Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w latach 1944–1945 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w latach 1944–1945 – na przedwojenne terytorium Polski miało miejsce już w nocy z 3 na 4 stycznia 1944 roku w okolicach Rokitna na Wołyniu. Po klęsce Wehrmachtu w bitwie na łuku kurskim (5 lipca - 23 sierpnia 1943) Armia Czerwona przejęła ostatecznie inicjatywę strategiczną na froncie wschodnim i rozpoczęła marsz na zachód w kolejnych operacjach ofensywnych skierowanym przeciw wojskom niemieckim i siłom ich sojuszników. Pod koniec operacji Bagration ZSRR kontrolował całą Białoruś i wkroczył głęboko na terytorium Polski, przekracząjąc w lipcu 1944 linię demarkacyjną pomiędzy III Rzeszą a ZSRR ustanowioną 28 września 1939^[1]. Żołnierze sowieccy przebywali w Polsce 49 lat, ostatni opuścili Polskę 17 września 1993.

Pierwszy etap zajmowania ziem polskich znajdujących się w obecnych granicach trwał od lipca do października 1944 r. i nastąpił w toku dwóch zaczepnych operacji strategicznych: białoruskiej i lwowsko-sandomierskiej Armii Czerwonej. Jakkolwiek w drugiej połowie lipca, trwająca od 23 czerwca, ofensywna działalność Armii Czerwonej charakteryzująca się dużym rozmachem i wysokim tempem działań zaczęła tracić na impecie, na skutek oddalenia w toku wielkiej operacji białoruskiej o 550-600 km od pozycji wyjściowych. W walkach uczestniczyło także ludowe Wojsko Polskie utworzone na mocy dekretu Krajowej Rady Narodowej z 21 lipca 1944 r. w wyniku połączenia Armii Ludowej i Armii Polskiej w ZSRR^[2].

Na zapleczu frontu masową działalność represyjną wobec Polaków rozpoczynały formacje NKWD i Smiersz, aresztując, wywożąc w głab ZSRR i mordując tysiące obywateli Polski z zajmowanych przez Armię Czerwoną terenów.

Po zajęciu Lublina 23 lipca 1944 r. lewoskrzydłowe związki 1 Frontu Białoruskiego, w którego składzie walczyły m. in. jednostki 1 Armii Wojska Polskiego, dotarły w kilka dni później do Wisły w rejonie Dęblina i Puław, a następnie zawróciły na północ z zamiarem wyjścia w widły Wisły i Bugo-Narwi, jednak 1 sierpnia zostały zatrzymane przez nieprzyjaciela i musiały przejść do walk obronnych. Natomiast wojska 2 Frontu Białoruskiego zajęły 27 lipca Białystok, a 13 września doszły do Łomży, gdzie zostały zatrzymane przez siły niemieckie. Z kolei związki 1 Frontu Ukraińskiego dotarły 29 lipca do Wisły w rejonie Józefowa, Zawichostu i Baranowa, a 2 sierpnia zajęły Rzeszów i Kolbuszową. W tym mniej więcej czasie oddziałom 1 Frontu Białoruskiego udało się utworzyć i rozwinąć pierwsze przyczółki na zachodnim brzegu Wisły. – najpierw w rejonie Puław, a później Magnuszewa. Tam też między 9 a 16 sierpnia oddziały 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte stoczyły razem z Armią Czerwoną zwycięską bitwę pod Studziankami. Ponadto w drugiej połowie sierpnia nowy przyczółek nad Wisłą w rejonie Sandomierza utworzyły także jednostki 1 Frontu Ukraińskiego. Wszystkie te przyczółki były nieustannie i zaciekle atakowane przez nieprzyjaciela, który dążył do ich natychmiastowej likwidacji zdając sobie z poważnego zagrożenia jakie one stanowiły. W walkach o przyczółki: puławsko-dębliński i warecko-magnuszewski obok wielu żołnierzy Armii Czerwonej poległo i zmarło na skutek odniesionych ran ok. 950 żołnierzy 1 armii WP^[3].

