French
DeutschWojewództwo tarnopolskie – Wikipedia, wolna encyklopedia
| |||||||||
| 1921–1939 | |||||||||
| |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Data powstania | |||||||||
| Siedziba wojewody i sejmiku | |||||||||
| Wojewoda | |||||||||
| Powierzchnia | 16 533[2] km² | ||||||||
| Populacja (1931) • liczba ludności |
| ||||||||
| • gęstość | 96,8 os./km² | ||||||||
| Tablice rejestracyjne | TR | ||||||||
Adres Urzędu Wojewódzkiego: ul. 29 Listopada 4Tarnopol | |||||||||
| Podział administracyjny | |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie II Rzeczypospolitej | |||||||||
_%D0%BA.19_%D1%81%D1%82..JPG)
Województwo tarnopolskie – województwo II Rzeczypospolitej utworzone 23 grudnia 1920[4] ze stolicą w Tarnopolu. Innymi głównymi miastami województwa były Złoczów, Brody, Brzeżany i Zbaraż[5].
Status prawny
[edytuj | edytuj kod]26 września 1922 roku Sejm RP uchwalił Ustawę o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego, przewidującą dla województwa tarnopolskiego pewną formę autonomii. Ustawa zakładała powołanie 60-osobowego, dwuizbowego sejmiku wojewódzkiego, składającego się z dwóch kurii narodowościowych: polskiej i ukraińskiej (oficjalnie określanej jako ruską), obu liczących po 30 członków. Każda z nich miała obradować osobno, przy czym w sprawach wspólnych, tzn. dotyczących całego województwa, wymagana była zgoda obu kurii. Do kompetencji sejmiku miały należeć sprawy dotyczące wyznań religijnych, oświecenia publicznego (z wyjątkiem szkolnictwa wyższego), dobroczynności publicznej, zdrowia, budownictwa, rolnictwa (z wyjątkiem reformy rolnej i środków służących do popierania rolnictwa), promowania przemysłu i handlu, melioracji, organizacji administracji gmin i powiatów, budżetu województwa i inne przekazane mu przez Sejm RP. Organem wykonawczym sejmiku ustanowiono wydział wojewódzki, składający się z wojewody, zastępcy wojewody, 8 członków wybieranych po połowie przez kurie polską i ukraińską oraz 4 powoływanych przez wojewodę. Wydział wojewódzki miał dzielić się na dwie sekcje narodowościowe, obradujące w trybie przewidzianym dla sejmików. Dziennik Urzędowy województwa miał być publikowany w językach polskim i ukraińskim. Zakazano prowadzenia przez państwo kolonizacji ziemskiej na obszarze województwa, a przy mianowaniu urzędników nakazano uwzględniać, obok wymaganych kwalifikacji, także narodowość kandydatów, tak aby skład personalny urzędów wojewódzkich odpowiadał rzeczywistym potrzebom narodowościowym. Postanowienia tej ustawy nigdy nie zostały wprowadzone w życie[6][7]. Brak ukraińskiej autonomii na terenie Galicji Wschodniej był sprzeczny z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski, takimi jak uchwała Rady Ambasadorów z 15 marca 1923 r. o zatwierdzeniu wschodnich granic Polski[8].
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Ludność województwa liczyła w roku 1921 – 1 428 520[9][10], w roku 1931 – 1 600 400 mieszkańców[11].
Ludność województwa tarnopolskiego według deklarowanej narodowości 1921
[edytuj | edytuj kod]- Ukraińcy[12] – 714 031 (49,98%)[13]
- Polacy[14] – 642 546 (44,98%)
- Żydzi[15] – 68 967 (4,83%) osób
- Niemcy[16] – 2484 osoby.
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 30 IX 1921[10][17].
Ludność województwa tarnopolskiego według deklarowanego wyznania 1921
[edytuj | edytuj kod]- wyznanie greckokatolickie – 847 907 (59,36%)
- wyznanie rzymskokatolickie – 447 810 (31,35%)
- judaizm – 128 965 (9,03%)
- protestantyzm (luteranizm, kalwinizm i inne) – 2825 osób.
Według Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z 30 IX 1921[17].
