Pocysterskie opactwo w Krzeszowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pocysterskie opactwo w Krzeszowie

nr rej. A/1989/489[1] z 1959-02-20 20 lutego 1959(dts)
Zabudowania klasztorne
Państwo	Polska
Miejscowość	Krzeszów
Kościół	rzymskokatolicki
Rodzaj klasztoru	opactwo
Obiekty sakralne
Bazylika	Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Kościół	św. Józefa
Zabudowania klasztorne	Dom Opata, Klasztor Benedyktynek, Wielka Kalwaria Krzeszowska, Betlejem (Krzeszów), Kaplica św. Anny na Górze Świętej Anny
Fundator	Anna Przemyślidka
Styl	Barok
Data budowy	1242
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kamienna Góra Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
Położenie na mapie Polski Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
Położenie na mapie powiatu kamiennogórskiego Pocysterskie opactwo w Krzeszowie
50°44′04″N 16°04′20″E/50,734444 16,072222
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Pocysterskie opactwo w Krzeszowie – kompleks najwyższej światowej klasy zabytków, którego początki sięgają XIII wieku. Opactwo nazywane „europejską perłą baroku” przynależy do diecezji legnickiej, wcześniej zamieszkane przez benedyktynów i cystersów. Znajduje się w Krzeszowie, w województwie dolnośląskim. W 2004 uznane za pomnik historii^[2]. Część obiektów udostępniona jest dla zwiedzających. Na miejscu funkcjonują Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. W części klasztornej znajduje się Opactwo Sióstr Benedyktynek, ekspatriowane w 1946 r. z klasztoru i kościoła pw. Wszystkich Świętych we Lwowie^[3].

• 
  Herb opactwa (tarcza)
• 
  Dom opata i kościół Józefa
• 
  Fasada bazyliki
• 
  Kościół św. Józefa
• 
  Budynek bramny

W 1242 r. Anna Przemyślidka, wdowa po Henryku II Pobożnym, sprowadziła do Krzeszowa benedyktynów z Opatovic we wschodnich Czechach^[4] i nadała im taki obszar leśny, jaki będą w stanie wykarczować, przeznaczony na budowę konwentu. Drewniane zabudowania klasztorne wzniesiono na niewielkim wzgórzu w dzisiejszym Krzeszówku; patronem opactwa obrano św. Wawrzyńca^[5]. Z nieznanych przyczyn benedyktyni opuścili to miejsce w 1289 r.^[6]. W 1292 r.^[7] Bolko I Surowy ustanowił nową fundację dla cystersów, nadając im 14 wsi oraz miasto Lubawka. Sprowadził mnichów z Henrykowa. Translokacja klasztoru z Krzeszówka do Krzeszowa była najprawdopodobniej podyktowana koniecznością wykorzystania wartko płynącej strugi Zadrna. W jej szerokiej dolinie powstały dogodne warunki do wzniesienia opactwa związanego z folwarkiem, w którym bieżąca woda odgrywała kluczową rolę. Styl życia cystersów, ściśle związany z pracą na roli oraz gospodarowaniem zasobami wodnymi, przesądził o przeniesieniu klasztoru na nowe miejsce w Krzeszowie^[8]. Fundacja krzeszowska Bolka I miała na celu nie tylko rozwój kultu religijnego, ale również wzmocnienie granic jego księstwa oraz zagospodarowanie terenów leśnych. Cystersi, którzy wcześniej zostali sprawdzeni w innych częściach Śląska, byli idealnymi kandydatami do realizacji tych celów. Zgodnie z regułą zakonną, nakładającą obowiązek pracy na roli, byli w stanie skutecznie prowadzić działalność rolniczą i zarządzać ziemią, co było niezbędne do realizacji założeń fundacyjnych. Ich obecność w Krzeszowie przyczyniła się do zagospodarowania ziemi i umocnienia struktury administracyjnej oraz obronnej księstwa Bolka I Surowego^[9].

Podczas wojen husyckich w latach 1414–1426 klasztor został spustoszony, jednak w następnych latach odzyskał świetność. Wśród kolejnych przełożonych klasztoru szczególnie zasłużył się 43. opat, Innocenty Fritsch, kierujący opactwem w latach 1727–1734. Za jego czasów powstał obecny, wspaniały kościół klasztorny. Na początku swoich rządów uporządkował on również sprawy klasztornych majątków ziemskich, czego widocznym do dziś śladem są licznie rozsiane po Kotlinie Krzeszowskiej kamienie graniczne wykonane wg tego samego wzorca: w płytkiej wnęce infuła i pastorał – symbole władzy opackiej, u góry litery I A G – monogram Innocentego Fritscha (Innocentius Abbas Grissoviensis) i u dołu rok – 1727^[10].

