Ił-12 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ił-12
	; Ił-12T
	Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Iljuszyn, Woroneskie Zakłady Lotnicze
Typ	samolot pasażerski i transportowy
Konstrukcja	metalowa
Załoga	3
	Historia
Data oblotu	15 sierpnia 1945
Lata produkcji	1946–1950
Liczba egz.	3000
	Dane techniczne
Napęd	2 x silniki gwiazdowe Szwecow ASz-82 FN
Moc	2 × 1360 kW (1850 KM)
	Wymiary
Rozpiętość	31,70 m
Długość	21,31 m
Wysokość	8,07 m
Powierzchnia nośna	103 m²
	Masa
Własna	11 500 kg
Zapas paliwa	4150 l
	Osiągi
Prędkość maks.	407 km/h
Prędkość przelotowa	300 km/h
Pułap praktyczny	6 500 m
Rozbieg	475 m
	Dane operacyjne
	Liczba miejsc
	21
	Użytkownicy
	ZSRR, Bułgaria, Chiny, Czechosłowacja, Polska, Rumunia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ił-12 (ros. Ил-12, kod NATO: Coach) – radziecki dwusilnikowy samolot pasażerski i transportowy.

Historia

Samolot został zaprojektowany w połowie lat 40. XX wieku dla Aerofłotu w celu zastąpienia samolotów Li-2 (produkowanych na licencji samolotu Douglas DC-3), wykorzystywanych przez lotnictwo cywilne i wojskowe. W trakcie prac projektowych duży nacisk położono na bezpieczeństwo lotu oraz możliwość eksploatacji w różnych strefach klimatycznych. Prototyp został ukończony w 1945 r., jego oblotu dokonano 15 sierpnia. Próby wykazały problemy z silnikami, dlatego też podjęto decyzję o montażu silników ASz-82FN^[1]. Zmodyfikowana maszyna została oblatana 9 stycznia 1946 r. przez Władimira i Konstantina Kokkinaki^[2].

Po zakończeniu prób i dopuszczeniu samolotu do lotów jego produkcję rozpoczęto w zakładach w Moskwie. W kolejnych latach konstrukcję modyfikowano. Za pomocą ciepłego powietrza z silników wprowadzono system ogrzewania krawędzi natarcia skrzydła i usterzenia. Szyby i śmigła odmrażano za pomocą mechanizmu rozprowadzania spirytusu^[3].

Samolot został zaprezentowany publicznie w 1948 roku, podczas XXI Międzynarodowych Targów Poznańskich, pokazy w locie i loty z pasażerami wykonywał pilot doświadczalny Konstantin Kokkinaki^[4]. W 1949 roku wdrożono do produkcji zmodyfikowaną wersję Ił-12A, w której wprowadzono płetwę grzbietową na kadłubie oraz zmieniono osłony oraz rury wydechowe silników. Samolot był oferowany odbiorcom zagranicznym, m.in. w Polsce oraz Czechosłowacji. Na potrzeby wojska opracowano wersję Ił-12D umożliwiającą transport skoczków spadochronowych lub transport wyposażenia. Ta wersja posiadała uzbrojenie obronne montowane w grzbietowej wieżyczce strzeleckiej^[5].

Dla zastosowań cywilnych została opracowana w 1947 r. wersja transportowa Ił-12T. Istniała możliwość dostosowania Ił-12T do potrzeb transportu sprzętu wojskowego, m.in. poprzez zastosowanie podwieszeń zewnętrznych^[6]. W latach 1946–1950 zbudowano 3000 samolotów Ił-12 wszystkich wersji. Na bazie doświadczeń z użytkowania Ił-12 powstała jego udoskonalona wersja Ił-14^[7].

Eksploatacja

W sierpniu 1947 r. Aerofłot rozpoczął obsługę lotów pasażerskich z lotniska Tuszyno z wykorzystaniem samolotów Ił-12^[8]. W 1948 r. Ił-12 trafił na trasy międzynarodowe, pierwsze obsługiwane połączenie było na linii Moskwa-Sofia. Następnie samoloty rozpoczęły loty do Kabulu, Ułan Bator, Teheranu, Warszawy i Pragi^[9].

Najdłuższa obsługiwana trasa wiodła z Moskwy do Władywostoku. Na jej pokonanie Ił-12 potrzebował 33 godzin lotu i dziewięciu międzylądowań^[10]. Od 1956 r. Ił-12, zmodyfikowany do użytku w warunkach arktycznych, obsługiwał wyprawy radzieckich naukowców na Antarktydę^[11]. Radzieckie Ił-12 w wersji pasażerskiej eksploatowano do 1965 r., samoloty wojskowe były używane do 1968 r. Najdłużej latały maszyny sprzedane Chinom, gdzie były wykorzystywane do przewozów pasażerskich do 1988 roku^[12].

Ił-12 w polskim lotnictwie

Polskie Linie Lotnicze LOT w 1949 r. zakupiły pięć samolotów lł-12B, które otrzymały znaki rejestracyjne od SP-LHA do SP-LHE. Rok później, podczas obchodów Święta Lotnictwa, zostały zaprezentowane publicznie na Okęciu^[13].