Ludność województwa tarnopolskiego w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1931
[edytuj | edytuj kod]| Województwo tarnopolskie | |||||
| Powiat | Polacy[18] | Ukraińcy[a][b][c][19] | Żydzi[20] | Niemcy[21] | Ogółem |
|---|---|---|---|---|---|
| borszczowski | 46 153 (44,69%) | 52 612 (50,94%) | 4 302 (4,16%) | 23 (0,02%) | 103 277 |
| brodzki | 32 843 (35,99%) | 50 490 (55,33%) | 7 640 (8,37%) | 165 (0,18%) | 91 248 |
| brzeżański | 48 168 (46,39%) | 51 757 (49,85%) | 3 716 (3,58%) | 6 (0,0%) | 103 824 |
| buczacki | 60 523 (43,52%) | 70 336 (50,58%) | 8 059 (5,79%) | – | 139 062 |
| czortkowski | 36 486 (43,43%) | 40 866 (48,65%) | 6 474 (7,71%) | 102 (0,12%) | 84 008 |
| kamionecki | 41 693 (50,78%) | 35 178 (42,84%) | 4 737 (5,83%) | 429 (0,53%) | 82 111 |
| kopyczyniecki | 38 158 (43,06%) | 45 196 (51,0%) | 5 164 (5,83%) | 37 (0,04%) | 88 614 |
| podhajecki | 46 710 (48,83%) | 45 031 (47,07%) | 3 464 (3,62%) | 381 (0,4%) | 95 663 |
| przemyślański | 52 269 (58,14%) | 32 777 (36,46%) | 4 445 (5,0%) | 367 (0,41%) | 89 908 |
| radziechowski | 25 427 (36,68%) | 39 970 (57,67%) | 3 277 (4,73%) | 583 (0,84%) | 69 313 |
| skałacki | 60 091 (67,35%) | 25 369 (28,44%) | 3 654 (4,1%) | 84 (0,09%) | 89 215 |
| tarnopolski | 93 874 (66,01%) | 42 374 (29,79%) | 5 836 (4,1%) | 34 (0,02%) | 142 220 |
| trembowelski | 50 178 (59,51%) | 30 868 (36,61%) | 3 173 (3,76%) | 5 (0,0%) | 84 321 |
| zaleszczycki | 27 549 (38,25%) | 41 147 (57,13%) | 3 261 (4,53%) | 26 (0,0%) | 72 021 |
| zbaraski | 32 740 (49,92%) | 29 609 (45,15%) | 3 142 (4,79%) | 7 (0,0%) | 65 579 |
| zborowski | 39 624 (48,67%) | 39 174 (48,12%) | 2 522 (3,1%) | 12 (0,0%) | 81 413 |
| złoczowski | 56 628 (47,74%) | 55 381 (46,69%) | 6 066 (5,11%) | 405 (0,34%) | 118 609 |
| Ogółem (tys.): | 789,1 (49,3%) | 728,1 (45,5%) | 78,9 (4,93%) | 2,7 (0,17%) | 1 600,4 |
Ogółem
- Polacy – 789,1 tys. (49,3%)
- Ukraińcy – 728,1 tys. (45,5%)
- Żydzi – 78,9 tys. (4,93%)
- Niemcy – 2,7 tys. (0,17%)
Według Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z 9 XII 1931 roku[22]
Ludność województwa tarnopolskiego w powiatach według deklarowanego wyznania 1931
[edytuj | edytuj kod]| Województwo tarnopolskie | |||||
| Powiat | rzymskokatolickie | greckokatolickie | judaizm | protestantyzm | Ogółem |
|---|---|---|---|---|---|
| borszczowski | 28 432 (27,53%) | 65 248 (63,18%) | 9 353 (9,06%) | 18 (0,02%) | 103 277 |
| brodzki | 22 521 (24,68%) | 57 813 (63,36%) | 10 360 (11,35%) | 254 (0,28%) | 91 248 |
| brzeżański | 41 962 (40,42%) | 54 200 (52,2%) | 7 151 (6,89%) | 17 (0,02%) | 103 824 |
| buczacki | 51 311 (36,9%) | 76 995 (55,37%) | 10 568 (7,6%) | – | 139 062 |
| czortkowski | 33 080 (39,38%) | 42 781 (50,92%) | 7 845 (9,34%) | 200 (0,24%) | 84 008 |
| kamionecki | 29 828 (36,33%) | 45 075 (54,9%) | 6 700 (8,26%) | 400 (0,49%) | 82 111 |
| kopyczyniecki | 31 202 (35,21%) | 49 955 (56,37%) | 7 291 (8,23%) | 78 (0,09%) | 88 614 |
| podhajecki | 38 003 (39,73%) | 52 613 (55,0%) | 4 786 (5,0%) | 35 (0,04%) | 95 663 |
| przemyślański | 38 475 (42,79%) | 43 975 (48,91%) | 6 860 (7,72%) | 452 (0,51%) | 89 908 |
| radziechowski | 17 945 (25,89%) | 42 894 (61,88%) | 6 934 (10,0%) | 1 256 (1,81%) | 69 313 |
| skałacki | 45 631 (51,15%) | 24 752 (38,95%) | 8 486 (9,51%) | 228 (0,26%) | 89 215 |
| tarnopolski | 63 286 (44,5%) | 60 870 (42,8%) | 17 684 (12,43%) | 182 (0,13%) | 142 220 |
