Śluza Katedralna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Śluza Katedralna

Dom Schleuse

nr rej. A-5 z 16 kwietnia 1966
Śluza Katedralna w Poznaniu
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Adres	ul. Dziekańska 2
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	1834
Ukończenie budowy	1839
Położenie na mapie Poznania Śluza Katedralna
Położenie na mapie Polski Śluza Katedralna
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Śluza Katedralna
52°24′44″N 16°57′00″E/52,412222 16,950000
Multimedia w Wikimedia Commons

Śluza Katedralna (Jaz Katedralny, niem. Dom Schleuse) – ufortyfikowany obiekt hydrotechniczny Twierdzy Poznań wzniesiony nad rzeką Cybiną w latach 1834–1839, przebudowywany po połowie XIX wieku. Zachowany do dziś zabytkowy przyczółek zachodni, położony na Ostrowie Tumskim, wchodzi w skład kompleksu Bramy Poznania ICHOT^[1] oraz Traktu Królewsko-Cesarskiego w Poznaniu^[2].

Poznań włączony po 1815 roku ponownie w granice Królestwa Prus zyskał na znaczeniu militarnym ze względu na swe strategiczne położenie. Bliskość granicy z Rosją przebiegającej w odległości niecałych 70 km, lokalizacja na trasie prowadzącej w stronę Berlina i centralne położenie względem naturalnych barier na osi północ-południe (między Sudetami, a Bałtykiem) wpłynęły na decyzję pruskich władz wojskowych o wzniesieniu tutaj twierdzy, jednej z największych w Prusach^[3].

Motywacją budowniczych był także zamiar podkreślenia dominacji nad miastem, zamanifestowania potęgi państwa i wywarcia presji na ludności polskiej^[3]. Z inicjatywy ówczesnego Szefa Sztabu Generalnego gen. Karla von Grolmana rozpoczęto w 1828 roku budowę twierdzy poligonalnej. Prace trwały ponad 40 lat i zaowocowały powstaniem pierścienia fortyfikacji okalającego niemal całe miasto^[4].

Jednym z głównych kompleksów fortyfikacyjnych twierdzy była Cytadela Tumska czyli umocnienia obszaru Ostrowa Tumskiego, powstałe w latach 1856–1862. W skład zespołu umocnień wchodziła m.in. Śluza Katedralna wzniesiona nad Cybiną w latach 1834–1839 i przebudowywana po połowie XIX wieku^[3].

Obiekt był jedną z kilku tego typu budowli hydrotechnicznych funkcjonujących w ramach poznańskiej twierdzy^[4]. Celem inwestycji, oprócz zapewnienia wojsku komunikacji przez Cybinę, było stworzenie możliwości spiętrzenia wód rzeki i zalania obszaru na przedpolu umocnień. Kompleks składał się z dwóch ufortyfikowanych przyczółków (wschodniego i zachodniego) połączonych murowanym mostem o rozpiętości 55,88 m, złożonym z 9 sklepionych przęseł^[5].

W ceglanych filarach znajdowały się pionowe prowadnice umożliwiające opuszczanie do rzeki drewnianych zastaw złożonych z belek, tzw. szandorów. Skutkować to miało spiętrzeniem wód Cybiny i zalaniem obszaru na wschodnim przedpolu Cytadeli Tumskiej pomiędzy Śródką, a Berdychowem, celem utrudnienia działań nieprzyjacielowi^[5]. Obiekt nie został nigdy wykorzystany w działaniach militarnych zgodnie z przeznaczeniem^[5].

Most wraz z przyczółkiem wschodnim rozebrano w latach 1919–1921. Likwidacja mostu miała zapobiec m.in. samoistnym zalewom powodowanym przez krę dostającą się zimą między przęsła^[5].

Zachowano przyczółek zachodni, który w latach dwudziestych XX wieku został odstąpiony przez magistrat miasta Poznania archidiecezji poznańskiej, a także odcinek muru z otworami strzelniczymi biegnący w kierunku południowym wzdłuż rzeki^[6].

W obiekcie utworzono mieszkania, po II wojnie światowej zajmowane m.in. przez rodzinę Strugarków z Ostrowa Tumskiego^[6][7], a także pomieszczenia użytkowane przez lokalnych rzemieślników. Później budynek udostępniony został Muzeum Archidiecezjalnemu na potrzeby magazynowe^[6].

Pozostałości obiektu zachowały się w dobrym stanie. Po remoncie włączone zostały w skład kompleksu Bramy Poznania ICHOT. Budynek śluzy połączony jest kładką z głównym budynkiem Bramy Poznania^[8].

We wnętrzu zachowały się oryginalne ceglane mury i sklepienia. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych miasta Poznania (numer rejestru A-5, data wpisania: 16 kwietnia1966^[9]). Na zachowane wyposażenie składają się m.in. otwory strzelnicze z zachowanymi kratami okiennymi, metalowe obręcze służące do mocowania lawet armatnich, oryginalny żłób kamienny czy drewniane główne wrota (z okuciami i zasuwami). Zachował się także chroniący przed ostrzałem artyleryjskim nasyp ziemny pokrywający górne stropy budynku, a także dobudowany od południowej strony przyczółka fragment muru Carnota^[5].

W zachodnim przyczółku śluzy została otwarta Galeria Śluza. Jej przestrzeń służy organizacji wystaw czasowych oraz funkcjonuje jako punkt recepcyjny^[10][11].

• Śluza wodna
• Most Jordana
• Twierdza Poznań
• Brama Poznania ICHOT
• Wikariówka przy ul. Posadzego 7 w Poznaniu – w sąsiedztwie

• Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Poznań 2006.
• Michał Kępski (red.) Z rzeką w tle. Biografia Śluzy Katedralnej, CTK TRAKT, Poznań 2015.
• Zbigniew Pilarczyk, Witold Gostyński: Ostrów Tumski – od piastowskiego grodu do pruskiej twierdzy, w: Fortyfikacje Ostrowa Tumskiego. Funkcje obronne i turystyczne, CTK Trakt, Poznań 2009.
• Jerzy Stiller, Tomasz Kanoniczak: Śluza Katedralna, „Poznańskie Zeszyty Fortyfikacyjne” nr 5, Poznań 2011.

• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Biskupi most i śluza” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Na fortecznym szlaku” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa