Polonia – Wikipedia, wolna encyklopedia

Polacy na świecie

Polonia (z łac. Polonia – Polska) – ogół Polaków mieszkających poza granicami Polski[1].

W węższym znaczeniu Polonia to określenie osób poczuwających się do polskiego pochodzenia i związków z polskością, lecz urodzonych poza Polską. Osoby te związki z tradycją i kulturą narodową zachowują w drugim lub w dalszych pokoleniach i na różnym poziomie identyfikowania się z polskimi sprawami[2]. Określenie to dotyczy np. polskich społeczności w USA, Kanadzie, Francji, Brazylii, w których dominują osoby, których przodkowie opuścili Polskę dziesiątki lat temu[3].

Polonię należy odróżnić od polskiej mniejszości narodowej. Za Polonię uznaje się tylko polskich emigrantów i ich potomków.

Terminu tego raczej nie używa się w odniesieniu do ludności etnicznie polskiej autochtonicznej, która znalazła się poza granicami państwa polskiego w wyniku zmiany granic politycznych[4].

Argumentami przemawiającymi za tym stanowiskiem są stwierdzenie, że ludzie ci nigdy nie wyjechali z Polski, tylko z przyczyn od siebie niezależnych znaleźli się poza granicami państwa polskiego, oraz fakt, iż oni sami uważają się za Polaków, a nie za Polonię. Po zmianach granicznych w 1945 roku istnieją 3 skupiska (jedno z nich zanikło niedawno) polskich autochtonów poza granicami Polski. Do terenów tych należą:

  • Zaolzie (Śląsk utracony w średniowieczu w większości Polska w 1945 roku odzyskała, poza Polską pozostało przede wszystkim Zaolzie z ludnością należącą do śląskiej podgrupy narodu polskiego, natomiast imigranci polscy z Galicji występujący głównie w Ostrawie niemal doszczętnie zostali zasymilowani przez Czechów; zaolziańscy autochtoni utworzyli rozwinięte polskie zaplecze kulturalne obejmujące polskie szkolnictwo, organizacje, media – zob. Polacy w Czechach)[5][6][7][8][9][10].
  • Spisz (utracony w 1769 – pod koniec XIX wieku ludność polska została tam niemal kompletnie zasymilowana przez Słowaków)[11].
  • Kresy Wschodnie (utracone w latach 1772–1795 w wyniku rozbiorów, częściowo odzyskane w latach 1918–1921 i ponownie utracone w latach 1939–1945 na rzecz ZSRR – zob. Polacy na Litwie, Polacy na Łotwie, Polacy na Ukrainie, Polacy na Białorusi, Polacy w Mołdawii).

Liczebność

[edytuj | edytuj kod]
Dzień Polonii i Polaków za Granicą w Atenach (2008)
Spotkanie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego z Polonią amerykańską w Chicago
Polscy emigranci w Stanach Zjednoczonych, początek XX wieku
Gateway Theatre w Chicago, siedziba Fundacji Kopernikowskiej w dzielnicy Jefferson Park
Polski sklep na Milwaukee Avenue w Chicago

Liczebność Polonii i Polaków za granicą jest różnie oceniana. Wynika to ze stosowania różnych kryteriów, takich jak urodzenie w Polsce, pochodzenie wieloetniczne, znajomość języka polskiego, czy deklarowana świadomość pochodzenia. W niektórych państwach prowadzone są spisy ludności, w innych przeprowadzane tylko ogólne szacunki, co także zmniejsza porównywalność danych. Ocenia się, że poza Polską żyje 18–20 milionów Polaków i osób polskiego pochodzenia. Jedna trzecia z tej grupy to Polacy urodzeni i ukształtowani w Polsce, reszta to osoby polskiego pochodzenia o różnym stopniu więzi z polskością. Polonia i Polacy za granicą plasują się na szóstym miejscu w świecie pod względem liczebności w stosunku do ludności kraju ojczystego[12].

Według danych szacunkowych Stowarzyszenia Wspólnota Polska poza terytorium Polski mieszka do 21 milionów Polaków i osób pochodzenia polskiego[13].

Skupiska Polaków i osób polskiego pochodzenia w świecie[13].