| trembowelski | 38 979 (46,23%) | 40 437 (47,96%) | 4 845 (5,75%) | 9 (0,01%) | 84 321 |
| zaleszczycki | 17 917 (24,88%) | 48 025 (66,68%) | 5 965 (8,28%) | 32 (0,0%) | 72 021 |
| zbaraski | 24 855 (37,9%) | 36 235 (55,25%) | 3 997 (6,09%) | 175 (0,27%) | 65 579 |
| zborowski | 26 239 (32,23%) | 49 507 (60,81%) | 5 056 (6,21%) | 41 (0,05%) | 81 413 |
| złoczowski | 36 937 (31,14%) | 70 596 (59,52%) | 10 236 (8,63%) | 352 (0,30%) | 118 609 |
| Ogółem (tys.): | 586,6 (36,65%) | 871,9 (54,48%) | 134,1 (8,38%) | 3,7 (0,23%) | 1 600,4 |
Ogółem
- wyznanie greckokatolickie – 871 900 (54,48%)
- wyznanie rzymskokatolickie – 586 600 (36,65%)
- judaizm – 134 100 (8,3%)
- protestantyzm (luteranizm, kalwinizm i in.) – 3700 osób.
Według Drugiego Powszechnego Spisu Ludności z 9 XII 1931 roku[11]
Administracja państwowa II Rzeczypospolitej, wbrew oficjalnie głoszonemu stanowisku, za Polaków uważała faktycznie wyłącznie ludność rzymskokatolicką, uznając że podział wyznaniowy pokrywa się z narodowościowym[23].
Struktura demograficzna (1931)[3]
[edytuj | edytuj kod]Liczba ludności (dane z 9 grudnia 1931):
| Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| osób | % | osób | % | osób | % | |
| Ogółem | 1 600 406 | 100 | 834 315 | 52,13 | 766 091 | 47,87 |
| Miasto | 271 784 | 16,98 | 143 715 | 8,98 | 128 069 | 8,00 |
| Wieś | 1 328 622 | 83,02 | 690 600 | 43,15 | 638 022 | 39,87 |
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Powierzchnia powiatów według stanu na 1939 r., w przypadku wcześniejszego zniesienia lub zmiany przynależności wojewódzkiej powiatu na ostatni rok istnienia w ramach danego województwa. Liczba ludności na podstawie spisu powszechnego z 1931 r., w przypadku powiatów zniesionych lub przeniesionych przed tą datą, dane ze spisu powszechnego z 1921 r.
| Powiat | Powierzchnia (km²) | Liczba mieszkańców | Siedziba (liczba mieszkańców) |
|---|---|---|---|
| borszczowski | 1067 | 103 300 | Borszczów (6235) |
| brodzki | 1125 | 91 300 | Brody (12 401) |
| brzeżański | 1135 | 103 800 | Brzeżany (11 721) |
| buczacki | 1208 | 139 100 | Buczacz (10 274) |
| czortkowski | 734 | 84 000 | Czortków (19 215) |
| husiatyński (do 1925)[d] | 873 | 85 991 | Husiatyn (2104) |
| kamionecki | 1000 | 82 100 | Kamionka Strumiłowa (7935) |
| kopyczyniecki (od 1925)[d] | 841 | 88 600 | Kopyczyńce (8732) |
| podhajecki | 1018 | 95 700 | Podhajce (5743) |
| przemyślański | 927 | 89 900 | Przemyślany (5391) |
| radziechowski | 1022 | 69 300 | Radziechów (5440) |
| skałacki | 876 | 89 200 | Skałat (7223) |
| tarnopolski | 1231 | 142 200 | Tarnopol (35 831) |
| trembowelski | 789 | 84 300 | Trembowla (7840) |
| zaleszczycki | 684 | 72 000 | Zaleszczyki (4114) |
| zbaraski | 740 | 65 600 | Zbaraż (7673) |
| zborowski | 941 | 81 400 | Zborów (5182) |
| złoczowski | 1195 | 118 600 | Złoczów (13 265) |
Wojewodowie tarnopolscy w II Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]- Wojewodowie
- Karol Olpiński 23 kwietnia 1921 – 23 stycznia 1923
- Lucjan Zawistowski 24 lutego 1923 – 16 lutego 1927
- Mikołaj Kwaśniewski 16 lutego 1927 – 28 listopada 1928 (p.o. do 28 grudnia 1927)
- Kazimierz Moszyński 28 listopada 1928 – 10 października 1933
- Artur Maruszewski 21 października 1933 – 15 stycznia 1935 (p.o. do 6 marca 1934)
- Kazimierz Gintowt-Dziewiałtowski 19 stycznia 1935 – 15 lipca 1936 (p.o.)
