Józef Dietl – Wikipedia, wolna encyklopedia

Józef Dietl
Ilustracja
Józef Dietl (lata 60. XIX w.)
Data i miejsce urodzenia

24 stycznia 1804
Podbuż

Data i miejsce śmierci

18 stycznia 1878
Kraków

Prezydent Krakowa
Okres

od 13 września 1866
do 18 czerwca 1874

Poprzednik

Andrzej Seidler

Następca

Mikołaj Zyblikiewicz

podpis
Odznaczenia
Order Korony Żelaznej III klasy (Austro-Węgry) Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z Koroną Komandor Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Józef Konrad Dietl (ur. 24 stycznia 1804 w Podbużu, zm. 18 stycznia 1878 w Krakowie) – polsko-austriacki[1] lekarz, polityk, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezydent Krakowa w latach 1866–1874[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był jednym z 7 synów Franciszka Dietla, urzędnika austriackiego[3] i szlachcianki Anny z Kulczyckich[4]. Nauki pobierał najpierw w Samborze, do gimnazjum uczęszczał w Tarnowie, a następnie w Nowym Sączu[5]. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim, następnie medycynę w Wiedniu, gdzie uzyskał doktorat medycyny i rozpoczął praktykę lekarską[5].

W 1851 objął stanowisko profesora i kierownika Katedry Medycyny Wewnętrznej i Kliniki Lekarskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego[5]. W tym czasie z trudem posługiwał się językiem polskim[6][7]. Tę funkcję pełnił do roku 1865. W roku akademickim 1861–1862 był rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został wybrany na kolejny rok, 1862/63, ale władze odmówiły zatwierdzenia go na tym stanowisku pod pretekstem, że naruszyłoby to zwyczaj, że co roku rektorem była osoba z innego wydziału[8]. 14 czerwca 1865 cesarz Franciszek Józef I podpisał dekret usuwający profesora z katedry, kliniki i przenoszący go na emeryturę bez podania przyczyny[9]. Józef Dietl przyczynił się do wprowadzenia języka polskiego w szkołach średnich publicznych i ludowych w Galicji. Jego postulaty zawarte były w publikacji Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy[10] przyczyniły się do utworzenia Rady Szkolnej Krajowej, przeprowadzenia reform szkół krajowych, wprowadzenia języka wykładowego polskiego i ukraińskiego zamiast niemieckiego. Sejm galicyjski uchwalił ustawę, którą cesarz Franciszek Józef zatwierdził 22 i 25 czerwca 1867 r. Ustawa pozwoliła na wprowadzenie w szkołach ludowych i średnich prawa wyboru języka wykładowego według narodowości miejscowej ludności, o języku wykładowym polskim lub ukraińskim decydowała instytucja, która szkołę utrzymywała wspólnie z Radą Szkolną Krajową[11].

Walczył z kołtunem (w tamtych czasach uważanym za chorobę). Postulował, aby osoby mające różne dolegliwości były leczone w oddzielnych pomieszczeniach (w tamtych czasach chorzy z różnymi chorobami przebywali w tych samych salach, zarażając się nawzajem)[12]. Stworzył nową dziedzinę medycyny, balneologię[13]. Za jego sprawą 9 marca 1858 roku zainaugurowana została działalność Komisji Balneologicznej przy Krakowskim Towarzystwie Naukowym[14][15]. W tym samym roku wydał Uwagi nad zdrojowiskami krajowemi ze względu na ich skuteczność, zastósowanie i urządzenie (Cz. I, Kraków 1858), w których przedstawił walory dwunastu ówczesnych galicyjskich miejscowości uzdrowiskowych. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1861–1878)[16]. W latach 1866–1874 pełnił funkcję prezydenta Krakowa[17]. 13 września 1866 Rada Miasta Krakowa stosunkiem 51 głosów za kandydaturą profesora przeciw 5 wybrała Józefa Dietla na prezydenta miasta[18]. Zaprzysiężono go w środę 31 października 1866 roku[19]. Po trzech tygodniach od zaprzysiężenia cesarz przyznał Dietlowi Złoty Krzyż Zasługi z Koroną[19]. Z funkcji zrezygnował w 1874 roku[18].

