Operacja Most (Wildhorn) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Operacja Most (bryt. krypt. Wildhorn) – operacje lotnicze lotów dwustronnych (z lądowaniem), zorganizowane w 1944 przez Oddział VI (Specjalny) Sztabu Naczelnego Wodza przy współpracy ze Special Operations Executive (SOE), z lotniska Campo Casale pod Brindisi (Włochy) do okupowanej Polski z lądowaniem na polowych lotniskach, ochranianych przez oddziały Armii Krajowej[1]. Za organizację przerzutów lotniczych do Polski (w tym operacji Most) odpowiadał od początku mjr dypl. Jan Jaźwiński, oficer wywiadu w Oddziale VI (Specjalnym) Sztabu Naczelnego Wodza, początkowo jako szef Samodzielnego Referatu "S" (później Wydziału "S") w tym Oddziale, od stycznia do 1 września 1944 komendant Głównej Bazy Przerzutowej (kryptonim "Jutrzenka") w Latiano, 20 km. od lotniska Campo Casale pod Brindisi (Włochy)[2].

Przygotowania

[edytuj | edytuj kod]

W 1940 płk Stefan Rowecki wysunął postulat lotów dwustronnych, które w jego ocenie miały być podstawowym sposobem łączności Sztabu Naczelnego Wodza z okupowaną Polską. W 1942 proponował użycie wodnosamolotów lądujących na polskich jeziorach, a także przylotu ze Szwecji lekkich samolotów pasażerskich z lądowaniem na polach dworskich w Polsce[3].

Początkowo opinia Brytyjskiego Komitetu Szefów Sztabu była negatywna, przekazano ją z Londynu do Komendy Głównej AK w kraju, w depeszy 5256 – Jedyny typ samolotu z wystarczającym zasięgiem do tego rodzaju zadań to Halifaxy, lecz te maszyny wymagają betonowych wybiegów o długości od 1200 do 1400 yardów. Wydaje się, że tego rodzaju wybiegów nie macie panowie do swojej dyspozycji w Polsce (…) Jedyny wodnopłat z wystarczającym zasięgiem, który mógłby wodować w Polsce, to Catalina. Samolot ten jednak ma szybkość około 100 mil/godz. i z tego powodu nie jest odpowiedni ze względu na czas i godziny nocne (…). Samolotem nadającym się do tego zadania mógłby być Lockheed Hudson, jednak zasięg jego wynosi zaledwie 500 do 600 mil”. W tym czasie alianci używali samolotów Lockheed Hudson do zwalczania niemieckich łodzi podwodnych oraz ochrony konwojów na Atlantyku[3].

Dakota należąca do 267 Dywizjonu RAF

Dopiero po uzyskaniu z USA nowo zaprojektowanych dwusilnikowych samolotów Douglas C-47 Skytrain, zwanych Dakota, o podstawowym zasięgu 2400 km, z możliwością zwiększenia zasięgu do 18 godzin lotu po dołączeniu dodatkowych zbiorników na paliwo, umożliwiały realizację zadania. Dodatkowo od 15 kwietnia 1943 rozpoczęto loty do Polski z bazy Campo Casale koło Brindisi. W linii prostej było stamtąd ok. 1300 km w okolice Warszawy. SOE rozpoczęło przygotowania operacji lotu dwustronnego z lądowaniem w Polsce. Wydano zgodę na przeprowadzenie pierwszej akcji Most pomiędzy 11 a 18 października 1943, później termin przesunięto na marzec lub kwiecień 1944. Zaplanowano 5 takich akcji – zrealizowano 3[3].

Operacja Most I (Wildhorn I)

[edytuj | edytuj kod]

Wieczorem w sobotę 15 kwietnia 1944 z lotniska Campo Casale koło Brindisi wystartował samolot Dakota FD-919 „I” z 267 dywizjonu RAF z brytyjsko-polską załogą pod dowództwem F/L Harroda E.J., z pilotem F/L Bolesławem Koprowskim z polskiej 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia oraz z nawigatorem – P/O Wells J.A. i radiotelegrafistą – P/O N. Wilcock.

