Kraj Nadwiślański – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kraj Nadwiślański

Привислинскій край

Kraj
1867–1915
Mapa Kraju Nadwiślańskiego
Herb Flaga
Państwo	Imperium Rosyjskie
Siedziba	Warszawa
Data powstania	1867
Data likwidacji	1915
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gubernii	10
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Kraj Nadwiślański (ros. Привислинскій край, Priwislinskij kraj) – półoficjalna nazwa Królestwa Polskiego używana po zniesieniu przez władze Imperium Rosyjskiego jego autonomii instytucjonalnej. Nazwa ta nigdy nie zastąpiła całkowicie określenia Królestwo Polskie, lecz była stosowana obok niego.

W polskim piśmiennictwie historycznym spotyka się niekiedy termin „Kraj Przywiślański”, który jest rusycyzmem, kalką z języka rosyjskiego^[1].

Po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie przystąpiły do likwidacji autonomii Królestwa. W 1866 przeprowadzono reorganizację administracji, tworząc 10 guberni bezpośrednio podporządkowanych władzom Imperium Rosyjskiego. W 1867 zniesiono autonomię instytucjonalną Królestwa Polskiego – zlikwidowano m.in. Radę Stanu i Radę Administracyjną. Wycofano też z użycia odrębny herb Królestwa, a polskiego orła pozostawiono tylko jako jeden z wielu elementów w herbie całego Imperium. W 1871 zaprzestano wydawania osobnego Dziennika Praw Królestwa Polskiego. Od 1874, po zniesieniu urzędu namiestnika królewskiego, obszar Królestwa Polskiego zaczęto również określać jako generał-gubernatorstwo warszawskie. Nazwa „Kraj Nadwiślański” miała jeszcze bardziej podkreślać zespolenie Królestwa z Imperium Rosyjskim.

Określenie „Kraj Nadwiślański”, początkowo całkowicie potoczne, w latach 80. XIX wieku bez szczególnej podstawy prawnej zaczęło się pojawiać także w dokumentach oficjalnych.

Jako datę pierwszego pojawienia się tej nazwy w akcie urzędowym często podaje się rok 1888. W wydanym 11 czerwca zdaniu Rady Państwa pierwszy raz użyto określenia „gubernie Kraju Nadwiślańskiego”^[2].

Jednak jeszcze wcześniej nazwy „Kraj Nadwiślański” użył car Aleksander III. 29 kwietnia 1883 imperator nadał Order Świętego Aleksandra Newskiego kuratorowi warszawskiego okręgu szkolnego, Aleksandrowi Apuchtinowi. W wydanym z tej okazji reskrypcie carskim pojawiło się określenie Priwislinskij kraj^[3].

Później nazwę „Kraj Nadwiślański” coraz częściej wprowadzano do oficjalnych dokumentów, czyniono to jednak niekonsekwentnie^[4]. Nazwa „Królestwo Polskie” nie została nigdy uchylona^[2], władcy Rosji zachowali też w swojej tytulaturze tytuł „królów polskich” (carów polskich).

W 1897 41% mieszkańców Królestwa Polskiego umiało czytać i pisać przy średniej w Rosji europejskiej 30% (w guberni sankt-petersburskiej 62%, moskiewskiej 49%)^[5].