آتشکده - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

از سلسله مباحث
مَزدَیَسنا
مباحث اولیه
ایزدان و دیوان
کتاب و عبادت

نیایش‌ها

روایت فلسفی و دینی
تاریخ و فرهنگ
کیانیان
پیروان
مطالب مرتبط
نشان درگاه درگاه مزدیسنا
آتشکدهٔ زرتشتیان در یزد

آتَشکَده، یا آتَشگاه یا دَرِ مِهر یک ساختمان مذهبی به گونه‌ای از نیایشگاه‌های زرتشتیان گفته می‌شود که در آن آتش به دلیل پاک‌کنندگی و گرمابخشی‌اش در جایگاه ویژه‌ای جای گرفته است و مهم‌ترین نیایش‌های دینی در آن و در برابر آتش انجام می‌گیرد. از جمله نیایش‌ها خواندن اوستا و گات‌ها است و در آن در برابر آتش خداوند یکتا ستایش می‌شود. واژهٔ «آتشکده» از دو واژهٔ «آتش» و «کَده» ساخته شده که به معنی «خانهٔ آتش» است. آتشکده کشمر نخستین آتشکدهٔ زرتشتی بود که توسط گستاسپ به درخواست زرتشت در کِشمر (کاشمر کنونی) بنا گردید[۱] و از مهم‌ترین آتشکده‌های پابرجا می‌توان به آتشکدهٔ آذرگسپ،[۲] آتشکدهٔ ورهرام یزد،[۳] آتشکدهٔ باکو[۴] و آتشکدهٔ نیاسر[۵] نام برد.

کهن‌ترین آتشکده

[ویرایش]

کهن‌ترین و قدیمی‌ترین آتشکده‌هایی که باستان‌شناسان تا کنون موفق به کشف و شناخت آن شده‌اند، متعلق به فرهنگ مزدیسنا، و یکتاپرستی است و در کشور تاجیکستان در شهر تاریخی سرزم می‌باشد که دیرینگی آن آتشکده‌ها به پنج هزار و پانصد سال پیش می‌رسد که باور به یکتاپرستی را برای نژاد آریا در آن سامان نشان می‌دهد، اما قدیمی‌ترین آتشکده که تا حال کشف شده، آتشکده نوبهار در بلخ است که قدمت آن به شش هزار سال می‌رسد، این آتشکده محل زندگی و کشته شدن زرتشت نیز بوده است.

بناهای چارتاقی

[ویرایش]

بسیاری از چارتاقی‌ها را آتشکده‌های دورهٔ ساسانی می‌دانند. بناهای چارتاقی یا به‌طور کامل تخریب شده یا تغییر کاربری داده شده است؛ ولی تعدادی هم مانند چهار طاقی بازه هور، چهارتاقی نیاسر و چهارطاقی بهاران سالم مانده‌اند.[نیازمند منبع]

بنای آتشکده‌ها

[ویرایش]
چارتاقی آتشکده ساسانی، بهبهان
چارتاقی آتشکدهٔ ساسانی، بهبهان

بنا بر نظر احمد تفضلی اطلاعات ما دربارهٔ آتشکده‌ها عموماً از دورهٔ ساسانی و اسلامی است. شکل و بنای آتشکده‌ها در همه‌جا یکسان بوده، معمولاً هر آتشکده هشت درگاه و چند اتاق هشت‌گوشه داشته و آتشدان در وسط بنا واقع بوده و پیوسته آتش مقدس در آن می‌سوخته است. اما با گذر زمان و به‌تدریج در دین زرتشت مقرر می‌شود که آفتاب بر آتش نتابد؛ بنابراین آتش را در فضای باز نگهداری نکرده و اتاقی در وسط بنا ساختند که آتشدان در آن جای داشت. شمار آتشکده‌ها بسیار بود و بنیاد آن‌ها به زمان پیش از زرتشت، یعنی زمان پیشدادیان (هوشنگ و جمشید) می‌رسید؛ ولی در دورهٔ ساسانیان سه آتشکدهٔ مشهور بدین قرار بود:

به نام سه طبقهٔ اصلی اجتماعی در آن دوران یعنی طبقهٔ ارتشتاران و نظامیان، طبقهٔ کشاورزان و پیشه‌وران، و طبقهٔ موبدان و روحانیان، که با سه رنگ سرخ و سبز و سپید یا همان سه رنگ پرچم ایران مشخص می‌شده‌اند، اهمیت می‌یابد.[نیازمند منبع] به زعم احمد تفضلی آتشکده‌ها بنا بر اهمیت نوع آتشی که در آن است، به سه دسته تقسیم می‌شوند: آتشِ بَهْرام، آدُران و دادگاه.[نیازمند یادکرد دقیق]

آتشکده‌های خاموش

[ویرایش]

آتشکده‌های زیادی چون کوه آتشکده، آتشکده کرکویه، در ایران موجود است که پس از حمله اعراب به ایران و همچنین در دوران صفویه به زور خاموش شدند. تعدادی از آتشکده‌ها نیز به دست اعراب یا خود تندروهای ایرانی تخریب گشتند.[نیازمند منبع]

آتشکده‌های مشهور

[ویرایش]
مقالهٔ اصلی: فهرست آتشکده‌های ایران
بازسازی نمونهٔ ساسانی آتشکدهٔ کشمر در نزدیکی مجموعهٔ تاریخی قلعه آتشگاه
باقی‌مانده آتشکدهٔ نوشیجان (ملایر"مل آگر: تپه‌های آتش) تنها اثر مانده از دوران ماد‌ها[۶]
آنچه از بنای آتشکده کرکویه (سیستان) باقی مانده است مربوط به دوره ساسانی

نگارخانه

[ویرایش]

جستارهای وابسته

[ویرایش]

پانویس

[ویرایش]
  1. ↑ کزازی، نامه باستان؛ ویرایش و گزارش شاهنامه فردوسی، ۶:‎ ۴٧-۴۸.
  2. ↑ اساطیر و فرهنگ ایران، ص ۴۱۷
  3. ↑ کتاب زرتشت و زرتشتیان، صفحهٔ ۵۴
  4. ↑ "Ateshgahs and Zoroastrians in Azerbaijan: Good thoughts, good words, good deeds". Archived from the original on 29 October 2013. Retrieved 20 July 2012.
  5. ↑ گدار، آندره (۱۳۸۷). آثار ایران. بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
  6. ↑ «تنها اثر به جا مانده مادها». موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۱٥.

منابع

[ویرایش]
  • اوشیدری، جهانگیر، دانشنامهٔ مزدیَسنا
  • تفضلی، احمد، آتشکده، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱، نسخه آنلاین. مقاله ۵۵

پیوند به بیرون

[ویرایش]
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آتشکده موجود است.
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=آتشکده&oldid=40330715»