Iłowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zobacz też: Iłowa w innych znaczeniach tej nazwy.

Iłowa

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Pałac w Iłowej (renesansowy)
Herb
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	żagański
Gmina	Iłowa
Data założenia	X wiek
Prawa miejskie	1679–1830 ponownie od 1962
Burmistrz	Paweł Lichtański
Powierzchnia	9,11 km²
Wysokość	121,9-127,2 m n.p.m.
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	3874[1] 425,2 os./km²
Strefa numeracyjna	68
Kod pocztowy	68-120
Tablice rejestracyjne	FZG
Położenie na mapie Polski Iłowa
Położenie na mapie województwa lubuskiego Iłowa
Położenie na mapie powiatu żagańskiego Iłowa
Położenie na mapie gminy Iłowa Iłowa
51°30′07″N 15°12′21″E/51,501944 15,205833
TERC (TERYT)	0810044
SIMC	0988402
Urząd miejski ul. Żeromskiego 27 68-120 Iłowa
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Iłowa^[2] (pol. hist. Ilwa^[3][4][5], niem. Halbau^[6], górnołuż. Jiłwa) – miasto w województwie lubuskim, w powiecie żagańskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Iłowa.

Położone na Nizinie Śląsko-Łużyckiej po części w Kotlinie Żagańskiej (317.743) i na Równinie Gozdnickiej (317.741)^[7], na wysokości 122–125 m n.p.m., wśród Borów Dolnośląskich, nad Czerną Małą, Czerną Wielką i Czernicą. Iłowa leży na pograniczu historycznych Górnych Łużyc^[8] i Dolnego Śląska^[9].

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Iłowa liczyła 3874 mieszkańców^[1].

Iłowa leży na pograniczu dwóch krain historycznych, jej zachodnia część na lewym brzegu Czerny Małej położona jest na Górnych Łużycach, zaś wschodni, prawobrzeżny obszar miasta należy do Dolnego Śląska^[10].

Odległości od granic:

• Przewóz (DK27) – 24 km
• Jędrzychowice (A4) – 45 km
• Zgorzelec (DK94) – 49 km
• Łęknica – (DK12) – 42 km
• Olszyna (DK18) – 40 km

Jedna z ulic w Berlinie-Steglitz od 24 lipca 1954 nosi nazwę Halbauer Weg^[11]. Wieś w Saksonii w powiecie Budziszyn, w gminie Cunewalde nosi nazwę Halbau

Współczesna Iłowa powstała w X wieku, jako osada leśna na terytorium plemiennym Dziadoszan^[4][5], na rozstajach szlaków handlowych prowadzących z Żagania do Zgorzelca i z Legnicy do Gubina^[12].

W roku 1000 Bolesław Chrobry wyruszył w stronę zachodnich granic swego państwa, aby – według Joachima Lelewela^[4] – w okolicach Iłowej uroczyście przywitać swojego gościa Ottona III i razem z nim udać się na zjazd do Gniezna:

Za czasów panowania Piastów śląskich miejscowość nie odgrywała większej roli politycznej. Natomiast w roku 1241 jej mieszkańcy wzięli udział w bitwie pod Legnicą z Mongołami^[12][13].

13 sierpnia (lub 10^[14]) 1356 cesarz Rzeszy Karol IV Luksemburski nadał w lenno braciom von Kottwitz z obecnych Kotowic das halbe Dorf an dem wasser Czirne (dosł. „pół wsi nad Czerną”)^[15]. Z tego okresu wywodzi się pierwsza niemiecka nazwa Iłowej – Halbe Dorf, którą z biegiem czasu przekształcono w Halbe Aue (niem. Aue= łąka, błonia) i później skrócono do Halbau. W 1440 wojska Górnołużyckiego Związku Sześciu Miast na polecenie i pod wodzą kupców zgorzeleckich zdobyły i zniszczyły iłowski zamek Kottwitzów w odwecie za udzielanie przez nich schronienia rycerzom-rabusiom. Miejscowość była własnością Kottwitzów do 22 września 1567^[14] (według innych źródeł do roku 1566^[16] lub 1570^[17]), kiedy Baltazar Kotowicz, sprzedał rodzinne dobra wraz z okolicznymi wsiami Konin i Saatz (obecnie północna część Iłowej – Żaków) i lasami czeskiemu gubernatorowi hrabstwa kłodzkiego, freiherrowi Königsbrück^[18], radcy cesarza Ferdynanda I^[14] Krzysztofowi von Schellendorf^[13].

