Rewolucja goździków – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rewolucja goździków

zimna wojna
Mural upamiętniający rewolucję
Czas	25 kwietnia 1974
Miejsce	Portugalia
Przyczyna	sprzeciw wobec reżimu autorytarnego, postkolonialnej polityki Portugalii i jej izolacji międzynarodowej
Wynik	zwycięstwo rewolucjonistów, rozwiązanie Nowego Państwa, demokratyzacja Portugalii, koniec portugalskiej ery kolonialnej i niepodległość Angoli, Republiki Zielonego Przylądka, Gwinei Bissau, Mozambiku oraz Wysp Świętego Tomasza i Książęcej
Strony konfliktu
rząd portugalski Ruch Sił Zbrojnych
Dowódcy
Américo Tomás Marcello Caetano Otelo Saraiva de Carvalho Salgueiro Maia
Położenie na mapie świata miejsce bitwy
39°00′00,0000″N 9°00′00,0000″W/39,000000 -9,000000
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Rewolucja goździków (port. Revolução dos Cravos) – wojskowy zamach stanu w Portugalii w 1974 roku, który doprowadził do obalenia dyktatury Marcela Caetana – następcy Antónia Salazara. W konsekwencji doszło do przywrócenia swobód obywatelskich i politycznych oraz dekolonizacji portugalskich posiadłości w Afryce i Azji^[1][2].

Zamach stanu miał miejsce 25 kwietnia 1974. Za jego organizację i przeprowadzenie odpowiedzialni byli lewicowi oficerowie zrzeszeni w Ruchu Sił Zbrojnych (MFA) – organizacja skupiała głównie młodych kapitanów, lecz patronat nad nimi objęli generałowie Francisco da Costa Gomes i António de Spínola. W dowodzonej przez Otelo Saraiva de Carvalho akcji uczestniczyły bezpośrednio dwa tysiące żołnierzy. Spiskowcy zajęli sztab generalny, siedzibę rządu, radio i telewizję znajdujące się w Lizbonie i Porto. Premier Marcelo Caetano schronił się w koszarach Gwardii Republikańskiej. Po tym, gdy jak sam przyznał, „nie spotkał nikogo, kto by chciał walczyć w obronie rządu”, sam oddał się w ręce puczystów^[3][2]. Zamach stanu został przeprowadzony pokojowo, a jedynymi ofiarami była czwórka obywateli zastrzelonych przez funkcjonariuszy policji politycznej podczas oblężenia siedziby PIDE^[3][4]. Organizatorzy rewolucji zostali masowo poparci przez obywateli, którzy w geście poparcia armii wyszli na ulice^[2].

Sygnałem do rozpoczęcia zamachu było nadanie przez lizbońskie radio pieśni Jose Afonsa „Grandola, Vila Morena”. Nadało ją 25 minut po północy katolickie Rádio Renascença. Nazwę rewolucji dały białe i czerwone goździki, jakimi Celeste Caeiro obdarowała biorących udział w puczu żołnierzy; za jej przykładem poszli kwiaciarze i inni mieszkańcy Lizbony. Kwiaty wetknięte w lufy karabinów stały się symbolem rewolucji^[3][2].

Wojskowi utworzyli Radę Ocalenia Narodowego i rząd tymczasowy oraz zlikwidowali główne instytucje obalonej dyktatury. Prezydentem i przewodniczącym Rady Ocalenia Narodowego został generał de Spínola. Wybory do konstytuanty wojsko zapowiedziało na 1975 rok^[3][1]. W społeczeństwie dużą popularnością cieszyły się poglądy radykalnie lewicowe i antykolonialne. Nastroje społeczne były nieprzychylne konserwatywnemu de Spínoli, który pozostawał zwolennikiem utworzenia szerokiej konfederacji Portugalii i jej zamorskich kolonii^[1][3]. We wrześniu niepopularny generał złożył dymisję^[5][1][3], a na stanowisku zastąpił go Costa Gomes^[3].

Od września prym w rządzie objęła skrajna lewica, w tym komuniści, którym przypadło stanowisko premiera i czterech ministrów. Pod jej rządami Portugalia przyznała niepodległość Angoli, Mozambikowi, Gwinei-Bissau^[3], Wyspom Świętego Tomasza i Książęcej, Wyspom Zielonego Przylądka i Timorowi Wschodniemu (wkrótce zaatakowanemu i zaanektowanemu przez Indonezję)^[6]. Takiemu biegowi sprawy sprzeciwił się Spínola, który w marcu zorganizował nieudaną próbę puczu (jego niepowodzenie wynikało z powodu braku poparcia – puczyści zostali zaatakowani przez mieszkańców stolicy^[1]). Próba ta doprowadziła do dalszego wzmocnienia radykalnych lewicowców. Radykalne skrzydło MFA zdobyło przewagę w wojskowej Radzie Rewolucji. Radykalni wojskowi wdrożyli szereg daleko idących zmian gospodarczych: nacjonalizację banków, wielkiego przemysłu, transportu i energetyki. Ruszyła reforma rolna^[3][1].

Zapowiedziane przez wojsko wybory do konstytuanty odbyły się 25 kwietnia 1975^[3]. Zwycięstwo w nich zdobyły partie umiarkowane – Partia Socjalistyczna (38%) i centroprawica (12%)^[3]. Triumf sił umiarkowanych potwierdziły demonstracje, które objęły konserwatywną północ kraju w okresie letnim^[3]. Po wyborczym sukcesie sił umiarkowanych, major Ernesto Augusto de Melo Antunes, pozostający sojusznikiem socjalistów, doprowadził do dymisji skrajnie lewicowego rządu. Do nowego gabinetu weszli socjaliści i umiarkowani prawicowcy^[3].

25 listopada 1975 doszło do nieudanej próby buntu żołnierzy związanych z lewicą MFA^[3]. W 1976 uchwalona została nowa konstytucja i odbyły się wybory parlamentarne oraz prezydenckie. Konstytucja zapewniła równowagę władzy pomiędzy organami pochodzącymi z wyboru, a Radą Rewolucji (istniejącą do 1982). Wybory wygrali socjaliści, a na czele pierwszego rządu konstytucyjnego stanął Mario Soares. Prezydentem republiki został António Ramalho Eanes^[3]. Prezydent doprowadził do odsunięcia od władzy bardziej radykalnych przedstawicieli lewicy oraz ograniczenia wpływów armii^[7][8].

• transformacja ustrojowa w Hiszpanii