Armii Czerwonej nie udało się jednak rozszerzyć zdobytych przyczółków i podjąć dalszych działań zaczepnych przeciwko siłom niemieckim na zachodnim brzegu Wisły. W momencie wybuchu Powstania warszawskiego w rejonie Radzymina, Wołomina i Okuniewa doszło do największej na terytorium Polski bitwy pancernej, w której 2 armia pancerna gen. Siemiona Bogdanowa – idąca na Warszawę – w starciu z potężnym ugrupowaniem Tygrysów i Panter nie osiągnęła celów strategicznych, tracąc 284 czołgi i działa pancerne. W ten sposób bezpośrednie natarcie Armii Czerwonej na Warszawę zostało zatrzymane. Potwierdziła to decyzja polityczna Józefa Stalina o wstrzymaniu działań zaczepnych Armii Czerwonej na tym odcinku frontu.

Nie udało się również podjąć działań zaczepnych z przyczółków zdobytych na zachodnim brzegu Wisły. Sytuacja uległa poprawie w połowie września, kiedy to – mimo silnej obrony niemieckiej – oddziały Armii Czerwonej i 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte i 13 pułku artylerii pancernej oraz Armii Czerwonej zajęły prawobrzeżną dzielnicę Warszawy - Pragę.

Od 13 września rozpoczęły się zrzuty broni i amunicji dla powstańców warszawskich. Tragicznie i niepomyślnie zakończyła się próba udzielenia pomocy powstańcom ze strony trzech pułków 1 armii Wojska Polskiego, zarządzona rozkazem dowódcy armii gen. Zygmunta Berlinga w porozumieniu z dowództwem 1 Frontu Białoruskiego. Oddziały 3 Dywizji Piechoty im. Romualda Traugutta (9 i 8 pułk piechoty) po sforsowaniu Wisły utworzyły przyczółki na Czerniakowie i Solcu, gdzie przez 8 dni (do 23 września) wraz z powstańcami toczyły bohaterskie walki z przeważającymi siłami nieprzyjaciela. Jeszcze krócej, choć równie mężnie, biły się na przyczółku żoliborskim oddziały 2 Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego, które również uległy przewadze wroga i pod silnym ogniem musiały się wycofać na Pragę. Straty żołnierzy na przyczółkach, głównie trauguttowców, wyniosły ponad 3700 zabitych, rannych oraz zaginionych bez wieści^[4].

Ofencywa Armii Czerwonej na froncie polskim została wstrzymana decyzją Józefa Stalina na okers czterech miesięcy. W tej pierwszej ofensywie Armii Czerwonej zajęto ziemie polskie między Bugiem, Wisłą, Wisłoką a Karpatami: obszar tzw. Polski Lubelskiej^[5]. Armia Czerwona prowadziła w tym czasie intensywne działania wojenne na Bałkanach, zajmując terytorium Rumunii, atakując Bułgarię i docierając do Budapesztu na terytorium Węgier. 19 września 1944 został zawarty w Moskwie rozejm w wojnie ZSRR z Finlandią (wojna kontynuacyjna).

12 stycznia 1945 r. Armia Czerwona przy udziale ludowego Wojska Polskiego, z przyczółków nad Wisłą podjęła ofensywę, która w ciągu kilku tygodni doprowadziła nie tylko do zajęcia Polski centralnej, lecz także znacznych obszarów nad Bałtykiem, Odrą i Nysą Łużycką. Nastąpiło to w wyniku kilku operacji zaczepnych Armii Czerwonej: wschodniopruskiej, wiślańsko-odrzańskiej, pomorskiej, opolskiej i dolnośląskiej. Operacja wschodniopruska, która 25 kwietnia zakończyła się likwidacją okrążonych sił niemieckich w Prusach Wschodnich, pozwoliła Armii Czerwonej w końcu stycznia dotrzeć do wybrzeży Bałtyku w rejonie Elbląga oraz nad Zalew Wiślany na północ i na południe od Królewca. Powstały w ten sposób korzystne warunki do przeprowadzenia operacji wiślańsko-odrzańskiej, która otworzyła drogę na Berlin^[6]. W czasie operacji wiślańsko-odrzańskiej nasileniu uległo zjawisko rabunków dokonywanych przez żołnierzy Armii Czerwonej i gwałtów na kobietach na zajmowanych terytoriach, które po przekroczeniu przedwojennej granicy polsko-niemieckiej przybrały charakter masowy.