W 1459 roku na ziemi należącej do śląskiego księstwa żagańskiego nad Czerną Małą powstała pierwsza z siedemnastu^[16] hamerni wykorzystująca drewno z okolicznych lasów i lokalne pokłady rudy darniowej^[19], a do napędu koło wodne. W tej części dzisiejszej Iłowej (wówczas Dorf Halbau lub Kühza(h)l^{[a][6][20][21]}) w 1668 roku wybudowano ewangelicki kościół graniczny.

Większa część miasta leżała w Górnych Łużycach, wchodzących później w skład Saksonii (od 1635), a następnie od 1815 pruskiej prowincji Śląsk.

7 maja 1679 łużycka Iłowa uzyskała od elektora Saksonii Jana Jerzego II prawa miejskie. Była wówczas własnością Helgi Małgorzaty von Friesen^[22]. W 1682 roku hrabia Baltazar von Promnitz z Żar wykupił Iłowę i doprowadził do rozkwitu miasta. Z tego okresu pochodzi aktualny herb miasta. Wszystkie jego elementy wywodzą się z herbu Promnitzów: strzała i gwiazdy w polu czerwonym to ich herb rodowy, natomiast biały pies to klejnot herbowy tegoż rodu (według niektórych źródeł chart na czerwonym polu pochodzi z herbu rodziny von Friesen^[14]). Do rozległych dóbr hrabiowskich należało wiele okolicznych wsi. Te posiadłości tworzyły łużycką enklawę na obszarze śląskiego księstwa żagańskiego^[23]. W rękach rodziny Promnitzów Iłowa pozostawała do czasu, gdy po nieoczekiwanej śmierci w wieku 33 lat ostatniego z rodu Baltazara Fryderyka v. Promnitz zu Halbau (zm. 2 lutego 1744)^[14][24][25] latyfundium iłowskie przeszło na własność wdowy^[25] Anny Zofii Krystyny de domo von Erbach-Fürstenau, która 5 października 1751 roku wyszła po raz czwarty za mąż za Friedricha Augusta von Kospoth^[17]. Z tego związku pochodził Friedrich August II v. Kospoth, który po rozwodzie opuścił rodzinny majątek zapisując go byłej żonie Amelii Helenie, która z kolei sprzedała go hrabinie von Dohna^[14]. Miasto było słynne z pierników produkowanych tu w XVIII wieku według chronionej przywilejem receptury^[16]. Okres rozkwitu szybko minął a miasto przechodziło przez wiele rąk (do końca XIX w. Iłowa miała ponad 30 właścicieli^[14]) tracąc swój miejski charakter, co doprowadziło w 1830 roku do odebrania części należącej dawniej do majątku hrabiowskiego praw miejskich i zaszeregowania jako „miasteczko” (niem. Marktflecken). Wdowa po zmarłym 24 sierpnia 1861 Erdmannie hr. Kospoth, 1 marca 1862 sprzedała liczącą 3200 mórg magdeburskich (ok. 817 ha) posiadłość Conradowi baronowi von Reck^[17][26]. Według Güteradressbuch Schlesien dla powiatu Sagan w 1873 roku, Iłowa zajmowała powierzchnię 3076 mórg a jej właścicielem była Adela von Pohl z d. Metzko^[27] lub Mleczko^[14].