Samolot nadlatywał na placówkę odbiorczą pięć razy, o godz. 00.40 wylądował na polu koniczyny, będącym polowym lotniskiem „Bąk” (położenie: N51°11′ E22°22′), w okolicach miejscowości Matczyn, 35 km od Lublina. Samolotem przylecieli dwaj cichociemni: rtm. Narcyz Łopianowski ps. Sarna oraz ppor. Tomasz Kostuch ps. Bryła (ekipa skoczków nr XLIII). Wraz ze cichociemnymi przerzucono na potrzeby AK dwie walizki z pocztą, dolarami w banknotach, blankietami kennkart, aparatem filmowym oraz filmami.

Piętnaście minut później o godz. 00.55 samolot wystartował w drogę powrotną. Z okupowanej Polski odlecieli do Londynu: gen Stanisław Tatar ps. Turski, ppłk Marian Dorotycz-Malewicz ps. Roch, por. Andrzej Pomian ps. Dowmuntt, wysłannik Delegata Rządu Zygmunt Berezowski oraz przedstawiciel Stronnictwa Ludowego Stanisław Ołtarzewski.

Podczas lotu w obie strony, w rejonie Budapesztu samolot ostrzelała artyleria przeciwlotnicza. Do bazy we Włoszech wrócili szczęśliwie w niedzielę 16 kwietnia 1944, po locie trwającym 10 godzin 13 minut[3][1].

Operacja Most II (Wildhorn II)

[edytuj | edytuj kod]

Operacja Most II rozpoczęła się w poniedziałek 29 maja 1944, gdy z lotniska Campo Casale wystartował samolot Dakota KG-477 „V” z polskiej 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia, z załogą w składzie: piloci – F/L Michał Goszczyński, F/S Józef Bielicki, nawigator – F/O Władysław Krywda, radiotelegrafista – F/S Stanisław Karabanik, mechanik pokładowy – F/S Jerzy Neciuk, strzelec – W/O Zygmunt Skopiński, F/S Leon Basaj, despatcher – W/O Romuald Małachowski. Samolot miał zamontowane dodatkowe cztery zbiorniki na paliwo, co umożliwiało ok. 14 godzin lotu.

Po starcie, do zapadnięcia zmroku, Dakotę eskortowały dwa Liberatory B-24 z polskimi załogami (kpt. Michała Goszczyńskiego i kpt. Zbigniewa Szostaka)[4]. W rejonie Jugosławii wszystkie trzy samoloty zostały ostrzelane przez lekką artylerię przeciwlotniczą.

O godz. 00.07 samolot wylądował na łące porośniętej trawą do kolan, będącej polowym lądowiskiem „Motyl”, w okolicach wsi Wał – Ruda, 18 km od Tarnowa, nad rzeczką Kisieliną (położenie: N50°08′ E20°47′). Samolotem przylecieli dwaj cichociemni: gen. dyw. Tadeusz Kossakowski ps. Krystynek oraz mjr Romuald Bielski ps. Bej (ekipa skoczków nr LV). Razem ze cichociemnymi przywieziono 964 funty (437 kg) zaopatrzenia dla AK.

Po trwającym 7 minut rozładunku i załadunku samolot wystartował w drogę powrotną. Z okupowanej Polski odlecieli cichociemny płk Roman Rudkowski ps. Rudy, mjr Zbigniew Sujkowski ps. Wyga oraz emisariusz Stronnictwa Ludowego Jan Domański ps. Bartnicki. Samolot powrócił szczęśliwie do bazy we Włoszech o godz. 04.08, po locie trwającym 8 godzin 33 minuty[3].