Podejmując natarcie z przyczółków pod Magnuszewem, Puławami i Sandomierzem wojska 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego wyszły w pierwszych dniach lutego 1945 r. na linię Odry na południe od Cedyni, przełamując międzyrzecki rejon umocniony i Wał Pomorski oraz uchwyciły przyczółki na zachodnim brzegu Odry na północ i południe od Wrocławia oraz na południe od Opola. W toku pozostałych operacji (pomorskiej od 10 lutego do końca marca, dolnośląskiej od 8 do 24 lutego oraz opolskiej od 15 do 31 marca) zajęto przedwojenne terytoria III Rzeszy do linii Odry i Nysy Łużyckiej. Tylko Szczecin z okolicami oraz wyspy Wolin i Uznam, delta Wisły i półwysep Helski, część Sudetów i część Śląska Cieszyńskiego zajęte zostały dopiero w ramach operacji berlińskiej i praskiej pod koniec kwietnia i na początku maja 1945 r.^[7]. Blisko 600 tysięcy żołnierzy Armii Czerwonej poległo w walkach na powojennym terenie Polsce^[8].

Walki toczone przez Armię Czerwoną na terytorium Polski zostały w okresie PRL upamiętnione licznymi monumentami i tablicami, których liczba wynosiła blisko 650^[9]. Po transformacji ustrojowej w Polsce i wejściu w życie ustawy z 1 kwietnia 2016 o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej^[10] są one jednak sukcesywnie usuwane i nie pozostało ich więcej niż 100^[9][11]. Poniższa lista przedstawia niektóre miejscowości w których wzniesione zostały pomniki ku czci Armii Czerwonej:

• Pomnik żołnierzy Armii Czerwonej^[12].

• Pomnik Wdzięczności na cmentarzu komunalnym. Spoczywają tu prochy 490 żołnierzy radzieckich, poległych w walkach o wyzwolenie miasta. Projekt pomnika – Jan Ślusarczyk.

• Pomnik Bohaterów Armii Czerwonej – stoi od 1968 roku na Cmentarzu Żołnierzy Radzieckich
• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej – stał w latach 1949-1990 przed katedrą św. Mikołaja
• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej – stał w latach 1949–1990 na placu Ratuszowym

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom Armii Radzieckiej wzniesiony na cmentarzu wojskowym, gdzie spoczywają polegli żołnierze 1 Frontu Ukraińskiego walczący z hitlerowskimi oddziałami pancernymi.
• Pomnik Bohatera Związku Radzieckiego generała majora W.K. Maksimowa na cmentarzu wojennym żołnierzy radzieckich.

• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Buczkowicach.

• Pomnik Armii Czerwonej^[13].

• Pomnik Armii Czerwonej^[14].

• Pomnik Wdzięczności wzniesiony w centrum miasta ku czci Armii Radzieckiej. Projekt pomnika - Jan Kossowski.
• Obelisk na cmentarzu żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w czasie walk o wyzwolenie miasta. Na cmentarzu pochowanych jest ponad 1300 żołnierzy z 1 Frontu Białoruskiego. Projekt pomnika - J. Kossowski.

• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, która w dniu 28 stycznia 1945 r. wyzwoliła miasto. Pomnik został wzniesiony w Parku im. Bohaterów Stalingradu. Projekt pomnika — Jerzy Kwiatkowski, T. Wieczonek.

• Pomnik Wdzięczności wzniesiony w hołdzie żołnierzom Armii Radzieckiej. Projekt pomnika - Jerzy Mazurczyk, R. Mann.

• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej – istniał na placu Biegańskiego; wyobrażał żołnierza trzymającego w dłoni gałązkę oliwną
• Pomnik Zwycięstwa Armii Radzieckiej – istniał na placu Daszyńskiego
• Radziecki Czołg – Symbol Hołdu Dla "Bratniej" Armii – istniał na Tysiącleciu
• Tablica pamiątkowa na miejscu kaźni 60000 jeńców radzieckich zamordowanych przez hitlerowców w latach 1941-1945.

• Pomnik Braterstwa Broni^[15].

• Pomnik Armii Czerwonej^[16].

• Pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej, którzy w połowie września 1944 r. polegli w tym rejonie oraz na terenie powiatów krośnieńskiego i jasielskiego. Projekt pomnika - S. Smoczeński, S. Pomprowicz.
• Na cmentarzu wojennym tablica ku czci żołnierzy radzieckich i czechosłowackich oraz żołnierzy i partyzantów polskich poległych w okolicach Dukli w walce z hitlerowskim okupantem.

• Pomnik Żołnierzy Armii Radzieckiej i odrodzonego Wojska Polskiego, poległych podczas zaciętych walk w okolicach Garwolina w końcu lipca 1944 r.