Wskutek reform administracji pruskiej 19 stycznia 1874 utworzono Amtsbezirk Halbau składający się z gmin Birkenlache, Halbau Ober-Laustitz, Städtisch Halbau, Heiligensee (Poświętne), Klix Ober-Lausitz (Klików), Neudorf, Neuhaus (Nowoszów), Nicolschmiede Ober-Lausitz, Schlesisch Nicolschmiede (Kowalice), Zehrbeutel Ober-Lausitz (Dolanowo) i Gutsbezirk Halbau. Od 1 stycznia 1908 do Amtsbezirk Halbau należała również gmina Schlesisch Halbau^[28].

6 stycznia 1902 roku właścicielem Iłowej został ambasador cesarskich Niemiec na dworze Cesarza Japonii, hrabia Rzeszy Niemieckiej Fritz von Hochberg (wł. Friedrich Maximilian hr. von Hochberg zu Fürstenstein, 1868–1921) pochodzący z rezydującej w Książu k. Wałbrzycha rodziny von Hochbergów^[14]. Przyczynił się do modernizacji pałacu i rozbudowy istniejącego od XVII w. ogrodu angielskiego o założenie parkowe z ogrodami w stylu francuskim i japońskim oraz stanowiącego główną oś widokową ogrodu w stylu chińskim (najprawdopodobniej jedynego w Polsce)^[14]. Do dzisiaj rosną tutaj liczne okazy wielowiekowych drzew, krzewów ozdobnych i rododendronów. O klasie parku najlepiej świadczy fakt, że stał się inspiracją do powstania Ogrodu Japońskiego we Wrocławiu – zaprojektowanego przez hrabiego Fritza^[29] podróżnika i autora An eastern voyage: a journal of the travels of Count Fritz Hochberg through the British empire in the East and Japan (1910)^[30] uznawanego w tamtych czasach za największego niemieckiego znawcę japońskiej sztuki ogrodowej, ogrodnika i kolekcjonera dzieł sztuki orientalnej, oraz wykonawcę projektu ogrodu inspektora ogrodowego Anlaufa^[31] i ogrodnika Erntela^[16]. Do dziś zachował się układ ścieżek, sztuczne jeziorko i wyspy. Pałac i park były powodem dumy hrabiego Hochberga i miejscem odwiedzanym przez znane osobistości. M.in. kilkukrotnie gościła tu księżna Daisy von Pless^[32] – bratowa hr. Fritza^[33]. Hrabia był wielkim miłośnikiem psów różnych ras. Dla nich wybudował tor wyścigów oraz założył cmentarz z licznymi epitafiami^[14].
W latach 30. XX wieku w Iłowej odbywały się wystawa dalii. Oprócz tysiąca odmian kwiatów, prezentowano osiągnięcia ogrodnictwa, jak i uprawy winorośli, brzoskwiń oraz innych owoców i warzyw. Ostatnia z nich miała miejsce na przełomie sierpnia i września 1939 roku.

Wojska niemieckie zostały wyparte z miasta 16/17 lutego 1945 roku przez oddziały 4 armii pancernej i 13 armii I Frontu Ukraińskiego^[34]. Po zajęciu miasta radzieckie władze wojskowe oddały władze administracyjną w ręce polskie. Z braku ludności wynikającego z działań wojennych Iłowa zaszeregowana została do miana wsi. Pierwszym polskim wójtem w Iłowej był Stefan Urbański, były robotnik przymusowy wracający z Niemiec. Po zakończeniu wojny do Iłowej przyłączona została wieś Saatz (obecna część Iłowej – Żaków) oraz wschodnia część wsi Charlottenhof (obecnie część miasta nosząca nazwę Karolinów). W latach 1946–1950 Iłowa znajdowała się na obszarze ówczesnego województwa wrocławskiego. Następnie od 6 lipca 1950, wraz z utworzeniem nowego województwa zielonogórskiego weszła w jego skład. W 1962 roku Iłowej przywrócono prawa miejskie i stała się ona 37. miastem województwa, do którego należała^[b] aż do podziału administracyjnego kraju z roku 1999, który wyłonił województwo lubuskie. Na czele utworzonego w 1973 Urzędu Miasta i Gminy^[35] stawali kolejno^[36]:

