Język hindi – Wikipedia, wolna encyklopedia

हिन्दी

Obszar	Indie i inne
Liczba mówiących	180 mln, (w sensie szerszym 422 mln jako pierwszy język (Census of India 2001), dodatkowo ok. 155 mln jako drugi język)
Pismo/alfabet	dewanagari
Klasyfikacja genetyczna
Języki indoeuropejskie Języki indoirańskie Języki indoaryjskie Język hindi
Status oficjalny
język urzędowy	Indie
Organ regulujący	Central Hindi Directorate↗
Ethnologue	1 narodowy↗
Kody języka
ISO 639-1	hi
ISO 639-2	hin
ISO 639-3	hin
IETF	hi
Glottolog	hind1269
Ethnologue	hin
GOST 7.75–97	хин 770
WALS	hin
SIL	HND
Występowanie
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata Wikipedia w języku hindi Słownik języka hindi w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język hindi – język z grupy indoaryjskiej języków indoeuropejskich, którym posługuje się jako pierwszym językiem 180 milionów osób^[1], a przy zaklasyfikowaniu jako dialekty hindi języków radżastani, bihari oraz pahari (bez nepalskiego) 422 mln osób, czyli 41% mieszkańców Indii^[2].

Hindi, obok języka urdu, stanowi odmianę literacką potocznego języka hindustani. Dzięki podobieństwu urdu oraz innych języków indyjskich do hindi, może on być używany jako lingua franca przez nawet 500–600 mln osób. Do zapisu języka hindi używa się pisma dewanagari. Język hindi jest najbardziej rozpowszechnionym językiem w Indiach, a pod względem liczby użytkowników zajmuje czwarte miejsce na świecie (po chińskim, angielskim i hiszpańskim).

Używany jest także w Nepalu (500 tys.), na Fidżi (300 tys.), na Mauritiusie i w Surinamie (po 100 tys.). Posługują się nim również hinduscy imigranci w Europie Zachodniej. Język hindi jest językiem urzędowym, od 1950 roku ogólnopaństwowym (angielski jest językiem pomocniczym) Indii, oraz jednym z 23 języków konstytucyjnych. W kilku indyjskich stanach i terytoriach: Uttar Pradesh, Uttarakhand, Himachal Pradesh, Harianie, Madhya Pradesh, Biharze, Radżastanie oraz na terytorium stołecznym Delhi hindi (w odmianie standardowej) jest oficjalnym językiem administracji stanowej oraz podstawowym językiem wykładowym w szkołach.

W obrębie terytorium języka hindi występuje wiele dialektów, wywodzących się ze średniowiecznych dialektów (tzw. apabhranśa). Wyróżnia się dwa podstawowe zespoły dialektów tzw. właściwego języka hindi:

Hindi zachodnie (wywodzące się z apabhranśa śauraseni):

• bradźbhasza – używany w okolicach miast Mathura i Agra, do początków XIX w. był najważniejszym dialektem literackim hindi
• khariboli – stanowi podstawę współczesnego języka hindi
• harijani – używany w stanie Hariana
• bundeli – używany w rejonie miast Jhansi, Gwalior i Bhopal
• kanaudźi – używany w okolicach miasta Kanpur

Hindi wschodnie (wywodzące się z apabhranśa ardhamagadhi):

• awadhi – ważny dialekt literacki (w Awadhi tworzył m.in. Tulsidas), używany w okolicach miasta Lakhnau
• bagheli
• ćhattisgarhi

Niekiedy, zwłaszcza w starszych publikacjach, dialekty Radżastanu, Biharu, którymi posługuje się około 100 mln osób, oraz tzw. pahari (czyli dialekty górskie) klasyfikowane są również jako dialekty hindi^[3]. Ostatnio jednak traktuje się je coraz częściej jako odrębne języki, posiadające bogatą tradycję literacką, zwłaszcza radżastani w Radżastanie i maithili w Biharze. Radżastani i maithili są objęte w Indiach statusem języków literackich. Status ten, i nagrody literackie w poszczególnych kategoriach językowych, przyznawane są przez indyjską Akademię Literatury (Sahitya Akademi).

Język hindi, podobnie jak inne języki indoaryjskie, wywodzi się z sanskrytu, poprzez starożytne dialekty zwane prakrytami, i średniowieczne, zwane apabhranśa. Przez kilka wieków dwoma głównymi dialektami literackimi były bradż na zachodzie i awadhi na wschodzie. Niezależnie od nich, w czasie dominacji muzułmańskiej w północnych Indiach, jako lingua franca na znacznym obszarze funkcjonował tzw. język hindustani – odmiana oparta gramatycznie na bazie dialektu khari boli z okolic Delhi, lecz z silnym leksykalnym wpływem języka perskiego i arabskiego. Literacka postać współczesnego hindi, oparta na strukturze gramatycznej dialektu khari boli, zaczęła kształtować się w pierwszej połowie XIX wieku i pozostaje pod silnym wpływem sanskrytu jako źródła wzbogacenia słownictwa.

 Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Podstawowy zasób leksykalny języka hindi jest indoaryjski, określany sanskryckim terminem tadbhava. Są to słowa sanskryckie, które przeszły długą ewolucję fonetyczną np. sanskr. 'bhraataa'>: 'bhaaii' (brat) czy 'akszi' > aankh (oko). Istnieje liczna grupa wyrazów (niemal) identycznych z sanskryckimi np. 'raadźaa' (król), nazywanych tatsama (takie same). Dochodzi do tego również pewna ilość zapożyczeń z rodzimych języków drawidyjskich i munda, np. 'tenduaa' (lampart) czy 'garbar' (zamieszanie). Następną warstwą słownictwa są słowa perskie, arabskie i tureckie z czasów najazdów muzułmańskich i panowania dynastii Wielkich Mogołów np. 'zindagii' (życie), 'kitaab' (książka), czy 'top' (armata). Czasy kolonialne wprowadziły wyrazy pochodzenia portugalskiego np. 'kamiiz' (koszula) oraz, znacznie liczniejsze, pochodzenia angielskiego, np. 'gilaas' (szklanka), 'steśan' (stacja).

• Tak – हाँ (haa)
• Nie – नहीं (nahii)
• Dziękuję – शुक्रिया, धन्यवाद (śukrijaa, dhanjawaad)
• Dziękuję bardzo – बहुत धन्यवाद (bahut dhanjawaad)
• Nie ma za co / proszę – कोई बात नहीं (koii baat nahii)
• Proszę – कृपया (kripjaa)
• Przepraszam – क्षमा करें, माफ़ कीजिए (kszamaa karę, maaf kiidźije)
• Dzień dobry – नमस्ते, नमस्कार (namaste, namaskaar)
• Na razie – फिर मिलेंगे (phir milenge)
• Pozdrowienia (cześć) – नमस्ते (namaste)
• Dobranoc – शुभ रात्रि (śubh raatri)
• Nie rozumiem – मैं नहीं समझता/समझती हूँ (mę nahii samadźhtaa/samadźhtii huu)
• Jak się nazywasz? – तुम्हारा/आपका नाम क्या है? (tumhaaraa/aapkaa naam kjaa he)
• Kocham cię – मुझे तुमसे प्यार है, मैं तुमसे प्यार करता/करती हूँ (mudźhe tumse pjaar he, mę tumse pjaar kartaa/kartii huu)
• Serce – दिल (dil)
• Słońce – सूरज (suuradź)
• Księżyc – चाँद, चंद्र (ćaand, ćandra)
• muzyka – संगीत (sangiit)
• taniec – नाच (naać)
• tańczyć – नाचना (naaćnaa)
• słuchać – सुनना (sunnaa)
• mówić – (językami) बोलना (bolnaa), (coś, do kogoś) कहना (kahnaa)
• śpiewać – गाना (gaanaa)
• żona – पत्नी (patnii)
• mąż – पति (pati)
• córka – बेटी (betii)
• syn – बेटा (betaa)
• matka – माता, माताजी, माँ (maataa, maataadźii, maa)
• ojciec – पिता, पिताजी (pitaa, pitaadźii)
• przyjaciel – दोस्त, मित्र (dost, mitra)
• dziewczyna – लड़की (larkii)
• chłopak – लड़का (larkaa)
• ja – मैं (mę)
• ty – तुम (tum)
• miłość – प्यार, प्रेम, मोहब्बत, मुहब्बत (pjaar, prem, mohabbat, muhabbat)
• szczęście – ख़ुशी (chuśii)
• królowa – रानी (raanii)
• król – राजा (raadźaa)
• (Bardzo) miło cię widzieć. – आपसे मिलकर (बहुत) ख़ुशी है (aapse milkar (bahut) chuśii he)
• Jak się Pan/Pani czuje? – आप कैसे हैं? (aap kese he)
• dobrze – ठीक हूँ (thiik huu)
• źle – बुरा हूँ (buraa huu)
• tak sobie – कुछ खास नहीं (kućh khaas nahii)
• dlaczego – क्यों (kją)
• kto – कौन (kon)
• gdzie – कहाँ (kahaa)
• kiedy – कब (kab)

Liczebniki:

• 0 – शुन्य (śunja)
• 1 – एक (ek)
• 2 – दो (do)
• 3 – तीन (tiin)
• 4 – चार (ćaar)
• 5 – पाँच (paać)
• 6 – छह, छः (ćhah)
• 7 – सात (saat)
• 8 – आठ (aath)
• 9 – नौ (no)
• 10 – दस (das)

• języki Indii
• języki urzędowe Indii
• Wikipedia w języku hindi

• Danuta Stasik, Język hindi cz.1 i 2, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 1994/97, ISBN 83-86483-01-6
• R. S. McGregor: Outline of Hindi Grammar, Oxford University Press 1972. (ang.)
• Alfred F.A.F. Majewicz Alfred F.A.F., Języki świata i ich klasyfikowanie, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989, ISBN 83-01-08163-5, OCLC 749247655  (pol.).

• Alfabet dewanagari
• Rozmówki hindi
• Wiadomości BBC w języku hindi