• Brama Oliwska. Pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej wzniesiony na cmentarzu wojennym, gdzie pochowanych zostało około 3000 żołnierzy 65 Armii poległych w walkach o zdobycie Gdańska.

• Pomnik Wdzięczności wzniesiony w hołdzie żołnierzom Armii Radzieckiej - wyzwolicielom ziemi gdańskiej. Projekt pomnika - Marian Wnuk.

• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej w Parku Miejskim^[17].

• Pomnik poległych żołnierzy radzieckich

• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej.

• Pomnik na cmentarzu wojskowym wzniesiony ku czci spoczywających tu żołnierzy radzieckich z 5 Armii 1 Frontu Białoruskiego, poległych w walkach o zdobycie ziemi gorzowskiej. Na cmentarzu pochowano w zbiorowych mogiłach ponad 5000 żołnierzy.
• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, wzniesiony w centralnym punkcie miasta.

• Pomnik na cmentarzu żołnierzy radzieckich z 33 Armii 1 Frontu Białoruskiego. Projekt pomnika - Antoni Karolak.

• Pomnik Żołnierzy Radzieckich na radzieckim cmentarzu wojskowym w Parku Kościuszki (do maja 2014 pomnik stał na placu Wolności). Projekt pomnika — Stanisław Marcinów^[18].

• Pomnik na cmentarzu wojennym 8360 żołnierzy radzieckich, którzy polegli w lipcu 1944 r. w walkach o wyzwolenie tych terenów przy forsowaniu Wisły. Na pomniku tablica pamiątkowa.

• Cmentarz 213 żołnierzy 5 Armii Gwardii i 4 Korpusu Pancernego Gwardii, poległych w lutym 1945 r. w czasie walk z pancernymi wojskami hitlerowskimi.

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom 1 Frontu Ukraińskiego Armii Radzieckiej - poległym w walkach o wyzwolenie Kielc.

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom Armii Radzieckiej.
• Tablica pamiątkowa ku czci Bohatera Związku Radzieckiego Mikołaja Rigaczina, który poległ zasłaniając własnym ciałem ogień hitlerowskiego karabinu maszynowego.

Pomnik Armii Czerwonej na cmentarzu wojennym w Kole.

• Pomnik i cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego. Na cmentarzu pochowanych jest ponad 1300 żołnierzy 1 Frontu Białoruskiego i 1 Armii Wojska Polskiego.
• Latarnia morska z wmurowaną tablicą pamiątkową ku czci poległych żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej, walczących o zdobycie Kołobrzegu.

• Pomnik i cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej. Ponad miesiąc trwały zacięte boje żołnierzy 5 Armii Uderzeniowej, 8 Armii Gwardii i 2 Armii Pancernej Gwardii 1 Frontu Białoruskiego z wojskami hitlerowskimi. Poległych pochowano w 51 zbiorowych i pojedynczych mogiłach na cmentarzu wojskowym.

• Pomnik Zwycięstwa wzniesiony ku czci Armii Radzieckiej, która w dniu 4 marca 1945 r. zdobyła miasto i ziemię koszalińską. Projekt pomnika - Wiktor Tołkin.

• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, której jednostki zdobyły Koźle. Projekt pomnika - Z. Wawrzynowicz.

• Pomnik Iwana Koniewa, po zdemontowaniu w 1991 roku^[19] został przekazany władzom miasta Kirow^[20].
• Pomnik żołnierzy radzieckich 1 Frontu Ukraińskiego poległych w czasie walk o wyzwolenie miasta. Projekt pomnika - Karol Muszkiet, J. Gołąb, Marcin Bukowski.
• Kwatera żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w dniu 18 stycznia 1945 r. w czasie walkach o wyzwolenie Krakowa.
• Kraków-Rakowice. Cmentarz żołnierzy radzieckich poległych w walce o wyzwolenie Krakowa.

• Pomnik Armii Czerwonej^[21].

• Pomnik Armii Czerwonej^[22].

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom Armii Radzieckiej poległym w walkach o zdobycie miasta. Projekt pomnika - Józef Gazy.

• Pomnik upamiętniający żołnierzy Armii Czerwonej (usunięty w kwietniu 2021).

• Symbole Armii Czerwonej na cmentarzu^[23].

• Pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej^[24].

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom radzieckim 2 Armii Pancernej 1 Frontu Białoruskiego pod dowództwem gen. Siemiona Bogdanowa, którzy w dniu 24 lipca 1944 r. wyzwolili miasto.

