księstwo Saksonii wraz z ręką Gertrudy córki cesarza Lotara III. Jego syn Henryk Lew stał się jednym z najpotężniejszych władców niemieckich. Jego rywalizacja z Hohenstaufami doprowadziła do utraty przez Henryka Lwa obydwu księstw w 1180 r. (Bawarię otrzymali Witelsbachowie, a Saksonię Askańczycy).

W 1198 r. syn Henryka Lwa, Otto IV Welf został wybrany na antykróla niemieckiego. Po śmierci króla Filipa Szwabskiego (z Hohenstaufów) został jedynym władcą Niemiec, a w 1209 r. koronowano go na cesarza. Zmarł bezpotomnie w 1218 r. jego brat i bratanek o imieniu Henryk władali krótko w Palatynacie. Młodszy brat Wilhelm otrzymał we władanie Lüneburg, a jego syn Otto I Dziecię został w 1235 r. uznany za księcia Brunszwiku i Lüneburga (Brunszwik nadał mu ówczesny cesarz Fryderyk II, w nagrodę, iż nie przystał na propozycję papieża Grzegorza IX aby obwołano go antykrólem).

Potomkowie Ottona I, dzielili się kilkakrotnie na linie. Stolicami osobnych księstw stawały się najczęściej: Brunszwik, Lüneburg, Wolfenbüttel, później także Celle, Calenberg i Hanower (zob. niż. Podziały terytorialne). Dziejopisarze wyróżniają trzy tzw. wielkie podziały. W 1252 r. po śmierci Ottona I w pierwszym – starym – podziale powstało osobne księstwo Brunszwiku i osobne Lüneburga. Drugi podział – tzw. środkowy – miał miejsce w 1373 r. po śmierci Magnusa II. Powstały wówczas osobne księstwo Lüneburga i Wolfenbüttel. Trzeci podział – tzw. nowy – miał miejsce w 1569 r. gdy dwaj bracia Henryk i Wilhelm podzieli się spadkiem po bracie. Pierwszy osiadł w Dannenbergu, a drugi w Lüneburgu.

Potomek pierwszego August Młodszy odziedziczył w 1634 r. po kuzynie Wolfenbüttel i tytułował się odtąd księciem Brunszwiku-Wolfenbüttel. W 1739 r. prawnuk Antoni Ulryk ożenił się z Elżbietą Anną, siostrzenicą carowej Rosji Anny. Ich syn, w wieku zaledwie 2 miesięcy, został po śmierci carowej ogłoszony carem Iwanem VI, a Elżbieta przejęła regencję. Rok później została odsunięta od władzy, a na tronie carów zasiadła Elżbieta, córka Piotra I Wielkiego. Iwan VI zmarł w 1764 r. zamordowany prawdopodobnie na rozkaz Katarzyny II.

Bratanek Antoniego Ulryka, książę Fryderyk August odziedziczył w 1792 r. śląskie księstwo Oleśnicy. Linia ta wygasła w 1884 r. wraz ze śmiercią ks. Wilhelma.

Królewski dom Hanowerski     Jerzy I   Jerzy II   Jerzy III     Jerzy IV   Wilhelm IV   Wiktoria
Poprzedzeni przez	Dynastię Stuartów
Zastąpieni przez	Dynastię z Saksonii-Coburg-Gotha

Potomek Wilhelma ks. Lüneburga, August I Starszy odziedziczył w 1634 r. Kalenberg. Jego bratanek Ernest August skupił władzę na znacznym obszarze wokół Hanoweru i w 1692 otrzymał godność elektora cesarstwa. Poprzez małżeństwo z Zofią (córką Elżbiety Stuart, czyli siostrzenicą króla Anglii i Szkocji – Karola I), przejął prawa do obydwu tronów. Jego syn Jerzy I w wyniku tzw. chwalebnej rewolucji w 1714, po śmierci matki oraz nieco później królowej Anny, został koronowany w Londynie na władcę Zjednoczonego Królestwa Brytyjskiego. Stał się założycielem tzw. dynastii hanowerskiej.

Jerzy III (zm. 1820) został w 1814 ogłoszony królem Hanoweru. Wraz ze śmiercią jego drugiego syna Wilhelma IV w 1837 został zerwana unia brytyjsko-hanowerska. Tron w Londynie odziedziczyła jego bratanica królowa Wiktoria (zm. 1901). Tron w Hanowerze przejął brat Wilhelma, Ernest August.