- Alfred Biłyk 15 lipca 1936 – 16 kwietnia 1937
- Tomasz Malicki 16 kwietnia 1937 – 17 września 1939
- Wicewojewodowie
- Hipolit Niepokulczycki (1936–1939)
- Bazyli Rogowski (–1939)
Miasta i miasteczka
[edytuj | edytuj kod]Synteza
[edytuj | edytuj kod]
W latach międzywojennych istniały trzy rodzaje jednostek osadniczych o charakterze topograficznie miejskim: miasto, miasteczko i osada miejska. Na terenie woj. tarnopolskiego występowały dwie formy (miasta i miasteczka).
Określenie miasto miało w latach międzywojennych trojakie znaczenie. Mogło odnosić się wyłącznie do charakteru prawnego miejscowości (a więc typu jednostki administracyjnej), co nie znaczyło automatycznie, że „miasto administracyjne” faktycznie posiadało prawa miejskie. Podstawą zaliczenia danej miejscowości do grupy miast było tzw. kryterium administracyjne, jako najwięcej odpowiadające rozwojowi stosunków i życia. Mimo że większość miast prawnych prawa miejskie posiadała, wiele z nich miało zaledwie prawa miasteczka, a niektóre miasta (np. Nisko w woj. lwowskim) były wręcz wsiami[9].
Odwrotnie, wiele miasteczek – a więc faktycznie posiadających prawa miasteczka, a nawet prawa miejskie (np. Jezierzany) – było gminami wiejskimi (chodzi tu o gminy jednostkowe sprzed komasacji w gminy zbiorowe w 1934 roku)[9]. Jednostki te w ogólnych publikacjach nie są zaliczane do miast (a więc nie wpływają na liczbę miast województwa), co jednak lekceważy fakt posiadania praw miasteczka (poniższa tabela je uwzględnia z zachowaną dystynkcją).
Ponadto niektóre miejscowości posiadały w nazwie wyraz Miasto – pisany wielką literą – mimo braku praw miejskich (np. Narajów Miasto). Wyraz ten stanowił integralną część nazwy miejscowości (choć nie przesądzał bynajmniej jej charakteru topograficznego), aby odróżnić ją od innej (topograficznie wiejskiej) miejscowości o identycznej nazwie w tej samej okolicy (np. Narajów-Wieś)[9].
Miasta prawne galicyjskie (województwa krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie) należały do trzech kategorii:
- miasta o własnym statucie
- miasta rządzące się ustawą z 13 marca 1889 roku[26]
- miasta należące do tej kategorii posiadały wszystkie przywileje miast (prawa miejskie), z wyjątkiem miasteczka Buczacz
- miasta rządzące się ustawą z 3 lipca 1896 roku[27]
- miasta należące do tej największej kategorii posiadały najczęściej przywileje a) miasteczek, rzadziej b) miast a czasem wyjątkowo (7 miejscowości) niektóre były c) wsiami
13 lipca 1933 roku weszła w życie ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego, stanowiąca znoszenie miast o liczbie mieszkańców niższej niż 3000 w drodze rozporządzeń Rady Ministrów, a większych miast w drodze ustawodawczej[28]. Ustawa z 3 lipca 1896 roku przestała obowiązywać w ciągu roku od wejścia w życie ustawy (czyli do lipca 1934), przez co miasta i miasteczka rządzące się ustawą z 1896 roku i liczące powyżej 3000 mieszkańców zostały automatycznie podniesione do rangi miast objętych ustawą z 1889 roku[29]. Tak więc 31 miast/miasteczek rządzących się ustawą z 1896 roku i liczących w 1933 roku mniej niż 3000 mieszkańców, a także 8 (9[30]) gmin miejskich będących wsiami (niezależnie od liczby ludności) zostałyby według nowego prawa przekształcone w gminy wiejskie. Jednakże indywidualnymi rozporządzeniami za miasta uznano 20 mniejszych miast[31] oraz wszystkie wsie[30] stanowiące gminy miejskie[32]. Równocześnie do rzędu miast podniesiono także trzy dotychczasowe gminy wiejskie[33]. Na mocy ustawy z 1933 łącznie 12 miejscowości (w tym jedna wieś) utraciło status gmin miejskich[34].