• Pomnik na miejscu byłego obozu jeńców wojennych, gdzie w latach hitlerowskiego terroru zamordowano wiele tysięcy żołnierzy z różnych państw antyhitlerowskiej koalicji. Ogółem w obozie oraz w jego filiach i komandach zginęło ponad 100 000 jeńców w większości radzieckich. Zwłoki ofiar odnaleziono po wojnie w masowych grobach na terenie obozu. Obecnie znajduje się tu również Muzeum Jeńców Wojennych. Projekt pomnika - Jan Borowczak.

• Pomnik-Mauzoleum na cmentarzu żołnierzy Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego. W walkach o wyzwolenie Łodzi w styczniu 1945 r. poległo ponad 700 żołnierzy radzieckich i polskich. Poległych pochowano na wspólnym cmentarzu wojskowym.

• Pomnik wdzięczności dla Armii Czerwonej^[25].

• Pomnik Żołnierzy Radzieckich w Mikolinie.

• Pomnik Armii Czerwonej^[26].

• Pomnik żołnierzy Armii Radzieckiej wzniesiony na cmentarzu wojskowym, gdzie spoczywa 738 żołnierzy 1 Armii Gwardii 4 Frontu Ukraińskiego poległych na ziemi nowosądeckiej w walkach wyzwoleńczych z wojskami hitlerowskimi w styczniu 1945 r.
• Pomnik przy al. Wolności^[27].

• Pomnik Wdzięczności ok. 4000 żołnierzy radzieckich z 3 Armii i 3 Korpusu Kawalerii Gwardii poległych w krwawych bojach o zdobycie Olsztyna. Projekt pomnika - Xawery Dunikowski.

• Pomnik i cmentarz żołnierzy radzieckich 1 Frontu Ukraińskiego poległych w walkach o zdobycie miasta 24 stycznia 1945 r.

• Pomnik Iwana Czerniachowskiego^[28].

• Pomnik Bohaterów – Pomnik-Mauzoleum żołnierzy 1 Frontu Białoruskiego Armii Radzieckiej poległych w walkach o Cytadelę w styczniu i lutym 1945 r. Polegli pochowani są na cmentarzu wojskowym na stokach Cytadeli. Projekt pomnika — Bazyli Wojtowicz, Kazimierz Bieńkowski, Czesław Woźniak. Stoi od 23 lutego 1946 roku przy Cmentarzu Bohaterów Radzieckich na Cytadeli
• Tablica pamiątkowa ku czci 19-letniego oficera Armii Radzieckiej Mikołaja Usolcewa poległego w walce o wyzwolenie Poznania.

• Pomnik Armii Czerwonej^[29].

• Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej – stał w latach 1946–1990 na placu Wolności^[30].
• Tablica pamiątkowa na elewacji I Liceum Ogólnokształcącego^[30].

• Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich z 2 Armii Uderzeniowej i 48 Armii 2 Frontu Białoruskiego poległych w czasie krwawych walk o wyzwolenie Pułtuska i okolic. Na cmentarzu spoczywa ponad 16 tysięcy poległych.

• Pomnik Armii Czerwonej.

• Pomnik ku czci Armii Czerwonej^[31].

• Pomnik ku czci poległych partyzantów, żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej.

• Pomnik upamiętniający ofiary bitwy pod Rząbcem (rozebrany w 2018 r.)

• Pomnik zwiadowców Armii Czerwonej.

• Pomnik Wdzięczności żołnierzom Armii Radzieckiej 60 Armii 1 Frontu Ukraińskiego, którzy w dniu 2 sierpnia 1944 r. wyzwolili miasto spod hitlerowskiej okupacji. (Plac Ofiar Getta w Rzeszowie)

• Pamiątkowa tablica na grobie pułkownika Armii Radzieckiej Wasyla Skopenki, który wraz ze swymi żołnierzami wyzwalał Sandomierz. Płk W.F. Skopenko poległ w województwie wrocławskim. Zgodnie z jego przedśmiertnym życzeniem został pochowany na cmentarzu w Sandomierzu wraz ze swymi żołnierzami.
• Cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej, poległych podczas walk w sierpniu 1944 r. oraz podczas ofensywy styczniowej w 1945 r.

• Pomnik Armii Czerwonej^[32].