Syn Ernesta Augusta I, Jerzy V został w 1866 pozbawiony władzy, a ziemie Hanoweru włączono do królestwa Pruskiego. Ernest August III, wnuk Jerzego V i zięć cesarza niemieckiego Wilhelma II w 1913 przejął władzę w księstwie Brunszwiku. Tron utracił w 1918 po rewolucji listopadowej.

Obecnie tytularnym królem Hanoweru jest książę Ernest August V (ur. 1954, mąż księżniczki Karoliny z Monako).

• 1252 – podział księstwa Brunszwiku i Lüneburga na osobne księstwa (pierwszy – stary – wielki podział księstwa)
• 1279 – podział księstwa Brunszwiku na księstwo Brunszwiku i księstwo Grubenhagen
• 1322 – podział księstwa Grubenhagen na księstwo Grubenhagen i księstwo Osterode
• 1345 – podział księstwa Brunszwiku na księstwo Brunszwiku-Wolffenbüttel i księstwo Getyngi
• 1369 – zjednoczenie księstwa Lüneburga z księstwem Brunszwiku-Wolffenbüttel
• 1373 – podział księstwa Brunszwiku na księstwo Brunszwiku-Wolffenbüttel i księstwo Lüneburga (drugi – średni – wielki podział księstwa)
• 1435 – zjednoczenie księstwa Getyngi z księstwem Brunszwiku-Wolffenbüttel
• 1495 – Podział księstwa Wolffenbüttel na księstwo Wolffenbüttel i księstwa Calenberg
• 1526 – zjednoczenie Grubenhagen z Osterode
• 1527 – podział księstwa Lüneburga na księstwo Harburga i księstwo Celle
• 1569 – podział księstwa Celle na księstwo Dannenberg i księstwo Celle-Lüneburg (trzeci – nowy – wielki podział księstwa)
• 1584 – zjednoczenie księstwa Calenberg z księstwem Wolffenbüttel
• 1596 – zjednoczenie księstwa Osterode z księstwem Celle-Lüneburg
• 1598 – podział księstwa Dannenbergu na księstwo Dannenbergu i księstwo Hitzacker
• 1634 – wygasła linia z Calenbergu i Wolffenbüttel. Zjednoczenie księstwa Calenbergu z księstwem Lüneburga i zjednoczenie księstwa Wolffenbüttel z księstwem Hitzacker
• 1636 – zjednoczenie księstwa Dannenbergu z księstwem Wolffenbüttel
• 1641 – zjednoczenie księstwa Harburga z księstwem Celle-Lüneburg
• 1641 – podział księstwa Lüneburga na księstwo Celle (primogenitura) i księstwo Calenberrgu i Hanower (sekundogenitura)
• 1666 – podział księstwa Brunszwiku-Wolffenbüttel na księstwo Brunszwiku-Wolffenbüttel i księstwo Bever
• 1689 – włączenie ziem księstwa Saksonii-Lauenburg do księstwa Celle
• 19 grudnia 1698 – podniesienie księstwa Hanoweru i Calenbergu do rangi elektoratu Hanoweru
• 1705 – zjednoczenie księstwa Celle z elektoratem Hanowerem
• 1714 – elektor Hanoweru Jerzy I Ludwik został królem Wielkiej Brytanii (unia personalna)
• 1809 – zjednoczenie księstwa Bever z księstwem Brunszwiku-Wolffenbüttel
• 12 lipca 1815 – podniesienie elektoratu Hanoweru do rangi królestwa
• 1837 – koniec unii personalnej Wielkiej Brytanii (królową został Wiktoria) i Hanoweru (królem został Ernest August I)
• 1866 – zajęcie królestwa Hanoweru przez Prusy
• 1884 – wygasła linia książąt Brunszwiku-Wolffenbüttel – zajęcie księstwa przez Prusy
• 1913 – przekazanie księstwa Brunszwiku Ernestowi Augustowi III z Hanoweru
• 1918 – Rewolucja listopadowa. Republika

• Skarb Welfów
• Gibelini i gwelfowie
• Władcy brytyjscy
• Władcy Brunszwiku i Hanoweru
• Hanower (państwo)

• Słownik Dynastii Europy, p. red. J. Dobosza i m. Serwańskiego, Poznań 1999

• M. Marek Genealogia Welfów i d’Este
• strona domowa rodu Die Welfen