Na potrzeby polskiego lotnictwa wojskowego zakupiono kilka samolotów Ił-12B i Ił-12D z przeznaczeniem do transportu, lotów dyspozycyjnych oraz fotogrametrii. Samoloty cywilne były użytkowane do końca 1957 r., wojsko ze swoich egzemplarzy korzystało do początku lat 60. XX wieku^[14].

Wypadki i incydenty z udziałem Ił-12

W trakcie eksploatacji samolotów Ił-12 doszło do wielu wypadków i incydentów z jego udziałem. Podstawowym problemem były silniki, które zawodziły w trudnych warunkach atmosferycznych. Te problemy skutkowały rozbijaniem maszyn podczas podejścia do lądowania z jednym pracującym silnikiem. Do wielu katastrof doprowadzało również niewystarczające wyposażenie umożliwiające lot bez widoczności ziemi. Najtragiczniejsza katastrofa z udziałem Ił-12 miała miejsce 5 października 1952 r. kiedy to, po zderzeniu w powietrzu z DC-3 (CCCP-L1055), w katastrofie obu maszyn zginęło łącznie 31 osób^[15]^[16].

Najwięcej osób na pokładzie Ił-12 zginęło 2 września 1954 r., kiedy to maszyna o znakach CCCP-L1365 lecąca z Jużnosachalińska do Moskwy, podczas międzylądowania w Nowosybirsku, uderzyła w drzewa tuż przed pasem startowym w trakcie kontrolowanego lotu ku ziemi. Na jej pokładzie zginęło 29 osób^[17].

Samoloty Ił-12, eksploatowane w Polsce, odnotowały dwa incydenty związane z ich wykorzystaniem. W 1950 r. w samolocie SP-LHE doszło do eksplozji po omyłkowym zastosowaniu tlenu zamiast sprężonego powietrza do rozruchu silników. Samolot został skasowany. 23 grudnia samolot SP-LHC uległ uszkodzeniu podczas lądowania na Okęciu, nie odnotowano ofiar na jego pokładzie, samolot został skasowany w grudniu 1953 roku^[13].

Konstrukcja

Dwusilnikowy samolot pasażerski i transportowy w układzie dolnopłatu z chowanym podwoziem^{[potrzebny przypis]}.

Kadłub o przekroju kołowym i konstrukcji półskorupowej z pracującym poszyciem. Kabina załogi złożona z przedziału pilotów, a za nimi miejsca dla nawigatora i radiotelegrafisty. Dalej znajdowały się bagażnik oraz przedział ładunkowy lub pasażerski mieszczący 18–21 foteli w trzech rzędach bądź 28 w czterech. Kolejnym pomieszczeniem był bufet z miejscem stewardessy, dalej szatnia, toaleta i bagażnik^[18].

Skrzydło trójdzielne, trójdźwigarowe o profilu Clark YH u nasady, przechodzącym w K-4. Wyposażone w klapy i lotki kryte płótnem. W skrzydle mieściło się sześć zbiorników paliwa o pojemności 4150 l, w każdej gondoli silnikowej znajdował się zbiornik oleju o pojemności 220 l^[14].

Podwozie trójpunktowe z kołem przednim, amortyzowane olejowo-powietrznie, wciągane hydraulicznie. Podwozie główne o podwójnych kołach^[18].

Napęd – dwa silniki gwiazdowe czternastocylindrowe ASz-82FN-212 w układzie podwójnej gwiazdy, o mocy startowej 1850 KM i nominalnej 1630 KM. Napędzały trójłopatowe, metalowe i samoprzestawne śmigła o średnicy 4,1 m^[19].

Usterzenie wolnonośne, kryte blachą, a stery płótnem. Usterzenie poziome dwudzielne, o wzniosie 6°^[20].

Wersje

Samolot Ił-12 był eksploatowany w wersjach^[21]:

Ił-12A – pierwsza wersja seryjna.
Ił-12B - ulepszona odmiana z płetwą grzbietową. Samolot w odmianach dla 21, 27 lub 32 pasażerów.
Ił-12T - wersja transportowa do przewozu ładunku do 3500 kg, z drzwiami ładunkowymi z lewej strony.
Ił-12D - wersja desantowa dla 37 spadochroniarzy lub przewozu 3000 kg ładunku.

Użytkownicy

Samoloty Ił-12 były użytkowane m.in. przez^[22]:

Przypisy

↑ Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 9.
↑ Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 70.
↑ Morgała 1981 ↓, s. 147.
↑ Skrzydlata Polska 1948 ↓, s. 141–143.
↑ Morgała 1981 ↓, s. 148.
↑ Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 16.
↑ Morgała 1981 ↓, s. 149.
↑ Stroud 1968 ↓, s. 96.
↑ Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 12.
↑ Stroud 1968 ↓, s. 99.
↑ Iljuszyn Ił-12 i Ił-14 – następcy Lisunowów. SmartAge Media Sp. z o.o.. [dostęp 2023-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-21)]. (pol.).
↑ Егоров 2003 ↓, s. 217.
↑ ^a ^b Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 408.
↑ ^a ^b Morgała 1981 ↓, s. 150.
↑ Sunday 5 October 1952. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
↑ Sunday 5 October 1952. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).
↑ Monday 27 September 1954. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-08)]. (ang.).
↑ ^a ^b Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 409.
↑ Morgała 1981 ↓, s. 152.
↑ Morgała 1981 ↓, s. 151.
↑ Егоров 2003 ↓, s. 208–220, 299–300.
↑ Stroud 1968 ↓, s. 100.