Schematy rakiet V1 i V2 z raportu AK
Pomnik we wsi Wał-Ruda z okazji 60-lecia akcji „Most III”

Operacja Most III (Wildhorn III)

[edytuj | edytuj kod]

Trzecia operacja "Most" została przeprowadzona nocą z 25 na 26 lipca 1944. Samolot Dakota (KG-477 „V”) z polsko-brytyjską załogą 267 dywizjonu RAF: pierwszy pilot – F/Lt George Culliford, drugi pilot – por. Kazimierz Szrajer z 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia, nawigator – F/Lt J.P. Williams i radiooperator – F/Sgt J. Appelby, wystartował z lotniska Campo Casale o godzinie 19:28. Do zapadnięcia zmroku Dakota była eskortowana przez Liberatora B-24 KG-827 „U” z 1586 eskadry, pilotowanego przez Bolesława Koprowskiego. Drugi wyznaczony do eskorty B-24 nie wystartował z powodów technicznych[5]. Dakota 23 minuty po północy wylądowała, po drugim podejściu, na tym samym co w poprzedniej operacji Most II, lądowisku „Motyl”. Dowódcą ochrony lądowiska był kapitan Władysław Kabat ps. „Brzechwa”. Operację zabezpieczał oddział AK „Urban”.

Przylecieli cichociemni: por. Kazimierz Bilski ps. „Rum”, pchor. Jan Nowak ps. „Zych”, pchor. Leszek Starzyński ps. „Malewa” i mjr Bogusław Wolniak ps. „Mięta”. Przywieziono też czternaście walizek oraz pięć paczek — łącznie ważących 970 funtów. Do odlotu byli przygotowani: Józef Retinger, Tomasz Arciszewski ps. „Stanisław”, Tadeusz Chciuk-Celt ps. Celt oraz Czesław Miciński. Planowanym pasażerem był też Antoni Kocjan (były więzień Auschwitz-Birkenau, nr obozowy 4267), ale z powodu aresztowania przez Gestapo zastąpił go Jerzy Chmielewski ps. Rafał, także były więzień Auschwitz-Birkenau. Miał on zadanie osobistego dostarczenia do Londynu siedem najważniejszych części rakiety V2, w tym żyrokompas elektromagnetyczny, zdobyty 20 maja 1944 w okolicach wsi Sarnaki oraz 30 stron raportu wywiadu AK - „Meldunku specjalnego 1/R nr 242. Pociski rakietowe”, także ekspertyzy opracowane przez prof. Janusza Groszkowskiego, prof. Marcelego Struszyńskiego oraz inż. Antoniego Kocjana[6].

Podczas startu samolotu do lotu powrotnego pojawiły się trudności. Koła ugrzęzły w wilgotnym gruncie. Próby ruszenia maszyną, nawet po jej rozładowaniu, zakończyły się niepowodzeniem. Rozważano zniszczenie samolotu, ale jeszcze usunięto darń blokującą podwozie, podłożono pod koła deski i ponownie wrzucono ładunek. Pilot po 65 min. przy czwartej próbie wystartował. W trakcie prób uwolnienia samolotu uszkodzono przewody hydrauliczne, dlatego po starcie załoga nie mogła wciągnąć podwozia. Zbiornik hydrauliczny wypełniono herbatą z termosów oraz innymi płynami, co pozwoliło schować podwozie podczas przelotu nad Tatrami. Uszkodził się też system automatycznego pilota i piloci musieli na zmianę trzymać stery[7][8]. W Campo Casale samolot wylądował o 5:43 bez hamulców. Operacja, łącznie z pobytem na ziemi w Polsce, trwała 10 godzin i 15 minut[5]. 28 lipca 1944 samolot z częściami rakiety wylądował na lotnisku RAF Hendon[6].