W poniższej tabeli umieszczono wszystkie miasta i miasteczka województwa tarnopolskiego obu typów z podziałem na charakter prawny (rodzaj jednostki administracyjnej) i przywileje (prawa miejskie/miasteczka).
Wykaz
[edytuj | edytuj kod]Stan ludności: na 30 września 1921 roku (niezależnie od statusu jednostki w 1921 roku)
Główne źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923
Źródła uzupełniające: Dzienniki Ustaw, przedstawione w przypisach
Prasa
[edytuj | edytuj kod]- Tarnopolski Dziennik Wojewódzki (1921–1939)[63]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ „Metoda, użyta przy badaniu stosunków językowych wśród mniejszości słowiańskich w Małopolsce Wschodniej, była zupełnie inną, inną też będzie dokładność wyników językowych w tej dzielnicy, oczywiście, jeżeli chodzi o ustalenie podziału tych mniejszości na poszczególne grupy, nie zaś o odgraniczenie ich od ludności polskiej. Tutaj, z powodu protestów ludności staroruskiej, odżegnywującej się od nazwy języka „ukraińskiego”, której narzucenie, jako jedynie obowiązującej, mogłoby wpłynąć ujemnie na przebieg akcji spisowej, a więc wyłącznie ze względów technicznych, nie zaś zasadniczych, wprowadzono równolegle oba określenia: „język ukraiński” i „język ruski”, dając jednocześnie obu odłamom ludności możność określenia języka ojczystego nazwą dowolnie wybraną. Uzyskane w obu rubrykach liczby nie zostaną jednak ogłoszone oddzielnie, lecz będą złączone w jedną wspólną pozycję spisową języka ojczystego ukraińskiego (ruskiego), tak jak to zostało dokonane w dopiero co przytoczonem oszacowaniu. Stanie się to dlatego, „że oba wyrazy zostały użyte na oznaczenie jednej i tej samej grupy etnicznej i że za zasadnicze określenie języka tej grupy jest uważane określenie – „ukraiński” (patrz wywiad z p. Dr. Buławskim – „Sprawy Narodowościowe” nr 1/1932, s. 6). W ten sposób nastawienie ideologiczne spisu 1931 r. w stosunku do mniejszości słowiańskich w Małopolsce, pomimo uzasadnionej względami natury technicznej różnicy terminologji, zasadniczo nie różni się od nastawienia spisu 1921 oraz wszystkich przedwojennych spisów austrjackich, które, tak jak i spis 1931 r., wychodziły z założenia nierozróżniania podziału tych mniejszości, a mianowicie: podziału językowego w spisach austrjackich, narodowościowego zaś w spisie 1921 r. (…) Zresztą stwierdzenie istnienia w Małopolsce nieistniejącej ani na Ziemiach Wschodnich ani nigdzie poza granicami Rzeczypospolitej odrębnej narodowości lub języka „ruskiego”, czwartego z kolei w Słowiańszczyźnie Wschodniej obok białoruskiego, ukraińskiego i rosyjskiego, nie mogłoby być obecnie naukowo uzasadnione.” Alfons Krysiński, Ludność polska i mniejszości w świetle spisów 1921 i 1931, Warszawa 1933, Instytut Badań Spraw Narodowościowych, Biblioteka Spraw Narodowościowych nr 11, s. 44–46.