Jako prezydent doprowadził między innymi do:

Jest uważany za jednego z najlepszych prezydentów w historii Krakowa[26]. Dietl utworzył Fundusz im. Józefa Dietla wspierający początkujących rzemieślników, którym udzielano pożyczki w 26 dwutygodniowych ratach z oprocentowaniem 3%[27]. Do jego zasług należy rozpropagowanie fizykoterapii, leczenia higieniczno-dietetycznego i balneologii[28]. Dietl pierwszy sklasyfikował polskie wody lecznicze. Dzięki niemu stały się modne polskie uzdrowiska, m.in.: Krynica[29], Rabka, Iwonicz, Szczawnica i Żegiestów[30][31]. Wydał książkę O reformie szkół krajowych[32].

Grobowiec rodziny Dietlów na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Ożenił się w 1846 roku z młodszą od niego o dziewiętnaście lat Austriaczką pochodzącą z Wiednia, Heleną Zieterbarth[25] (zm. 1885), która jednak z powodu fatalnego samopoczucia w Krakowie, postanowiła opuścić miasto i męża. Profesor zmarł bezpotomnie[33], a posiadany majątek zapisał bratankowi, Leopoldowi Dietlowi, prosząc go o zabezpieczenie legatu również dla żony, Heleny. Pochowany został na cmentarzu Rakowickim w Krakowie[33][34] (pas 25-wsch.2).

Nagrody i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Został wyróżniony wieloma odznaczeniami i honorami, m.in.:

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1860–1878 był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[37]. Oprócz wielu pełnionych funkcji oraz aktywności społecznych Józef Dietl był również Przewodniczącym pierwszej c. k. Rady szkolnej okręgowej miejskiej w Krakowie, ustanowionej w 1871 roku[38].

W Polsce jest kilka pomników Józefa Dietla, między innymi na pl. Wszystkich Świętych w Krakowie, odsłonięty 8 października 1938, wykonany przez Xawerego Dunikowskiego[39]. W Szczawnicy na placu noszącym jego imię jest upamiętniający go obelisk z łacińską inskrypcją, ufundowany przez założyciela szczawnickiego uzdrowiska Józefa Stafana Szalaya[40]. W Krynicy postawiono pomnik w Parku Dukieta w 1900 roku według projektu Mieczysława Zawiejskiego[41], jego imię nosi też jedna z głównych ulic – Bulwary Dietla. W Iwoniczu-Zdroju w 1978 wzniesiono monument z popiersiem[42].

Jego imię nosi jedna z głównych ulic Krakowa, tzw. Planty Dietlowskie[43], szkoła podstawowa (nr 11 przy ul. Miodowej 36) , gimnazjum (nr 39, na os. Oświecenia), szpital (przy ul. Skarbowej), a także sala konferencyjna (nr 112) w Urzędzie Miasta Krakowa[44]. Działa także Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla[45]

W 1928 roku ukazał się tom wspomnieniowy Józef Dietl, pierwszy prezydent miasta Krakowa, znakomity lekarz, profesor i rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, patrjota polski: w 50-tą rocznicę śmierci.

Postać prezydenta przypomina samorządowa Nagroda im. Józefa Dietla, przyznawana corocznie od 2008 za wybitne osiągnięcia i pracę na rzecz społeczności lokalnej[46]. Jej laureatami byli między innymi Krzysztof Pawłowski, Anna Dymna, ks. Andrzej Augustyński, prof. Franciszek Ziejka i Jolanta Stokłosa[47].

