Albrecht von Wallenstein – Wikipedia, wolna encyklopedia

Albrecht Wallenstein

Albrecht Václav Eusebius s Valdštejna

generalissimus
Data i miejsce urodzenia	14?/24 września 1583 Heřmanice
Data i miejsce śmierci	15?/25 lutego 1634 Cheb
Przebieg służby
Lata służby	1604–1634
Siły zbrojne	Święte Cesarstwo Rzymskie
Główne wojny i bitwy	Wojna trzydziestoletnia bitwa pod Dessau bitwa pod Wołogoszczą bitwa pod Ścinawą
Odznaczenia

Albrecht Eusebius Wenzeslaus von Wallenstein (albo Waldstein, cz. Albrecht Václav Eusebius z Valdštejna), (ur. 24 września 1583 w Heřmanicach, zm. 25 lutego 1634 w Chebie) – czeskiego pochodzenia wódz i polityk z okresu wojny trzydziestoletniej.

Urodził się w rodzinie drobnej szlachty w Heřmanicach pod Jaromierzem, jako syn Wilhelma Wallensteina. Osierocony w wieku jedenastu lat, przygarnięty przez wuja Heinricha Slavata, uczył się w szkole braci czeskich w Košumberku, a od jesieni 1597 w protestanckim Gimnazjum Łacińskim w Złotoryi (podówczas w księstwie legnickim). Od 1599 studiował na protestanckiej akademii w Altdorfie koło Norymbergi. Po śmierci opiekuna Wallenstein udał się na Grand Tour do Włoch, gdzie prawdopodobnie studiował, między innymi na uniwersytetach w Bolonii i Padwie.

Po ukończeniu nauki wstąpił do armii Rudolfa II na Węgrzech, służył pod komendą Giorgio Basty. W roku 1606 wrócił do Czech i ożenił się z bardzo bogatą wdową, Lukrecją Nikossie von Landeck (1582–1614). Po jej śmierci odziedziczył włości na Morawach. Majątek pozwolił mu na wyekwipowanie oddziału kawalerii w sile dwustu koni, który pod swoją komendą oddał na usługi arcyksięcia Styrii, przyszłego króla Czech i cesarza Rzeszy – Ferdynanda II Habsburga, podczas toczącej się właśnie wojny z Wenecją w 1617 roku. W 1623 ożenił się ponownie. Jego wybranką była Izabela Katarzyna, córka hrabiego Karola von Harracha z rodu Harrachów, cesarskiego ministra i członka Hofkriegsratu.

W 1627 cesarz Ferdynand II Habsburg sprzedał Wallensteinowi księstwo żagańskie. Za jego rządów Żagań bardzo się rozwinął. Wallenstein m.in. sprowadził do miasta Jana Keplera, który prowadził tam obserwacje astronomiczne i meteorologiczne. Rozpoczął również wznoszenie swojej rezydencji burząc przy tym 75 domów mieszczańskich. Spotkało się to z wrogim nastawieniem mieszkańców miasta, tym bardziej, że część domów wyburzono tylko dla osiągnięcia doskonałej osi widokowej^[1].

Od początku wojny trzydziestoletniej, którą zapoczątkowały rozruchy w Czechach (tzw. 2. defenestracja praska), Wallenstein stanął po stronie katolickiego cesarza. Po zajęciu jego dóbr przez rebeliantów uciekł do Wiednia, zabierając ze sobą spory majątek pieniężny. Wystawił regiment ciężkozbrojnej jazdy i walcząc pod rozkazami Karola de Buquoya wyróżnił się w walkach przeciw Mansfeldowi i armii Bethlena na Morawach. Odzyskał swe dobra i po bitwie na Białej Górze zabezpieczył należący do jego matki majątek oraz zajął część ziem protestanckich. Jego nowe posiadłości utworzyły pokaźne terytorium w północnych Czechach nazwane Frýdlant – po serii sukcesów militarnych w latach 1622-1625 Wallenstein awansował do rangi księcia Friedlandu^[2].

W roku 1626 Wallenstein zaproponował cesarzowi Ferdynandowi utworzenie armii, która miałaby walczyć z protestantami na północy i byłaby przeciwwagą dla armii księcia Tilly’ego. Zdobyta wcześniej reputacja szybko teraz przyniosła efekty i wkrótce pod jego rozkazami walczyło 30 tysięcy żołnierzy. Siły te wzrosły następnie do 50 tysięcy. Obie armie katolickie walczyły w następnym roku przeciw Mansfeldowi^[3].

Po rozbiciu Mansfelda pod Dessau, Wallenstein oczyścił w roku 1627 Śląsk z niedobitków jego armii. Armia Wallensteina spustoszyła i spaliła wiele śląskich miast i wsi, m.in. Prudnik, Głogówek, Żory, Pszczynę, Bytom, Rybnik, Koźle i Strzelce Opolskie^[4]. Odkupił wówczas od cesarza księstwo żagańskie. Następnie przyłączył się do Tillyego, który walczył z Christianem IV Duńskim, za co otrzymał księstwo Meklemburgii. Jego dziedziczni książęta zostali uprzednio wygnani za pomoc okazaną królowi Danii^[3].