- ↑ „Naród nie jest społecznością homogeniczną, stąd też w przypadku ukraińskiego etnosu zamieszkującego terytorium II Rzeczypospolitej możemy wyróżnić następujące grupy prezentujące różny stopień świadomości i samoidentyfikacji: 1. Ukraińcy świadomi swej odrębności narodowej, kultywujący swą odrębność i manifestujący ją na zewnątrz; 2. Ukraińcy o ugruntowanej świadomości narodowej, ograniczający ją jednak do sfery rodzinnej i konfesyjnej; 3. Ukraińcy o niewykształconej świadomości narodowej, zachowujący poczucie odrębności na poziomie etnicznym oraz utrzymujący więź ze swym wyznaniem, słabo znający język literacki, ale modlący się po rusku (Rusini)”; Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 45.
- ↑ „Liczebność Rusinów, których – poza przywódcami, określającymi się coraz wyraźniej jako Rosjanie, czego dowodzili przez przyjmowanie języka rosyjskiego – uznać należy za zbiorowość etniczną, była znikoma. Na podstawie statystyk wyborczych oraz liczby członków instytucji i stowarzyszeń kulturalnych (Towarzystwo im. Michaiła Kaczkowskiego) oraz gospodarczych (Rewizyjny Związek Ruskich Spółdzielni, Ruskij Rolniczyj Sojuz) pozostających pod wpływami „staroruskimi” można ją szacować na 4 do 8% ogółu populacji ukraińskiej.” Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek, ISBN 83-7441-121-X, s. 104. „A. Krysiński szacował rzeczywistą liczebność grupy uważającej się za „Rusinów” na 250 tys.” Andrzej Chojnowski, Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921–1939, Wrocław 1979, Wyd. Zakład Narodowy im Ossolińskich, ISBN 83-04-00017-2, s 9. przypis 14.
- ↑ a b 1 lipca 1925 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu husiatyńskiego z Husiatyna do Kopyczyniec a nazwę powiatu zmieniono na powiat kopyczyniecki (M.P. z 1925 r. nr 160, poz. 717).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dz.U. z 1921 r. nr 46, poz. 282.
- ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, s. 32, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
- ↑ a b Drugi Powszechny Spis Ludności z dn. 9.XII 1931 r. Mieszkania i gospodarstwa domowe. Ludność, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1938, s. 1.
- ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 117, poz. 768 – Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy.
- ↑ Eugenjusz Romer, Powszechny atlas geograficzny, Lwów-Warszawa 1928, mapa 47.
- ↑ Ustawa z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego. Dz.U. 1922 nr 90 poz. 829
- ↑ Ludwik Mroczka: Spór o Galicję Wschodnią 1914-1923. Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP, 1998. ISBN 83-87513-27-X.
- ↑ „Wobec tego iż uznane zostało przez Polskę, że co się tyczy wschodniej części Galicji, warunki etnograficzne czynią koniecznym ustrój autonomiczny” – oficjalny tekst polski decyzji Konferencji Ambasadorów zamieszczony w Dzienniku Ustaw RP z dn. 20 kwietnia 1923 r. Dz.U. z 1923 r. nr 49, poz. 333), Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912-1924 pod redakcją Kazimierza W. Kumanieckiego, Warszawa-Kraków 1924, s. 676 („Considerant qu’il est reconnu par la Pologne, qu’en ce qui concerne la partie orientale de la Galicie, les conditions ethnographiques necessitent un regime d’autonomie” – tekst francuski).
- ↑ a b c d Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej – Tom XV – Województwo Tarnopolskie, Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1923.
- ↑ a b Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2005, s. 61, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ a b Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2005, s. 79, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- ↑ Respondenci podający „narodowość rusińską” jako własną. Narodowości ukraińskiej spis nie przewidywał.
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek, ISBN 83-7441-121-X, s. 61, por. Karol Grünberg, Bolesław Sprengel, Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku, Warszawa 2005, ISBN 83-05-13372-9, s. 319.
- ↑ Respondenci podający narodowość polską jako własną.
- ↑ Respondenci podający „narodowość żydowską” jako własną.
- ↑ Respondenci podający narodowość niemiecką jako własną.
- ↑ a b Źródło: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników Pierwszego Powszechnego Spisu Ludności z dnia 30 września 1921, zeszyt Województwo tarnopolskie (tabela wojewódzka, s. VIII), Warszawa 1923, wyd. Główny Urząd Statystyczny.
- ↑ Respondenci podający język polski jako ojczysty.
- ↑ Respondenci podający język ukraiński i „język ruski” jako ojczysty.
- ↑ Respondenci podający jidysz i język hebrajski jako ojczysty.
- ↑ Respondenci podający język niemiecki jako ojczysty.