• Henryk Czarnota
• 1979–1981: Janusz Maksymowicz
• 1981–1986: Ludwik Augustyniak
• 1987–?: Jerzy Garguła

Po 1945 w Iłowej osiedliła się i pracowała jako nauczycielka Zofia Wierzbicka, rodem z Łopatyna, poetka, przed wojną związana z grupą poetycką "Wołyń". Zmarła tutaj w 1973^[37].

Podczas II wojny światowej (od 18 lipca 1944^[38] – pierwsi więźniowie od 26 lipca^[39]) w Iłowej lub najbliższej okolicy znajdował się^[40] męski podobóz obozu koncentracyjnego Gross-Rosen^[41][42]. Zlokalizowany był w pobliżu autostrady Berlin-Wrocław (obecna DK18). Więziono w nim ponad tysiąc więźniów^[43] wykorzystywanych do pracy w przemyśle lotniczym. 12 lutego 1945 więźniów zdolnych do długiego^[44] marszu ewakuowano do KL Bergen-Belsen, gdzie przybyli 20 marca. Pozostałych więźniów uwolniono 15 lutego^[45].

Rozwój demograficzny miasta do wybuchu II wojny światowej kształtował się następująco:

• 500 mieszk. (1816)^[22]
• 900 mieszk. (1835)^[46]
• 1219 mieszk. (1885)^[47]
• 1890 mieszk. (1890)^[48]
• Spis z 1 grudnia 1910 wyróżniał cztery niezależne części miasta (gminy – niem. Landgemeinde):
  • miejską (Städtisch Halbau) – 1333 mieszkańców
  • górnołużycką (Halbau in Ober Lausitz) – 425 mieszkańców
  • śląską (Schlesisch Halbau) – 270 mieszkańców
  • oraz obszar dworski Gutsbezirk Halbau obejmujący pałac, zabudowania przypałacowe oraz park – 145 mieszkańców

Trzy pierwsze połączono 28 października 1914 w jedną całość, do której 30 września 1928 przyłączono „majątek”.

• 3310 mieszk. (1933)
• 3481 mieszk. (1939), w tym:
  • dołączona 1 marca 1936 wieś Dolanowo (Zehrbeutel) licząca 162 mieszkańców (1925)

Według danych z 31 grudnia 2011 r. miasto zamieszkiwało 4048 mieszkańców^[49].

• Piramida wieku mieszkańców Iłowej w 2014 roku^[50].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Iłową.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[51]:

• kościół ewangelicki, obecnie rzym-kat. filialny pod wezwaniem Chrystusa Króla, bud. w l. 1720–1725, proj. Giulio Simonetti(inne języki)^[52], przebudowany po pożarze w 1749
• dawna plebania, Rynek 10^[d], murowano-szachulcowa, z XVII wieku
• zespół pałacowy, z XVII-XX wieku:
  • Pałac w Iłowej zbudowany w 1626 w miejscu dawnego zamku przez Christopha von Schellendorfa z kompleksem secesyjnych zabudowań folwarcznych z początku XX wieku. Najpierw była to renesansowa, czterokondygnacyjna budowla z wieżą, którą w 1720 rozbudowano o barokowe dwukondygnacyjne skrzydło^[53]. Przed I wojną światową pałac został gruntownie przebudowany, powstała wówczas reprezentacyjna klatka schodowa, większość sal została wyposażona w kominki i ozdobiona boazeriami i neorokokowymi sztukateriami. Obecnie służy mieszkańcom jako siedziba Zespołu Szkół Ponadpodstawowych
  • park o pow. 18 ha założony w XVIII i XIX w. z ogrodami w stylu angielskim, francuskim i japońskim, powiększony w I połowie XX w. przez hrabiego F.M. von Hohberga i P. Jentziga^[54]
  • aleja grabowa
  • brama wjazdowa „Mostek Miłości”, z 1905 roku
• zespół willowy, ul. Kolejowa 15, z początku XX wieku: willa, budynek gospodarczy, ogród, brama wjazdowa z furtą
• domy, Rynek 3^[d], 1752 roku; nr 5^[d], w połowie XVIII wieku, nie istnieje
• gospoda zajazd, ul. Żagańska 21, XVIII wieku
• młyn wodny, ul. Młyńska 5, z połowy XVIII wieku
• urządzenia hydrotechniczne zbiornik wodny, dwa jazy.