W roku 1628 nie udało mu się jednak opanować Strzałowa (ob. Stralsund), który uzyskał pomoc szwedzko-duńską. Uniemożliwiło to wojskom cesarskim opanowanie wybrzeży Bałtyku i przekreśliło szanse na stawienie czoła potędze morskiej państw skandynawskich (Danii i Szwecji) oraz Holandii. Dzięki geniuszowi Wallensteina udało się przynajmniej powstrzymać inwazję Danii w bitwie pod Wołogoszczą. Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy po ogłoszeniu przez Ferdynanda II edyktu restytucyjnego do wojny przystąpiła Szwecja^[5].

Sukcesy Wallensteina, jego ambicje i rekwizycje dokonywane przez jego wojska (armia Wallensteina nie pobierała żołdu ze szkatuły cesarza, żyjąc wyłącznie z łupów) przysporzyły mu wielu wrogów w obu obozach. Ferdynand II podejrzewał go o chęć przejęcia władzy nad Świętym Cesarstwem Rzymskim, a jego doradcy podszeptywali mu, by odsunął Wallensteina. We wrześniu 1630 roku cesarz podpisał odpowiednie rozkazy, a Wallenstein po zdaniu dowództwa nad armią w ręce Tilly’ego udał się do Jičína, stolicy księstwa Friedlandu^[5].

Wkrótce jednak cesarz zmuszony był prosić go o powrót. Sukcesy Gustawa Adolfa nad Tillym w bitwach pod Breitenfeldem w roku 1631 oraz nad rzeką Lech w 1632 (podczas której Tilly został ranny i wkrótce zmarł), zajęcie Monachium i Czech, wymagały zdecydowanego przeciwdziałania. Na wiosnę 1632 roku Wallenstein zorganizował nową armię i wyruszył w pole. Wypędził Saksończyków z Czech i ruszył na Gustawa Adolfa, którego obległ w Norymberdze i zmusił do odwrotu pod Alte Veste. W listopadzie wojska cesarskie przegrały bitwę pod Lützen, ale Gustaw Adolf w niej zginął. Wallenstein wycofał armię na leże zimowe do Czech^[6].

Podczas kampanii roku 1633 Wallenstein przejawiał widoczną niechęć do atakowania wojsk nieprzyjacielskich. Powodem był m.in. zaawansowany syfilis, którego nabawił się na Węgrzech jeszcze w 1605 roku^[7]. Już wówczas planował przejście na stronę protestancką, uważając edykt Ferdynanda za błąd. Jego celem było „wymusić pokój na cesarzu w interesie jedności Niemiec”. Do swych planów wciągnął Saksonię, Brandenburgię, Szwecję i Francję, nie spotkał się jednak z należytym odzewem z ich strony. W tej sytuacji, obawiając się utraty wpływów na dworze cesarskim podjął działania ofensywne przeciw Szwecji i Saksonii odnosząc w październiku zwycięstwo pod Steinau. Następnie przystąpił do rozmów z protestantami^[8].

W grudniu znów udał się z armią na leże zimowe do Czech w okolice Pilzna. Tymczasem w Wiedniu narastały wobec Wallensteina podejrzenia o zdradę i cesarz szukał sposobów pozbycia się go. Sam Wallenstein świadom był gromadzących się wokół niego chmur, czuł się jednak pewnie, będąc przekonanym o poparciu armii. 24 stycznia 1634 roku cesarz podpisał tajny dokument, który usuwał Wallensteina z zajmowanego stanowiska, zaś 18 lutego drugi, w którym stawiał mu zarzut zdrady stanu. Dokument ten został opublikowany w Pradze. Pozbawiony poparcia armii, którego tak niedawno był pewien, Wallenstein zdał sobie sprawę z niebezpieczeństwa, w jakim się znalazł i 23 lutego z kilkuset ludźmi udał się przez Pilzno do Chebu, mając nadzieję, że znajdzie tam Szwedów księcia Bernharda. Podróżował tam na leżąco z uwagi na zły stan zdrowia (ostatnie stadium kiły)^[9]. Już po przybyciu na miejsce, został zabity przez kilku oficerów wiernych cesarzowi i prawdopodobnie działających z jego rozkazu.

Ciało Wallensteina pochowano początkowo w Stříbře. W 1636 roku przewieziono je do klasztoru kartuzów w Valdicach. Po jego kasacie w 1785 szczątki Wallensteina przeniesiono do Mnichovego Hradišta, gdzie spoczywają do dziś^[10].

• Friedrich Schiller napisał oparty na życiu Wallensteina dramat w trzech aktach (Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej).
• Jeden z wczesnych poematów symfonicznych Bedřicha Smetany nosi tytuł Obóz Wallensteina.
• Pod koniec II wojny światowej w składzie armii niemieckiej miała zostać stworzona dywizja Waffen-SS Wallenstein, do czego ostatecznie nie doszło.

• Kazimierz Lepszy (red.): Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968. Brak numerów stron w książce
• William Weir: Fatal Victories. Hamden, Connecticut: Archon Books, 1993. ISBN 0-208-02361-5.w

Zobacz galerię związaną z tematem: Albrecht von Wallenstein