- ↑ Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, Wyd. Adam Marszałek, ISBN 83-7441-121-X, s. 79; Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin 2003, wyd. Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, ISBN 83-917615-4-1, s. 47.
- ↑ „Wbrew zresztą oficjalnie głoszonemu stanowisku w dokumentach administracji państwowej i władz szkolnych za Polaków uznawano wyłącznie ludność rzymskokatolicką. W poufnym piśmie wojewody tarnopolskiego do MWRiOP z 20 maja 1936 stwierdzano explicite, że „przynależność obrządkowa pokrywa się w stu procentach na terenie tut[ejszym], a szerzej biorąc na terenie Województw południowych z zagadnieniem narodowościowym”, w niewiele wcześniejszym sprawozdaniu skierowanym przez Urząd Wojewódzki lwowski do MSW konstatowano z nie mniejszym przekonaniem, że „przynależność do wyznania rzym[sko]-kat[olickiego] względnie gr[ecko]-kat[olickiego] jest równoznaczna z przyznawaniem się do narodowości polskiej lub ruskiej”. Administracja państwowa uznawała więc bez zastrzeżeń, jak sformułował to w 1939 wicewojewoda tarnopolski B. Rogowski, iż „na terenie województw południowych religia rzym[sko]katolicka jest synonimem polskości, należenie do rzym[sko]kat[olickiego] kościoła oznacza to samo, co być Polakiem” Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń 2005, Wydawnictwo Adam Marszałek, ISBN 83-7441-121-X, s. 75.
- ↑ Statut z dnia 14 października 1870 roku – Dz. Ust. Kraj. L. 79.
- ↑ Statut z dnia 6 października 1901 roku – Dz. Ust. Kraj. L. 108.
- ↑ Dz. Ust. Kraj. L. 24.
- ↑ Dz. Ust. Kraj. L. 51.
- ↑ Ustawa z dnia 23 marca 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorjalnego (Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294, Art. 33).
- ↑ Adam Janusz Mielcarek: Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2008.
- ↑ a b W Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 596 Jaworzno traktowane jest jako wieś (gmina), natomiast Skorowidz Miejscowości woj. krakowskiego z 1921 traktuje je jako miasteczko podlegające ustawie z 1896 roku, a serwis internetowy Miasta Jaworzno wspomina o statusie miasta obowiązującym od 21 września 1901 (s. 9).
- ↑ W tarnopolskim: Husiatyn (Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 187), we lwowskim: Baranów, Cieszanów, Dukla, Głogów, Janów, Jaryszczów Nowy, Kańczuga, Krakowiec, Radymno, Szczerzec (Dz.U. z 1934 r. nr 28, poz. 232) i Sieniawa (Dz.U. z 1934 r. nr 45, poz. 395) oraz w krakowskim: Kalwaria, Limanowa, Muszyna, Radomyśl Wielki, Sędziszów, Tuchów, Wilamowice i Zator (Dz.U. z 1934 r. nr 28, poz. 233). Wyjątkowo tylko miasteczko Żabno (liczące ok. 2500 mieszkańców w 1933) nie wymagało osobnego rozporządzenia.
- ↑ We lwowskim: Borysław (Dz.U. z 1933 r. nr 62, poz. 467) i Winniki (Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 595) oraz w krakowskim: Jaworzno, Krynica, Krzeszowice, Szczakowa i Zakopane (Dz.U. z 1933 r. nr 81, poz. 596).
- ↑ W tarnopolskim: Chorostków (Dz.U. z 1934 r. nr 14, poz. 116), Mielnica i Tłuste (Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186).
- ↑ W tarnopolskim: Jagielnica i Jazłowiec, we lwowskim: Niżankowice, Stara Sól i Ulanów oraz w krakowskim: Brzostek, Ciężkowice, Czarny Dunajec (wieś), Lanckorona, Uście Solne, Wiśnicz Nowy i Wojnicz.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s W 1934 roku prawa miejskie na mocy Ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294) w drodze rozporządzenia (automatycznie).
- ↑ Lub Białykamień.
- ↑ a b Do 31 marca 1934 prawa miasteczka; prawa miejskie oraz zmiana charakteru gminy z wiejskiej na miejską od 1 kwietnia 1934 – Dz.U. z 1934 r. nr 14, poz. 116.
- ↑ a b c d 1 lipca 1925 przeniesiono siedzibę urzędu starostwa powiatu husiatyńskiego z Husiatyna do Kopyczyniec a nazwę powiatu zmieniono na powiat kopyczyniecki – M.P. z 1925 r. nr 160, poz. 717.