W odległości 3 km na północ od centrum Iłowej na DK18 (przyszłej autostrady A18), która stanowi szybkie połączenie z Olszyną oraz z Wrocławiem, zlokalizowano węzeł Iłowa. Przez miasto przechodzi DW296 (Kożuchów-Żagań-Lubań), oraz DW300 (Iłowa-Gozdnica). Około 35 km na południe od Iłowej zlokalizowany jest węzeł Godzieszów na autostradzie A4.

Przystanki autobusowe: Dolanowo, Rynek/ul. Pułaskiego i Eskord/ul. Borowska.

W Iłowej znajduje się przystanek kolejowy Iłowa Żagańska. Przez miasto przebiega czynna od roku 1846 linia kolejowa nr 282 Jasień – Miłkowice, której odcinek Żary – Węgliniec (przebiegający przez gminę) zamknięto dla ruchu pasażerskiego w 2002. Od 10 grudnia 2006 roku linia otwarta ponownie; obsługiwana lubuskimi oraz dolnośląskimi spalinowymi zespołami trakcyjnymi. Od 12 grudnia 2010 roku połączenia pasażerskie z postojem w Iłowej prowadziły dwie spółki przewozowe: Koleje Dolnośląskie oraz Przewozy Regionalne (zakład w Zielonej Górze)^[55]. Od 11 grudnia 2016 roku wszystkie połączenia pasażerskie na tej linii obsługuje spółka POLREGIO. Pobliskie, pasażerskie stacje węzłowe znajdują się w Żarach i (na terenie województwa dolnośląskiego) Węglińcu.

Najbliższe^[56] pasażerskie porty lotnicze znajdują się w:

• Babimoście
• Wrocławiu
• Dreźnie
• Berlinie

W mieście działa Klub Piłkarski Piast Iłowa. Został założony w 1946. W swojej historii, w l. 80. XX w. dotarł na kilka sezonów do III ligi piłkarskiej – wówczas trzeciego poziomu rozgrywek w Polsce, a drużyna juniorów do tzw. ligi międzywojewódzkiej będącej najwyższą ligą w kraju, gdyż nie rozgrywano wówczas zawodów na szczeblu ogólnokrajowym. III-ligową drużynę seniorów prowadził Romuald Szukiełowicz, pod okiem którego w Piaście rozpoczął karierę Zbigniew Mandziejewicz. Najbardziej znanym wychowankiem klubu jest reprezentant Polski Łukasz Garguła. Klub ten zbankrutował w 2005 i w jego miejsce powstał Klub Sportowy Vitrosilicon (9 sierpnia 2005 wpisany do KRS^[57]), który w 2013 zmienił nazwę na Klub Piłkarski Piast. Piast Iłowa oprócz drużyny piłkarskiej seniorów prowadzi także drużyny młodszych grup wiekowych. W pierwszym sezonie istnienia (2005/06) po zdecydowanym zwycięstwie rozgrywek klasy B, klub wywalczył awans do rozgrywek klasy A. W sezonie 2007/08 występował w klasie okręgowej. Swoje mecze Piast rozgrywa na Stadionie Miejskim w Iłowej. Do dyspozycji klubu jest także boisko piłkarskie przy ul. Żagańskiej. Klub w sezonie 2007/2008 zakończył rozgrywki zielonogórskiej klasy okręgowej na I miejscu zdobywając awans do IV ligi. W klubie występował Henryk Cackowski, zawodnik, który zaliczył kilka występów w I i II lidze. Sezon 2008/09 drużyna zakończyła na 1. miejscu grupy lubuskiej IV ligi i awansowała do rozgrywek grupy dolnośląsko-lubuskiej III ligi. W sezonie 2009/10 spadła do IV ligi.