Państwo i liczebność (od 10 osobowych skupisk):

Państwo Liczebność w 2007
(dane szacunkowe)
Artykuł o Polonii w Wikipedii Oficjalna liczba Polaków
(rok spisu) i uwagi
Afganistan 100
Albania 50 Polonia w Albanii 47[14] (2011)
Algieria 250 Polonia w Algierii
Andora 10
Angola 50
Arabia Saudyjska 100
Argentyna 450 000 Polonia w Argentynie PWN: ok. 170 tys.[15] (2001)
Armenia 1200 Polacy w Armenii
Australia 200 000 Polonia w Australii 170 354[16] (2011)
Austria 55 000 Polonia w Austrii 41 509[17] (2011)
Azerbejdżan 1000 Polacy w Azerbejdżanie
Bahrajn 130
Bangladesz 20
Belgia 70 000 Polonia w Belgii 49 697[18] (2011)
Białoruś 900 000 Polacy na Białorusi 294 549[19] (2009)
spis sowiecki: 417 720 (1989)
Boliwia 500 Polonia w Boliwii
Bośnia i Hercegowina 350 Polonia w Bośni i Hercegowinie 258[20] (2013)
Brazylia 1 800 000 Polonia w Brazylii PWN: ok. 800 tys.[21] (2001)
Bułgaria 2600 Polonia w Bułgarii 819[22] (2011)
Chile 10 000 Polonia w Chile
Chiny 300 Polonia w Chinach
Chorwacja 2400 Polonia w Chorwacji 216[23] (2011)
Cypr 500 Polonia na Cyprze 2 859[24] (2011)
Czarnogóra 200 Polonia w Czarnogórze 57[25] (2003)
Czechy 100 000 Polacy w Czechach 39 269[26] (2011)
Dania 20 000 Polonia w Danii 29 864[27] (2011)
Dominikana 100
Egipt 600 Polonia w Egipcie
Ekwador 100
Estonia 5000 Polacy w Estonii 1 664[28] (2011)
Etiopia 100
Filipiny 100
Finlandia 5000 Polonia w Finlandii 2 241[29] (2010)
Francja 1 050 000 Polonia we Francji oficjalnie: 33 836[30] (1999)
PWN: ok. 900 tys.[31] (2001)
Ghana 100
Grecja 50 000 Polonia w Grecji 14 145[32] (2011)
Gruzja 6000 Polacy w Gruzji ok. 1 tys.[33] (2014)
Gujana 100
Gwatemala 100
Hiszpania 45 000 Polonia w Hiszpanii 57 250[34] (2011)
Holandia 60 000 Polonia w Holandii 52 473[35] (2011)
Honduras 100
Indie 100
Indonezja 100
Irak 100
Iran 100
Irlandia 80 000 Polonia w Irlandii 93 680 osób z wyłącznie polskim obywatelstwem i 17 152 osoby z podwójnym obywatelstwem - polskim i irlandzkim (2022)[36]
Islandia 7000 Polonia na Islandii 8 627[37] (2011)
Izrael 4000 Polonia w Izraelu
Japonia 1307[38] Polonia w Japonii
Jemen 50
Jordania 250
Kamerun 100
Kanada 900 000 Polonia w Kanadzie 1 010 705[39] (2011)
Kazachstan 100 000 Polacy w Kazachstanie 34 057[40] (2009)
Kenia 100
Kirgistan 1400 Polacy w Kirgistanie
Kolumbia 3000 Polonia w Kolumbii
Kongo 100
Korea Południowa 100
Korea Północna 11
Kostaryka 200
Kuba 150
Kuwejt 250
Liban 700 Polonia w Libanie
Libia 350 Polonia w Libii
Liechtenstein 10
Litwa 300 000 Polacy na Litwie 200 317[41] (2011)
Luksemburg 3000 Polonia w Luksemburgu 2 709[42] (2011)
Łotwa 75 000 Polacy na Łotwie 44 772[43] (2011)
Macedonia Północna 600 Polonia w Macedonii Północnej 162[44] (2002)
Madagaskar 80
Malezja 100
Malta 30 Polonia na Malcie 201[45] (2011)
779[46] (2016)
Maroko 500 Polonia w Maroku
Mauretania 100
Meksyk 10 000 Polonia w Meksyku ok. 10 tys.[47] (2015)
Mołdawia 10 000 Polacy w Mołdawii 4 174[48] (2004)
spis sowiecki: 4 739 (1989)
Monako 100
Mozambik 10
Niemcy 2 000 000 Polacy w Niemczech oficjalnie: 382 391[49] (2011)
PWN: ok. 1,5 mln[50] (2001)
Nigeria 100
Nikaragua 100
Norwegia 18 000 Polonia w Norwegii 65 748[51] (2011)
Nowa Zelandia 6000 Polonia w Nowej Zelandii 2 166[52] (2013)
Pakistan 50
Panama 200
Papua-Nowa Gwinea 20
Paragwaj 10 000 Polonia w Paragwaju
Peru 5000 Polonia w Peru
Południowa Afryka 35 000 Polonia w Południowej Afryce ok. 30 tys.[53] (2011)
Portugalia 3000 Polonia w Portugalii 803[54] (2011)
Rosja 300 000 Polacy w Rosji 47 125[55] (2010)
spis sowiecki: 94 594 (1989)
Rumunia 10 000 Polonia w Rumunii 2 543[56] (2011)
Rwanda 100
Senegal 100
Serbia 1000 Polonia w Serbii 249[57] (2011)
Singapur 200
Słowacja 10 000 Polacy na Słowacji 3 084[58] (2011)
Słowenia 200 Polonia w Słowenii 261[59] (2015)
Stany Zjednoczone 10 600 000 Polonia w Stanach Zjednoczonych 8,6 mln[60] (2020)
Sudan 100
Syria 600 Polonia w Syrii
Szwajcaria 20 000 Polonia w Szwajcarii 14 126[61] (2011)
Szwecja 100 000 Polonia w Szwecji 42 766[62] (2011)
Tadżykistan 2000 Polacy w Tadżykistanie
Tajlandia 100
Tajwan 100
Tanzania 100
Tunezja 500 Polonia w Tunezji
Turcja 1000 Polonia w Turcji PWN: ok. 500[63] (2001)
Turkmenistan 5000 Polacy w Turkmenistanie
Uganda 100
Ukraina 900 000 Polacy na Ukrainie 144 130[64] (2001)
spis sowiecki: 219 179 (1989)
Urugwaj 10 000 Polonia w Urugwaju
Uzbekistan 5000 Polacy w Uzbekistanie
Watykan 50
Wenezuela 4000 Polonia w Wenezueli
Węgry 20 000 Polonia na Węgrzech 7 001[65] (2011)
Wielka Brytania 500 000 Polonia w Wielkiej Brytanii 654 010[66][67][68] (2011)
Wietnam 100
Włochy 100 000 Polonia we Włoszech Około 100 tys. osób:

105 608 w 2009 roku według Istituto Nazionale di Statistica[69]; 112 000 w 2012 według Caritas[70];

97 986 w 2015 roku według serwisu comuni-italiani.it[71]; 84 619 w 2011 roku według Spisu Powszechnego[72] (2011)

Wybrzeże Kości Słoniowej 100
Zambia 100
Zimbabwe 800 Polonia w Zimbabwe
Zjednoczone Emiraty Arabskie 3000 Polonia w Zjed. Emiratach Arabskich

Powyższe dane podają czasami znacznie większą liczebność Polaków niż inne statystyki, np. spisy powszechne, i nie muszą oznaczać rzeczywistej populacji, a jedynie zbliżoną (szacunkową). W niektórych państwach podczas spisów nie zbiera się danych dotyczących narodowości, w takich przypadkach jedynym źródłem informacji są dane szacunkowe.

Główne ośrodki polonijne

[edytuj | edytuj kod]
Polonia w Niemczech
Polacy w Hamburgu
Polacy w Berlinie
Dom Polski w Czerniowcach na Ukrainie
Siedziba Związku Polaków na Białorusi w Grodnie
Biblioteka Polska w Paryżu we Francji
Polska wieś Wierszyna na Syberii
Dom Polski w Wiedniu w Austrii
Siedziba Związku Polaków w Rumunii w Suczawie
Polski kościół i cmentarz w Pleszy w Rumunii

Statystyka (2006) przedstawia największe skupiska polonijne na świecie. Warto jednak zwrócić uwagę, że Polonia istnieje również w takich miejscach jak Oceania, Katar, Mjanma, Nepal, Salwador, Trynidad, Surinam, Antyle Holenderskie, Barbados, Mali oraz Antarktyda (polska stacja badawcza).