Gdy Śląsk został w 1741 roku zdobyty przez Prusy, nastąpiła jego stopniowa sekularyzacja, natomiast kościół klasztorny został przemianowany na parafialny. Ze względu na zły stan gotyckiej części claustrum podjęto decyzję o jego częściowej rozbiórce, a pozostałe skrzydło przeznaczono na szkołę i mieszkania. Dom gościnny stał się siedzibą nadleśnictwa. W wyniku pożaru w 1913 r. spłonął hełm północnej wieży, jego odbudowę rozpoczęto dopiero 3 sierpnia 1930 r., rekonstrukcję ukończono 12 lipca 1931 r.^[11] Na pamiątkę tego wydarzenia od 2022 roku (109. rocznica pożaru) odbywa się Bieg na Wieżę. W biegu uczestniczą strażacy z OSP Krzeszów przebrani w mundury z epoki^[12][13]. W roku 1919 opustoszały klasztor został przejęty przez wysiedlonych z Pragi benedyktynów z klasztoru Emaus, wśród których był Nikolaus von Lutterotti, który opracował dotychczasowe dzieje klasztoru i osób z nim związanych. Papież Pius XI podniósł konwent w 1924 roku do rangi opactwa, dzięki czemu zyskał na znaczeniu jako punkt odnowy duchowej.

Pod koniec sierpnia 1940 r. władze III Rzeszy zarekwirowały budynek klasztorny, a 3 września 1940 r. resztę zabudowań, urządzając w klasztorze obóz na cele Volksdeutsche Mittelstelle, placówki realizującej zadania powrotu do Rzeszy etnicznych Niemców^[14], w związku z czym większość benedyktynów została zmuszona do jego opuszczenia^[15]. Część z nich powołano do wojska, czternastu zginęło na wojnie^{[potrzebny przypis]}. W klasztorze urządzono tymczasowy ośrodek pobytu, najpierw, jeszcze w 1940 r. dla przesiedlanych z Rumunii Niemców karpackich z Bukowiny^[15], od 5 października 1941 był w nim obóz dla Żydów śląskich^[16] przed ich wywiezieniem do obozu Theresienstadt^{[potrzebny przypis]}, w roku 1943 ośrodek dla reemigrantów wracających z Lotaryngii, natomiast zimą 1944–1945 dla niemieckich przesiedleńców z Węgier^[15]. Pod koniec wojny w klasztorze ukryto duże archiwalia z Wrocławia oraz zbiory Biblioteki Pruskiej z Berlina. Ocalałe zbiory zostały przejęte przez władze polskie i zdeponowane w Bibliotece Jagiellońskiej. W 1946 wysiedlono pozostałych jeszcze niemieckich benedyktynów, poza ich przeorem Nikolausem von Lutterottim, który mieszkał w Krzeszowie do lat 50. XX w., a klasztor objęły w 1946 ss. benedyktynki ze Lwowa^[17]. Po wojnie techniczny stan klasztoru pogarszał się, co spowodowało ciągnące się latami remonty, nie dające trwałej poprawy. Kompleksowy remont całego zespołu przeprowadzono po 1997 roku^[18].

Cały kompleks składa się z: kościoła klasztornego, klasztoru, ogrodu, kościoła bractwa św. Józefa, domu gościnnego opata oraz budynków pomocniczych. Pierwszy powstał romański kościół, który został wzniesiony w końcu XIII wieku i poświęcony w roku 1292, gdy przybyli do niego pierwsi zakonnicy. Obecny barokowy kościół projektowali architekci z kręgu Kiliana Ignaca Dientzenhofera w latach 1728–1735. Fasadę o dwóch wieżach projektował Ferdynand Maksymilian Brokoff.

• 
  Budynek klasztorny
• 
  Rzeźby na fasadzie^[35]
• 
  Cmentarz klasztorny
• 
  Bazylika w parku miniatur w Kowarach

• Biblioteka klasztorna w Krzeszowie

• Baldwin Ziętara,Obraz Matki Bożej Łaskawej w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla i K. Bobowski, Krzeszów uświęcony łaską, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1997 r., s. 9–12 ISBN 83-229-1275-7.
• Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2017-12-07].
• Strona fundacji EUROPEJSKA PERŁA BAROKU oraz Parafii pw. Wniebowzięcia NMP w Krzeszowie – www.opactwo.eu
• Dobrzyniecki A., 2022: Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955) W: Dobrzyniecki A., Kurbiel J.: Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955). Muzeum Narodowe we Wrocławiu, stron 63.
• Łużyniecka E., Średniowieczny klasztor cysterski w Krzeszowie na podstawie ostatnich badań architektonicznych, „Czasopismo Techniczne. Architektura” 2011, R. 108, z. 23, 7-A, s. 441–460
• Kapałczyński W., Prace remontowo-konserwatorskie w okresie powojennym. Stan obecny zabytków zespołu w Krzeszowie, [w:] H. Dziurla, K. Bobowski (red.), Krzeszów uświęcony łaską, Wydawnictwo UWr, Wrocław 1997, s. 360–375.
• Provinzial-Konservator der Kunstdenkmäler Niederschlesien zu Breslau, Archiwum Państwowe we Wrocławiu, nr 252, nr 250 – Kościół klasztorny w Krzeszowie
• J. Lubieniecki, Z dziejów Ziemi Kamiennogórskiej, Jelenia Góra 1996.