Oprócz sekcji piłkarskiej Klub Piłkarski Piast prowadzi sekcję szachową – obecnie III liga oraz sekcję tenisa stołowego. Barwy klubu: niebiesko-białe.

Stadion Miejski w Iłowej mieści się przy ul. Piaskowej 1a. Powstał przed rozpoczęciem II wojny światowej jako miejski kompleks sportowy, składający się z piłkarskiego boiska głównego, obecnie o wymiarach 105 × 78 m, z wyposażeniem lekkoatletycznym (rzutnie do pchnięcia kulą, rzutu dyskiem i oszczepem, skocznia do skoku w dal) otoczonego 400-metrową bieżnią, z trybunami o pojemności 2000 miejsc (w tym 768 siedzących), dwóch boisk treningowych, boiska do koszykówki, 50-metrowego otwartego basenu pływackiego z trampoliną i wieżą do skoków (max. głębokość 4 m) i rekreacyjnego stawu z wypożyczalnią sprzętu pływającego i restauracją. Po zakończeniu działań wojennych zniszczeniu uległa restauracja, zaniedbany został staw wraz z infrastrukturą rekreacyjną. Ostatecznie zostało ono zasypane i na jego miejscu powstało trzecie boisko piłkarskie oraz plac do gry w koszykówkę; basen współcześnie skrócono o połowę długości.

Z obiektów stadionowych zarządzanych przez klub sportowy korzystają piłkarze Piasta Iłowa i UKS Iłowa.

Iłowskie Koło PZW roztacza opiekę nad powstałym w latach 70. XX wieku w Borach Dolnośląskich na pograniczu województw lubuskiego i dolnośląskiego na południe od Klikowa i na wschód od drogi wojewódzkiej nr 296 w miejscu opuszczonej (istniejącej jeszcze w 1952^[58][59][60]) gromady Brzeźna (niem. Birkenlache) w gminie Ruszów na Czernej Małej zbiornikiem retencyjno-rekreacyjnym^{51°27′27,688″N 15°12′11,599″E/51,457691 15,203222}. Tzw. „Zalew w Klikowie” ma powierzchnię ok. 17 ha i średnią głębokość 1,7 m.