Przyczyny emigracji

[edytuj | edytuj kod]

Polscy emigranci pochodzą z kilku fal migracji:

  • uchodźcy po powstaniach narodowych w XIX wieku (głównie do Francji, Wielkiej Brytanii, Szwajcarii, Niemiec i Ameryki Północnej),
  • emigracja zarobkowa w II połowie XIX wieku aż do 1939 r. (robotnicy głównie do Francji, Belgii i Niemiec; chłopi do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Brazylii i Argentyny),
  • emigracja na skutek II wojny światowej oraz z przyczyn politycznych po wojnie,
  • emigracja polskich Żydów na skutek napięć narodowościowych i prześladowań antysemickich (w różnych falach i okresach, przed wojną i po wojnie, m.in. tzw. emigracja pomarcowa lat 1968–1971)
  • emigracja z przyczyn ekonomicznych i politycznych w latach 80. XX wieku,
  • emigracja zarobkowa po 1989 r. (głównie do Wielkiej Brytanii, Irlandii, Niemiec, Austrii, Włoch, Belgii, Kanady i Stanów Zjednoczonych).
  • emigracja zarobkowa po 2004 r. (wstąpienie do UE).

Media polonijne

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie emitowane są 4 telewizje nadające z terytorium Polski dla rodaków za granicą należące do trzech największych nadawców telewizyjnych w Polsce – TVP Polonia, iTVN, iTVN Extra i Polsat 1. Kanały te emitują przede wszystkim powtórki z kanałów dla widzów w Polsce.