- ↑ Miasteczko Dźwinogród błędnie nie wytyczone jako takie w spisie oraz nie wliczone w liczbę miasteczek powiatu i województwa; błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ 1 sierpnia 1934 miasto zdegradowane do statusu gminy wiejskiej – Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 632.
- ↑ Obecna nazwa Dołyna.
- ↑ 1 sierpnia 1934 miasto zdegradowane do statusu gminy wiejskiej – Dz.U. z 1934 r. nr 68, poz. 631.
- ↑ Jezierzany błędnie podane w spisie jako miasteczko, powinno być miasto (mimo nieposiadania statusu miasta); błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ W 1934 roku zniesienie praw miejskich na mocy Ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (Dz.U. z 1933 r. nr 35, poz. 294) w drodze rozporządzenia (automatycznie).
- ↑ 1 lipca 1925 Kozłów przeniesiono z powiatu brzeżańskiego do powiatu tarnopolskiego – Dz.U. z 1925 r. nr 65, poz. 456.
- ↑ Lub Łopatyń.
- ↑ 15 czerwca 1934 Markopol przeniesiono z powiatu zborowskiego do powiatu brodzkiego – Dz.U. z 1934 r. nr 47, poz. 412.
- ↑ Lub Mielnica Podolska.
- ↑ a b Do 31 marca 1934 gmina wiejska z prawami miejskimi; zmiana charakteru gminy z wiejskiej na miejską od 1 kwietnia 1934 – Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186.
- ↑ Mielnica błędnie podana w spisie jako miasteczko, powinno być miasto (mimo nie posiadania statusu miasta w momencie wydania skorowidzu); błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ Oficjalnie Narajów Miasto (mimo nie posiadania praw miejskich), aby odróżnić je od miejscowości (i gminy) Narajów Wieś.
- ↑ Miasteczko Narajów Miasto błędnie nie wytyczone jako takie w spisie; błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ Lub Sassów.
- ↑ Lub Skała Podolska.
- ↑ 1 lipca 1925 Stanisławczyk przeniesiono z powiatu radziechowskiego do powiatu brodzkiego – Dz.U. z 1925 r. nr 46, poz. 317.
- ↑ Lub Swirz.
- ↑ Oficjalnie Tłuste Miasto (mimo nie posiadania w momencie wydania skorowidzu praw miejskich), aby odróżnić je od miejscowości (i gminy) Tłuste Wieś.
- ↑ a b Do 31 marca 1934 prawa miasteczka; prawa miejskie oraz zmiana charakteru gminy z wiejskiej na miejską od 1 kwietnia 1934 – Dz.U. z 1934 r. nr 25, poz. 186.
- ↑ Miasteczko Tłuste Miasto błędnie nie wytyczone jako takie w spisie; błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ Miasteczko Uście Biskupie błędnie nie wytyczone jako takie w spisie; błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ Lub Załośce.
- ↑ Miasteczko Zarudzie błędnie nie wytyczone jako takie w spisie oraz nie wliczone w liczbę miasteczek powiatu i województwa; błąd ten sprostowany jest w erracie skorowidzu.
- ↑ Tarnopolski Dziennik Wojewódzki.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karol Grünberg, Bolesław Sprengel, Trudne sąsiedztwo. Stosunki polsko-ukraińskie w X-XX wieku, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 2005, ISBN 83-05-13371-0, OCLC 838584346.
- Grzegorz Hryciuk, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931–1948, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2005, ISBN 83-7441-121-X, OCLC 830722458.
- Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930–1939, Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2003, ISBN 83-917615-4-1, OCLC 830495161.
- Roman Starzyński: Projekt podziału terytorjalnego Rzeczypospolitej. Warszawa : Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, J.B. Kondecki, 1928.
- 80. Podział administracyjny województwa tarnopolskiego na powiaty, miasta, gminy wiejskie i gromady według stanu na dzień 1 sierpnia 1936 r.. „Tarnopolski Dziennik Wojewódzki”, s. 80-91, Nr 9 z 2 września 1936.
- Województwo tarnopolskie. W Ksiega Adresowa Polski (Wraz z WM Gdanskiem) dla Handlu, Przemyslu, Rzemiosl i Rolnictwa. 1929, s. 1641-1725.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]| Województwa |
|
|---|---|
| Okręgi adm. |
|
| Województwa proponowane |