• Huta szkła Qemetica Glass, ul. Żagańska 27

Państwowa Huta Szkła w Iłowej rozpoczęła swoją działalność 1 września 1945 z przekształcenia przedwojennej niemieckiej huty szkła Glashüttenwerke H. Kleinpaul. Od września 1947 zakład zmienił nazwę na Zakłady Szklarskie „Iłowa”. W 1950 do przedsiębiorstwa Żagańskie Huty Szkła skupiającego hutę szkła z Iłowej oraz Hutę Szkła Butelkowego i Gospodarczego Łuknica z Łęknicy, włączone zostały Zakłady Szklarskie w Wymiarkach. Żagańskie Huty Szkła w Iłowej podlegały Ministerstwu Przemysłu Szklarskiego, a potem Ministerstwu Przemysłu Materiałów Budowlanych. Zakłady produkowały szkło opakowaniowe dla przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, luksfery oraz ceramiczne i szklane izolatory elektryczne. ŻHS w Iłowej w latach 1988–1991 zostały przekształcone w spółkę akcyjną Vitrosilicon S.A. w 100% zależną od Ciech S.A. W skład nowo powstałej spółki nie weszła Huta Szkła Wymiarki, która utworzyła osobną spółkę – Hutsop. Pod koniec lat 90. XX wieku zamknięta została huta szkła w Łęknicy, zaś spółka nabyła zakład w Żarach Kunicach, gdzie została przeniesiona produkcja szklistego krzemianu sodu z Łęknicy. W 2001 w zakładzie Iłowa uruchomiono jedyną w Polsce produkcję pustaków szklanych znanych na rynku pod marką ClaroGlass – laureata godła Teraz Polska w 2007 roku. Firma działała pod nazwą Ciech Vitro i była jedynym w kraju i jednym z nielicznych na świecie producentów szklistego krzemianu sodu i potasu. Produkowała również szkło wodne sodowe i potasowe, a także słoje oraz szklane lampiony do zniczy^[61].

Z końcem maja 2024 spółki Grupy Ciech zmieniły globalnie nazwę na Qemetica. Ciech Vitro stała się Qemeticą Glass^[62] natomiast mieszczący się pod tym samym adresem producent krzemianów w Iłowej i Żarach – Qemeticą Silicates Sp. z o.o.^[63]

• Zakłady Tkanin Technicznych ESKORD (zbankrutowała, następnie magazyny Vitrosilicon oraz baza przeładunkowa Intra), ul. Borowska 8

Tkalnia mechaniczna Wilhelm Winkler AG, mechanische Buntweberei, Färberei und Appretur istniała w Iłowej w latach 1842–1945^[64]. Jej zabudowania wraz z wyposażeniem zostały znacjonalizowane^[65] posłużyły w okresie powojennym do założenia Zakładów Tkanin Technicznych „Eskord”. Oprócz głównego zakładu w Iłowej, w skład spółki wchodziły – filia w Przewozie, przędzalnia w Meerane (przy Pestalozzistr. 4-6; od 1946 działająca jako Buntweberei Meerane, 1 stycznia 1950 włączona do Mechanische Weberei Meerane^[66]) oraz tkalnie w Löbau (filia nabyta w 1930 i przekształcona z działającej w l. 1900-30 roku farbiarni Kreuzinger GmbH; od 1948 roku tkalnia bawełny VEB Baumwollspinnerei Löbau^[67]) i Sebnitz. W 1946 r. saksońskie zakłady Wilhelm Winkler AG w Meerane, Löbau i Sebnitz zostały wywłaszczone i znacjonalizowane^[68].

• Hermes Fulfilment - należące do The Otto Group centrum logistyczne o powierzchni 150 000 m², wybudowane na terenie gminy Iłowa w 2023 r.^[69] Docelowo ma tu pracować 3000 osób, z czego 60% kadry mają stanowić kobiety.^[70] Centrum zajmuje się wysyłką mniejszych produktów, takich jak odzież, tekstylia, biżuteria, zabawki, drobny sprzęt AGD, a także elementy małej technologii jak telefony komórkowe czy tablety. Hermes Fulfilment w Iłowej aktualnie obsługuje Niemcy, w przyszłości zaś planowane jest poszerzenie zasięgu o Polskę, Czechy, Szwajcarię i Włochy.^[70]

• Przedszkole Miejskie - Akademia Małych Zuchów w Iłowej,
• Szkoła Podstawowa im. Lotników Alianckich w Iłowej,
• Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Iłowej,
• Biblioteka Kultury.

• Kościół rzymskokatolicki:

• parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa

• Świadkowie Jehowy:

• zbór Iłowa (Sala Królestwa ul. Mickiewicza 10D)^[71]

• Rietschen^[72]
• Wachau^[73]

• Ilwa, niem. Halbau, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 263 .