Kraj rozwijający się – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kraj rozwijający się – termin określający kraj o niskim poziomie dóbr materialnych. Nie istnieje jednak ogólnie przyjęta definicja kraju rozwiniętego, a poziom rozwoju krajów rozwiniętych również może być zróżnicowany^[1].

Niektóre organizacje, takie jak Bank Światowy, używają klasyfikacji numerycznej, traktując wszystkie kraje o niskim i średnim przychodzie jako rozwijające się. W najnowszej klasyfikacji gospodarki krajowe zostały podzielone według danych PKB per capita za 2008 rok – kraje o GNI per capita^[a] poniżej 11 905 USD zostały zaliczone do krajów rozwijających się^[2]. Inne instytucje używają mniej dokładnych definicji.

Kraje o rozwiniętej gospodarce, o których nie można jeszcze powiedzieć „kraje rozwinięte”, określane są jako „kraje nowo uprzemysłowione”^[3][4][5][6].

Kofi Annan, były sekretarz generalny Narodów Zjednoczonych zdefiniował kraje rozwinięte jako: A developed country is one that allows all its citizens to enjoy a free and healthy life in a safe environment (tłum: „Kraje rozwinięte to te, które pozwalają swoim obywatelom cieszyć się wolnością i zdrowiem w bezpiecznym otoczeniu”)^[7].

Lecz według Departamentu Statystycznego Narodów Zjednoczonych nie ma ustalonych konwencji dla określenia rozwinięty czy rozwijający się w stosunku do krajów należących do ONZ^[8].

Ponadto intencją używania określeń „rozwinięty” czy „rozwijający się” jest wyłącznie uzyskanie wygody w kontekście danych statystycznych; określenia te nie mają na celu wyrażania rzeczywistego poziomu rozwoju poszczególnych krajów^[9]

W obiegowym rozumieniu Japonia, Kanada, Stany Zjednoczone, Australia, Nowa Zelandia oraz Europa są postrzegane jako regiony rozwinięte. W międzynarodowych statystykach dotyczących handlu: Południowoafrykańska unia celna oraz Izrael są postrzegane jako rozwinięte. Państwa powstałe z rozpadu Jugosławii, z wyjątkiem Słowenii, są postrzegane jako kraje rozwijające się, natomiast kraje Europy wschodniej oraz WNP nie są zaliczane ani do „rozwiniętych” ani „rozwijających się regionów”^[10].

Przed kwietniem 2004 roku, MFW nie zaliczał krajów Europy wschodniej (w tym krajów Europy środkowej, które wciąż należą do Grupy wschodnioeuropejskiej w instytucjach ONZ), krajów byłego ZSRR w środkowej Azji (Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan i Turkmenistan) oraz Mongolii ani do regionów „rozwiniętych” ani „rozwijających się”, a określał je mianem „kraje w czasie transformacji”. Mimo to międzynarodowe raporty traktowały te państwa jako „rozwijające się”.

W XXI wieku cztery azjatyckie tygrysy^[11] (Hongkong^[11][12], Singapur^[11][12], Korea Południowa^{[11][12][13][14]} i Tajwan^[11][12]) zaczęły być postrzegane jako „rozwinięte” regiony, a kraje takie jak Cypr^[12], Izrael^[12], Malta^[12] i Słowenia^[12] jako „nowo rozwinięte kraje”.

Według Hansa Roslinga pojęcie krajów rozwijających się od lat 80. XX wieku stopniowo traci sens ze względu na zmniejszanie się różnic w oczekiwanej długości życia, dzietności i dochodach^[15].

Poniższe kraje zaliczane są przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy do grupy „gospodarki wschodzące i rozwijające się” (ang. Emerging and Developing Economies)^[16].

W kontrze do teorii rozwoju, z której wywodzi się podział na kraje rozwinięte i rozwijające się, stoi teoria zależności z końca lat 60. XX wieku. Zauważa ona, że rozwój i „niedorozwój” są nierozłączne – rozwój jednych odbywa się bowiem kosztem drugich. Kraje rozwinięte, których gospodarka w dużej części opiera się na usługach i technologii, korzystają ekonomiczne z niskich kosztów produkcji i taniej siły roboczej w krajach rozwijających się. Nierówności między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się w dużej części wynikają z kolonialnych i neokolonialnych zależności. Potęga wielu krajów rozwiniętych w dużej części została zbudowana dzięki eksploatacji kolonii – wykorzystywały one surowce, tanią siłę roboczą oraz niewolnictwo, inwestowały w produkcję materiałów i kierowały gospodarki lokalne w stronę, która służyła metropolii^[17][18].

Jako alternatywy dla określenia „kraje rozwijające się” oraz dla przestarzałego i deprecjonującego „Trzeci Świat” w 1980 roku Willy Brandt jako najbardziej neutralne i mniej hierarchiczne zaproponował określenie „globalne Południe” (w opozycji do „globalnej Północy”, czyli krajów o wysokim wskaźniku rozwoju gospodarczo-społecznego). Równolegle do globalnego Południa/globalnej Północy funkcjonują też mniej popularne analogiczne określenia „większość świata/mniejszość świata” (albo „globalna większość/globalna mniejszość”), „centrum/peryferia”, „kraje dominujące/kraje podporządkowane”, „kraje uprzywilejowane/kraje nieuprzywilejowane”^[19]. Każdy podział świata na dwie części bywa jednak krytykowany za swoją umowność, generalizację i niejednoznaczność. Podkreśla się, że kraje świata są zbyt różnorodne i nie da się umieścić ich jednoznacznie w dwóch opozycyjnych kategoriach^[19], a także to, że taki podział, niezależnie od nazwy, zawsze będzie wartościujący i będzie odróżniał „lepszą” część świata od tej „gorszej”^[20]. Badacze postkolonialni widzą w takich binarnych opozycjach kontynuację kolonialnego podziału świata^[20].

• Trzeci Świat
• Drugi Świat
• Kraj rozwinięty