Bibliografia

Jerzy Gruszczyński, Michał Fiszer: Ił-14. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2021, seria: 100 lat polskich skrzydeł. nr 54. ISBN 978-83-8177-599-1. OCLC 1242429606.
Mieczysław Mikulski, Andrzej Glass: Polski transport lotniczy 1918-1978. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1980. OCLC 491063540.
Andrzej Morgała: Polskie samoloty wojskowe 1945-1980. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06483-0. OCLC 11260494.
John Stroud: Soviet Transport Aircraft since 1945. London: Putnam, 1968. ISBN 978-0-370-00126-5. OCLC 68589.
Samoloty niezapomniane modele. Warszawa: Grupa Wydawn. Foksal, 2013. ISBN 978-83-280-0077-3. OCLC 881384238.
Ю. А. Егоров: Самолеты ОКБ С.В.ИЛьюшина. Moskwa: Русское авиационное общество, 2003. ISBN 978-5-900078-20-5. OCLC 474742933.
Samoloty radzieckie na XXI Targach Poznańskich. „Skrzydlata Polska”. 6/1948, czerwiec 1948. Warszawa: Wydawnictwo "Prasa wojskowa". ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.

Zobacz też

Porównywalne samoloty:

[CITEREFGruszczyński,_Fiszer20219-1] Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 9.

[CITEREFSamoloty_niezapomniane_modele201370-2] Samoloty niezapomniane modele 2013 ↓, s. 70.

[CITEREFMorgała1981147-3] Morgała 1981 ↓, s. 147.

[CITEREFSkrzydlata_Polska1948141–143-4] Skrzydlata Polska 1948 ↓, s. 141–143.

[CITEREFMorgała1981148-5] Morgała 1981 ↓, s. 148.

[CITEREFGruszczyński,_Fiszer202116-6] Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 16.

[CITEREFMorgała1981149-7] Morgała 1981 ↓, s. 149.

[CITEREFStroud196896-8] Stroud 1968 ↓, s. 96.

[CITEREFGruszczyński,_Fiszer202112-9] Gruszczyński, Fiszer 2021 ↓, s. 12.

[CITEREFStroud196899-10] Stroud 1968 ↓, s. 99.

[SM-11] Iljuszyn Ił-12 i Ił-14 – następcy Lisunowów. SmartAge Media Sp. z o.o.. [dostęp 2023-06-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-21)]. (pol.).

[CITEREFЕгоров2003217-12] Егоров 2003 ↓, s. 217.

[CITEREFMikulski,_Glass1980408-13] Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 408.

[CITEREFMorgała1981150-14] Morgała 1981 ↓, s. 150.

[ASN2-15] Sunday 5 October 1952. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).

[ASN3-16] Sunday 5 October 1952. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-04-04)]. (ang.).

[ASN-17] Monday 27 September 1954. The Aviation Safety Network. [dostęp 2023-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-02-08)]. (ang.).

[CITEREFMikulski,_Glass1980409-18] Mikulski, Glass 1980 ↓, s. 409.

[CITEREFMorgała1981152-19] Morgała 1981 ↓, s. 152.

[CITEREFMorgała1981151-20] Morgała 1981 ↓, s. 151.

[CITEREFЕгоров2003208–220,_299–300-21] Егоров 2003 ↓, s. 208–220, 299–300.

[CITEREFStroud1968100-22] Stroud 1968 ↓, s. 100.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Samoloty myśliwskie	Jak-1 Jak-9 Jak-17 Jak-23 MiG-15 LiM-1 LiM-2 MiG-17 LiM-5 MiG-19 MiG-21 MiG-23 MiG-29 F-16
Samoloty bombowe	Pe-2 Tu-2 Ił-28
Samoloty szturmowe	Ił-2 Ił-10 LiM-6 Su-7 Su-20 Su-22
Samoloty transportowe	Fw 58 NC.701 C-47 Li-2 Szcze-2 Ił-12 Ił-14 Ił-18 An-12 An-24 An-26 Jak-40 Tu-154M M28 C-295 C-130
Samoloty szkolne	UTI-4 UT-2 USB Po-2 CSS-13 Junak 2 Junak 3 Jak-11 Jak-18 TS-8 Bies TS-11 Iskra I-22 Iryda Orlik M-346
Samoloty wielozadaniowe i łącznikowe	Bf 108 Fi 156 Po-2 CSS-13 Jak-12 An-2 Wilga 35
Śmigłowce	Mi-1/SM-1 SM-2 Mi-2 Mi-4 Mi-6 Mi-8 Mi-14 Mi-17 Mi-24 W-3 Sokół Bell 412 SH-2G SW-4 S-70i