Nowozelandzki pierwszy pilot, George Culliford, został za tę misję odznaczony Orderem Virtuti Militari[9]. Michał Kasza z Niwisk, komendant gminny Batalionów Chłopskich, który zebrał i dostarczył 13 części rakiety, w tym jedną o specjalnym przeznaczeniu, otrzymał podziękowanie od Komendy Głównej Armii Krajowej

Operacja Most IV (Wildhorn IV)

[edytuj | edytuj kod]

Operację Most IV miała zostać przeprowadzona pod koniec września 1944. Początkowo planowano wykorzystanie lądowiska „Giez” (kieleckie, 11 km na południowy wschód od Secemina) lub „Komar” (kieleckie, 1 km od Secemina), później wybrano bajoro „Świetlik”, 12,5 km na południowy wschód od mostu na Pilicy w Sulejowie. Planowano przerzucenie początkowo czterech osób do Polski oraz podjęcie z Polski sześciu osób, m.in.: cichociemnego Zdzisława Jeziorańskiego ps. Zych, przedstawicieli trzech stronnictw, w tym Wincentego Witosa, a także oficera RAF Johna Warda.15 grudnia 1944 o godz. 13.45 samolot "Dakota" wystartował z lotniska Campo Casale, z polską załogą 1586 Eskadry Specjalnego Przeznaczenia. O godz. 14.10 kodowaną depeszą zgłoszono nagłe pogorszenie pogody, samolot zawrócono w trakcie operacji. Lądowisko było obsługiwane i osłaniane przez oddziały leśne w sile ok. 2 tys. żołnierzy[10].

Operację próbowano powtórzyć w połowie stycznia 1945 z lądowiska koło Piotrkowa Trybunalskiego, ale rozpoczęła się już ofensywa Armii Czerwonej[1]

Operacja Most V

[edytuj | edytuj kod]

Od października 1944 planowano przeprowadzenie operacji lotniczej Most V, miała ona zostać przeprowadzona w połowie stycznia 1945, na prośbę 17 amerykańskich, 10 brytyjskich i 6 polskich lotników, którzy uratowali się po zestrzeleniu ich samolotów nad Polską. Przygotowano lądowisko "Mucha" koło Tymbarku; po lotników miały przylecieć co najmniej trzy samoloty Dakota 10 Amerykańskiej Floty Taktycznej. Ofensywa 4 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej która ruszyła 12 stycznia 1945 przekreśliła sens tej akcji[1].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d Operacje Most [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2020-02-11].
  2. Jan Jaźwiński » Cichociemni elita dywersji [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2021-01-11].
  3. a b c d e Bieniecki 1994 ↓.
  4. Szołdrska 1986 ↓, s. 94–95.
  5. a b Olejko i Mroczkowski 2011 ↓.
  6. a b Andrzej Glass, Akcja V-1 i V-2 – wkład Polaków w rozszyfrowanie tajnych broni niemieckich, w: Polska myśl techniczna w II wojnie światowej. Materiały pokonferencyjne, Warszawa 2015, s. 134-150, ISBN 978-83-63050-28-3.
  7. Kazimierz Szrajer, „Trzeci Most” – wspomnienia Kazimierza Szrajera. [online], 301 dyon.pl [dostęp 2013-03-01].
  8. Wojewódzki 1975 ↓.
  9. Obituary: George Culliford [online], The New Zealand Herald, 29 grudnia 2001 [dostęp 2012-07-18] (ang.).
  10. Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, 1994, s. 201-217, ISBN 83-86225-10-6.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Józef Garliński, Politycy i żołnierze, Londyn, 1971, ISBN 195003407.
  • Michał Wojewódzki, Akcja V-1, V-2, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1975.
  • Halszka Szołdrska, Lotnictwo Podziemia, czyli dzieje Wydziału Lotniczego KG AK, Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1986, ISBN 83-206-0532-6.
  • Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: Arcana, 1994, s. 201–217, ISBN 83-86225-10-6.
  • Halszka Szołdrska, Lotnictwo Armii krajowej, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1998, ISBN 83-232-0877-8.
  • Tadeusz Bór Komorowski, Armia Podziemna, Warszawa: Bellona SA, 2009, s. 205, ISBN 978-83-11-11617-7.
  • Marek Nasiadka, Podlaski przełom Bugu. Przewodnik nie tylko dla turystów, Rzeszów: Wydawnictwo Turystyczne Paweł Wład, 2010.
  • Andrzej Olejko, Krzysztof Mroczkowski, Szachownice nad okupowaną Europą, Libra, 2011, ISBN 978-83-89183-69-9.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]