• Pomnik ku czci żołnierzy radzieckich poległych podczas walk w styczniu 1945 r. o wyzwolenie ziemi sieradzkiej spod okupacji hitlerowskiej. Pomnik wzniesiony został na cmentarzu wojskowym, gdzie obok żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 r. spoczywają prochy 402 żołnierzy radzieckich z 33 Armii i 7 Korpusu Kawalerii Gwardii.

• Pomnik spadochroniarzy pod Sokołowem.

• Pomnik ku czci 646 żołnierzy radzieckich z 70 Armii i 3 Korpusu Pancernego Gwardii pochowanych na miejscowym cmentarzu wojskowym.

• Kolumna Zwycięstwa (na placu Wolności) - istniał w latach 1945-2017. Przy Mauzoleum znajduje się 200 grobów żołnierzy 61 Armii, wśród nich 6 Bohaterów Związku Radzieckiego.

• Pomnik Wdzięczności wzniesiony ku czci żołnierzy radzieckich poległych w walkach o miasto.

• Pomnik ku czci żołnierzy Armii Radzieckiej i Wojska Polskiego poległych w walkach o wyzwolenie ziemi szczecineckiej. Projekt pomnika - Melchior Zapolnik.

• Pomnik wzniesiony w hołdzie żołnierzom Armii Radzieckiej poległym w walkach z wojskami hitlerowskimi. Poległych pochowano na miejscowym cmentarzu wojennym.

• Pomnik Żołnierzy Armii Czerwonej – stał w latach 1945-1992 na placu Wolności

• Pomnik Armii Czerwonej.

• Pomnik na cmentarzu żołnierzy Wojska Polskiego i Armii Radzieckiej. Spoczywa tu 4390 żołnierzy 1 Armii WP i 1638 żołnierzy 47 Armii, którzy polegli w walce o wyzwolenie Wałcza i okolic. Projekt pomnika - Edmund Majkowski.

• Pomnik Braterstwa Broni w Warszawie (pomnik istniał w latach 1945-2011)
• Pomnik Wdzięczności Żołnierzom Armii Radzieckiej w Warszawie, którzy w dniach 10—15 września 1944 r. toczyli walki z wojskami hitlerowskimi o wyzwolenie prawobrzeżnej Warszawy - Pragi. (pomnik istniał w latach 1946-2018)
• Pomnik-Mauzoleum na cmentarzu żołnierzy radzieckich poległych w dniach 16 i 17 stycznia 1945 r. w czasie walk o wyzwolenie stolicy Polski. Na cmentarzu otoczonym parkiem w kształcie pięcioramiennej gwiazdy znajduje się 540 zbiorowych i pojedynczych mogił. Projekt pomnika - Jerzy Jarnuszkiewicz, Stefan Lisowski, B. Ladwri.

• Pomnik „Pogromcom hitleryzmu” w Wieluniu.

• Cmentarz Żołnierzy Sowieckich w Wodzisławiu Śląskim wraz z pomnikiem.

• Wrocław-Krzyki. Pomnik-Mauzoleum żołnierzy radzieckich wzniesiony ku czci poległych w zaciętych walkach o Wrocław. Projekt pomnika - Łucja Skomorowska. Na cmentarzu pochowano 765 żołnierzy z 1 Frontu Ukraińskiego.

• Pomnik na cmentarzu jeńców wojennych antyhitlerowskiej koalicji, zamęczonych i pomordowanych przez hitlerowców w latach 1939-1945.
• Tablica na cmentarzu, gdzie spoczywają prochy kilkudziesięciu tysięcy jeńców wojennych różnych narodowości.

• Pomnik Armii Czerwonej.

• Pomnik ku czci żołnierzy 1 Frontu Ukraińskiego, biorących udział w walkach o zdobycie Zielonej Góry. Projekt pomnika - Anna Krzymańska.

• Pomnik ku czci żołnierzy Armii Czerwonej^[33]

Zobacz multimedia związane z tematem: Wkroczenie Armii Czerwonej do Polski w latach 1944–1945

• Gwałty Armii Czerwonej w Polsce
• Partyzantka radziecka w Polsce
• Polacy w Armii Czerwonej
• Północna Grupa Wojsk

• TadeuszT. Walichnowski TadeuszT., Sojusz narodów ZSRR i Polski, AndrzejA. Sokolnicki (red.), Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1978 .
• EdwardE. Remiszewski EdwardE. (red.), Towarzyszom Broni 1944-1945, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1970 .