W roku 1957 wydano serię znaczków pocztowych „Medycyna polska”, w której znaczek o nominale 1,35 zł przedstawia Józefa Dietla[48][49].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Tadeusz Zajączkowski. Joseph Dietl (1804–1878). Reformer der Medizin und sein Beitrag für die Urologie. „Der Urologe 1 (2006)”, s. 85–94, 2006. 
  2. ↑ Dietl Józef Konrad, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-05-25].
  3. ↑ Magdalena Bajer: Dietlowie. Forum Akademickie. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  4. ↑ Wielki prezydent Krakowa. Cracovia – Leopolis. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  5. ↑ a b c Józef Dietl – lekarz, który został prezydentem czy prezydent, który leczył?. Onet Kraków. [dostęp 2018-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-26)]. (pol.).
  6. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61 – 1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 65. ISBN 83-7188-188-6.
  7. ↑ Elżbieta Dolata: Galicyjscy popularyzatorzy zdrowia i higieny przełomu XIX i XX wieku. Journals UMCS. s. 87–88. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  8. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61 – 1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 65–66. ISBN 83-7188-188-6.
  9. ↑ Andrzej Kazimierz Banach: Młodzież chłopska na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1860/61 – 1917/18. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1997, s. 66. ISBN 83-7188-188-6.
  10. ↑ Józef Dietl, Stanowisko szkoły. Rada szkolna krajowa. Język wykładowy, t. Z. 1, Uniwersytet Jagielloński, 1865.
  11. ↑ Józef Świeboda, Problemy narodowościowe w szkolnictwie galicyjskim (1772–1918), „Analecta”, T. 4 (2(8)), 1995, s. 114.
  12. ↑ Prof. Józef Dietl – ojciec współczesnej balneologii. Woda dla Zdrowia. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  13. ↑ Lucyna Rajchel, Włodzisław Kuliński, Jacek Rajchel: Polskie Towarzystwo Balneologiczne – rys historyczny. Czytelnia Medyczna. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  14. ↑ Małgorzata Starczyńska, Justyna Karwacińska, Beata Stepanek-Finda, Wojciech Kiebzak: Historyczne podstawy fizjoterapii. Uniwersytet Jana Kochanowskiego, 2011. s. 74. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  15. ↑ Karolina Kolanowska. Codzienność kuracjusza w uzdrowiskach na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX i początku XX wieku. „Prace Historyczne”. 145, s. 197–203. Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. (pol.). 
  16. ↑ Provinzial-Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, s. 560; 1851, s. 625; 1852, s. 610; 1853, s. 618; 1854, s. 634; Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855, s. 462; 1856, s. 208; 1857, s. 356; 1858, s. 250; 1859, s. 267; 1860, s. 270; 1861, s. 402; 1862, s. 414; 1863, s. 425; 1864, s. 434; 1865, s. 447; 1865, s. 462; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 808; 1869, s. 532; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 569; 1871, s. 503; 1872, s. 501; 1873, s. 517; 1874, s. 561; 1875, s. 564; 1876, s. 574; 1877, s. 550; 1878, s. 538.
  17. ↑ Dominika Hołuj. Rola samorządu terytorialnego w kształtowaniu procesu rozwoju Miasta Krakowa w okresie autonomii (1866–1918). „Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni”. 5. s. 49. 
  18. ↑ a b c d e 13 września 1866 r. Józef Dietl został prezydentem Krakowa. Interia: Nowa Historia. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  19. ↑ a b Józef Dietl. Jak wizjoner zmieniał Kraków. Gazeta Krakowska. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  20. ↑ a b c d Józef Dietl – wskrzesiciel Krynicy i prezydent Krakowa. Kurier Galicyjski, 2013. [dostęp 2018-05-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-28)]. (pol.).
  21. ↑ ul. Dietla: od koryta Wisły do ulicy. Kraków Nasze Miasto. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  22. ↑ Józef E. Dutkiewicz. Przykład Sukiennic. „Ochrona Zabytków”. 8/3 (30), s. 189, 1955. (pol.). 
  23. ↑ Józef Dietl i Rynek Główny w jego czasach. Tak się zmienił [online], Krowoderska.pl, 11 września 2020 [dostęp 2020-09-15] (pol.).
