Ludobójstwo Czerkiesów – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ludobójstwo Czerkiesów

Rosyjscy żołnierze nabijają głowy zabitych Czerkiesów na drążki
Państwo	Imperium Rosyjskie
Miejsce	Czerkiesja
Data	XIX w.
Sprawca	Imperium Rosyjskie
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Ludobójstwo Czerkiesów – ludobójstwo popełnione na narodzie czerkieskim przez carską Rosję w XIX wieku^[1][2][3]. Według niektórych badaczy było ono największym ludobójstwem XIX wieku^[4].

 Główne artykuły: Wojna kaukaska i Wojny rosyjsko-czerkieskie.

Skutkiem rosyjskiego ekspansjonizmu na Kaukazie był szereg wojen toczących się od XVIII wieku. Po wielu dekadach zmagań Imperium Rosyjskiemu udało się zaanektować ten obszar i podporządkować sobie jego ludność, jednak wiązało się to z przesiedleniami miejscowych narodów, a także z masowymi zbrodniami (m.in. ludobójstwem Czerkiesów)^[5][6][7].

Podczas wojny rosyjsko-czerkieskiej (1763–1864) Imperium Rosyjskie stosowało ludobójczą strategię masakrowania czerkieskich cywilów, oszczędzano jedynie niewielki odsetek osób, które zaakceptowały nawrócenie na chrześcijaństwo, rusyfikację i przesiedlenia w ramach Imperium Rosyjskiego. Pozostała ludność czerkieska, która odmówiła, była rozpraszana przez masowe deportacje lub po prostu zabijana^[8]. Wioski czerkieskie były systematycznie głodzone, palone lub cała ich populacja była masakrowana^[9]. Ofiarami byli głównie Czerkiesi, ale ucierpiały również inne ludy muzułmańskie z Kaukazu^[10].

Masowe deportacje ocalałej ludności rozpoczęły się już przed końcem wojny w 1864 roku i zostały w większości zakończone do 1867 roku^[11]. Przesiedleńcy osiedlili się głównie w Imperium Osmańskim. Niektórzy umierali z powodu epidemii lub głodu wśród tłumów deportowanych. Inni zginęli, gdy statki zatonęły podczas sztormów. Od 1 do 1,5 miliona Czerkiesów zostało zmuszonych do ucieczki, ale tylko połowa zdołała dotrzeć do miejsc docelowych^[12]. Archiwa osmańskie pokazują, że do 1879 r. prawie milion migrantów przybyło na ich ziemie z Kaukazu, a prawie połowa z nich zmarła na wybrzeżach w wyniku chorób. Obliczenia badaczy, w tym te uwzględniające dane archiwalne rosyjskiego rządu, oszacowały straty na 80–97% ludności czerkieskiej^[13][4][14].

Określenie tych wydarzeń jako ludobójstwa jest spotykane w historiografiach badaczy czerkieskich i w niektórych opracowaniach historyków międzynarodowych. Zaczęło pojawiać się w literaturze w latach 80. XX wieku. Starsze opracowania używają terminu czystki etniczne lub – zwłaszcza w przypadku opracowań wywodzących się z ZSRR – opisują to zjawisko jako przymusową migrację i deportację na skutek rosyjskiej ekspansji kolonialnej^[15]. W nowszej historiografii rosyjskiej nie ma jedności co do oceny skutków tych wydarzeń i nazwania ich ludobójstwem. Przeciwległe spektrum reprezentują poglądy niektórych nacjonalistycznych badaczy rosyjskich, według których wina leży po stronie Czerkiesów, którzy niepotrzebnie stawiali opór Imperium Rosyjskiemu, tym samych prowokując brutalne represje, a kwestia nazwania tragedii Czerkiesów ludobójstwem jest w ostatnich dekadach nagłaśniania jako element antyrosyjskiej propagandy^[1][3][15]. W badaniach międzynarodowych coraz częściej określa się te wydarzenia jako ludobójstwo, równocześnie jednak panuje zgoda, że w kontekście geopolitycznym dążenie do nagłaśniania tych wydarzeń jest związane z ruchami aktywistów czerkieskich dążącymi do odbudowania kultury, a nawet państwa czerkieskiego^[15].

Parlament Gruzji 20 maja 2011 r. przyjął rezolucję o uznaniu działań carskiej Rosji w czasie wojen kaukaskich w XIX w. za ludobójstwo Czerkiesów. Działacze czerkiescy zwrócili się do parlamentów kilku innych krajów o uchwalenie podobnych rezolucji, organizowali też protesty, m.in. przed igrzyskami w Soczi w 2014^[3][16][17].

• Operacja Soczewica