  24. ↑ Powstanie Miejskiej Zawodowej Straży Pożarnej w Krakowie. PSP Kraków. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  25. ↑ a b Józef Dietl. krynica.pl. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  26. ↑ Monika Bogdanowska: zgubiliśmy w Krakowie ideę dobra wspólnego [online], Krowoderska.pl, 3 lipca 2020 [dostęp 2020-07-18] (pol.).
  27. ↑ Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim, 1902 r. s. 911.
  28. ↑ Krzysztof Jakubowski: Dietl, Leo i inni. Kraków miał wielkich prezydentów. Wyborcza Kraków. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  29. ↑ Beata Małecka, Jerzy T. Marcinkowski: Rys historyczny rozwoju lecznictwa uzdrowiskowego. Problemy Higieny i Epidemiologii. s. 140. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  30. ↑ Barbara Rucka: Dwa wieki uzdrowiska Żegiestów. Uzdrowisko Żegiestów, 2016. s. 19. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  31. ↑ Kilka słów o Dietlu. Muzeum Limanowa. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  32. ↑ Józef Dietl: O reformie szkół krajowych. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1865.
  33. ↑ a b Jakub Lukasinski: Józef Dietl – Pierwszy prezydent autonomicznego Krakowa. Kraków Zwiedzanie. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  34. ↑ Kraków. Zasłużeni na Cmentarzu Rakowickim. Krajoznawcy. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  35. ↑ Honorowi Obywatele Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa. bip.krakow.pl. [dostęp 2018-05-27]. (pol.).
  36. ↑ Honorowi Obywatele Nowego Sącza. nowysacz.pl. [dostęp 2011-02-17].
  37. ↑ Bolesław Erzepki, Spis członków Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Poznań 1896, s. 2.
  38. ↑ Aleksander Pająk: Szkoły ludowe w Wolnem, Niepodległem i Ściśle Neutralnem Mieście Krakowie i Jego Okręgu od roku 1815 do 1873. Lwów: Towarzystwo Pedagogiczne we Lwowie, 1890, s. 58. Biblioteka Uniwersytetu Pedagogicznego.
  39. ↑ Dunikowski Ksawery, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-05-25].
  40. ↑ Obelisk Józefa Dietla. Polska Niezwykła. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  41. ↑ Pomnik Józefa Dietla. Polska Niezwykła. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  42. ↑ Pomnik Józefa Dietla. Polska Niezwykła. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  43. ↑ Alfabetyczny wykaz ulic Miasta Krakowa. 2005-01-26 (akt.). [dostęp 2015-10-23].
  44. ↑ Pałac Wielopolskich. Urząd Miasta Krakowa, 2020-07-07. [dostęp 2022-05-31]. (pol.).
  45. ↑ Małopolska Wyższa Szkoła im. Józefa Dietla w Krakowie. [dostęp 2018-05-25]. (pol.).
  46. ↑ Kandydaci do Nagrody im. Dietla poszukiwani. krakow.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  47. ↑ Przyznano Nagrodę im. Józefa Dietla. malopolska.pl. [dostęp 2018-05-26]. (pol.).
  48. ↑ Katalog znaczków. Colnect. [dostęp 2020-12-30].
  49. ↑ Przegląd filatelistyczny. KZP. [dostęp 2020-12-30].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Prezydenci Krakowa
Prezydenci Krakowa (1792–1816)
Prezydenci Krakowa (1848–1939)
Komisarze Krakowa (1939–1945)
Prezydenci Krakowa (1945–1950)
Przewodniczący Prezydium Rady
Narodowej Krakowa (1950–1973)
Prezydenci Krakowa (od 1973)

Herb Krakowa

Rektorzy Uniwersytetu Jagiellońskiego
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1400–1499)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1500–1599)
Akademia Krakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1600–1699)
AkademiaKrakowska /
Uniwersytet Krakowski
(1700–1777)
Szkoła Główna Koronna
(1777–1795)
Szkoła Główna Krakowska
(1795–1805)
Lata 1805–1817[A][B]
Uniwersytet Jagielloński
(1817–1899)
Uniwersytet Jagielloński
(od 1900)
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l Pełniący funkcję rektora w zastępstwie.
  2. ↑ Od 1805 do 1809 Uniwersytet połączony z Uniwersytetem Lwowskim i zgermanizowany, 1809 repolonizacja po włączeniu Krakowa do Księstwa Warszawskiego.
  3. ↑ W latach 1853–1860 rektorów nie wybierano, Uniwersytetem kierował mianowany przez rząd kurator.
  4. ↑ Sprawował obowiązki rektora Tajnego Uniwersytetu.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Józef_Dietl&oldid=75653201”