W Chicago działa największa polskojęzyczna telewizja poza terytorium RP – Polvision Waltera Kotaby.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
 Wykaz literatury uzupełniającej: Polonia.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Anna Runge, Jerzy Runge: Słownik pojęć z geografii społeczno-ekonomicznej. Videograf Edukacja, 2008, s. 243–244. ISBN 978-83-60763-48-3.
  2. Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 2–3. [dostęp 2016-12-11].
  3. Definicje, pojęcia dotyczące spraw polonijnych. Ministerstwo Spraw Zagranicznych. [dostęp 2016-12-11].
  4. Polonia, [w:] Pojęcia stosowane w statystyce publicznej [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2021-08-11].
  5. Poláci na Těšínsku. polonica.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-07)].
  6. Mečislav Borák (red.), Nástin dějin Těšínska, Ostrava 1992.
  7. Leoš Šatava, Národnostní menšiny v Evropě, Praha 1994.
  8. Władysław Sosna (red.), Śląsk Cieszyński, Cieszyn 2001.
  9. Reginald Kneifel, Topographie des kaiserl. königl. Antheils von Schlesien I-III, Brünn 1804-1805.
  10. Wojciech Janik, Bitwa pod Skoczowem 28–30 stycznia 1919 roku: geneza, przebieg, skutki, Cieszyn 1999.
  11. Jerzy M. Roszkowski, Zapomniane Kresy. Spisz, Orawa, Czadeckie w świadomości i działaniach Polaków 1895-1925, 2012.
  12. Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 3–4. [dostęp 2023-07-11].
  13. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Polonia w liczbach. [w:] Polska Diaspora na świecie (dane szacunkowe 2007) [on-line]. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2019-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-26)]. (pol.).
  14. Ambasada RP w Albanii.
  15. Argentyna. Polonia i Polacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-06].
  16. Spis powszechny w Australii.
  17. Spis powszechny w Austrii.
  18. Spis powszechny w Belgii.
  19. Spis powszechny na Białorusi. belstat.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-10-30)].
  20. Spis powszechny w Bośni i Hercegowinie.
  21. Brazylia. Polonia i Polacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-06].
  22. Spis powszechny w Bułgarii.
  23. Spis powszechny w Chorwacji.
  24. Spis powszechny na Cyprze.
  25. Polonia w Czarnogórze.
  26. Spis powszechny w Czechach.
  27. Spis powszechny w Danii.
  28. Spis powszechny w Estonii.
  29. Spis powszechny w Finlandii.
  30. Obywatele RP we Francji.
  31. Francja. Polonia i Polacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-06].
  32. Spis powszechny w Grecji.
  33. Polski portal kresowy.
  34. Spis powszechny w Hiszpanii.
  35. Spis powszechny w Holandii.
  36. Polacy w Irlandii. Transnarodowe społeczności w dobie migracji poakcesyjnych (EBOOK) [online], WUW [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  37. Spis powszechny na Islandii.
  38. Renata Mitsui, Ilu Polaków mieszka w Japonii? [online], poloniajaponica.jp [dostęp 2020-08-11] (pol.).
  39. Spis powszechny w Kanadzie.
  40. Spis powszechny w Kazachstanie.
  41. Lietuvos Statistikos Departamentas: Lithuanian 2011 Population Census in Brief. [dostęp 2012-12-04]. (ang.).
  42. Spis powszechny w Luksemburgu.
  43. Spis powszechny na Łotwie.
  44. Spis powszechny w Macedonii Północnej.
  45. Spis powszechny na Malcie.
  46. Updated: Filipinos, Serbs top list of third country nationals working in Malta – The Malta Independent [online], independent.com.mt [dostęp 2019-06-23].
  47. Polska Bibliografia Naukowa.
  48. Spis powszechny w Mołdawii.
  49. Obywatele RP w Niemczech.
  50. Niemcy. Polonia i Polacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-06].
  51. Spis powszechny w Norwegii.
  52. Spis powszechny w Nowej Zelandii.
  53. Ambasada RP w Republice Południowej Afryki.
  54. Spis powszechny w Portugalii.
  55. Spis powszechny w Rosji.
  56. Spis powszechny w Rumunii.
  57. Spis powszechny w Serbii.
  58. Spis powszechny na Słowacji. scitanie2011.sk. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-19)].
  59. Spis powszechny w Słowenii.
  60. Spis powszechny w Stanach Zjednoczonych 2020.
  61. Spis powszechny w Szwajcarii.
  62. Spis powszechny w Szwecji.
  63. Turcja. Polonia i Polacy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-08-06].
  64. Spis powszechny na Ukrainie.
  65. Spis powszechny na Węgrzech.
  66. Spis powszechny w Anglii i Walii.
  67. Spis powszechny w Szkocji.
  68. Spis powszechny w Irlandii Północnej.
  69. Cittadini Stranieri. Popolazione residente per sesso e cittadinanza al 31 Dicembre 2009. Italia – Tutti i Paesi – Istituto Nazionale di Statistica.
  70. Dossier Statistico Immigrazione 2012. dossierimmigrazione.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-03)]. – Caritas.
  71. a b c Polacchi in Italia – comuni-italiani.it.
  72. Spis powszechny we Włoszech.
  73. Amt für Statistik Berlin-Brandenburg: Foreign residents of Berlin.
  74. Ausländische Bevölkerung in Hamburg am 31.12.2016.
  75. Statistisches Jahrbuch der Stadt Frankfurt am Main. [dostęp 2018-06-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-14)].
  76. Les immigrés par sexe, âge et pays de naissanceInstitut national de la statistique et des études économiques, 2011.
  77. Aire urbaine 2010 de Marseille – Aix-en-Provence (003) – NAT1 – Population par sexe, âge et nationalité – 2011.
  78. A summary of countries of birth in London, Census Update – Office for National Statistics.
  79. South: Polish immigration – BBC.
  80. Jaka jest najliczniejsza grupa obcokrajowców w Wielkiej Brytanii? Tak, dobrze się domyślacie. [dostęp 2015-08-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
  81. Brussels Institute for Statistics and Analysis: Studies and statistics.
  82. Antwerpen.be, Stad in Cijfers – Databank – Inwoners naar nationaliteit, leeftijd (8 klassen) en geslacht 2020 – Antwerpen [online].
  83. AusländerInnen – linz.at.
  84. Cittadini Stranieri. Bilancio demografico anno 2009 e popolazione residente al 31 Dicembre – Tutti i paesi di cittadinanza. Comune: RomaIstituto Nazionale di Statistica, 2014.
  85. Foreign Citizens. Resident Population by sex and citizenship on 31st december october 2013. Province: Roma. demo.istat.it. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-10)]. – Istituto Nazionale di Statistica, 2014.
  86. Población extranjera por país de nacionalidad, edad (grupos quinquenales) y sexo [online], ine.es [dostęp 2024-04-25] (hiszp.).
  87. Evolució de la població estrangera a Barcelona. 2010-2019 – ajuntament.barcelona.cat.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Raport Ambasady RP w Berlinie. W: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012. Zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2013, s. 177. ISBN 978-83-63743-17-8. [dostęp 2013-11-27]. (pol.).
  • Jan Rozwadowski: Emigracja polska we Francji. Europejski ruch wychodźczy. La Madeleine lez Lille, 1927 (304 s.)
  • Edmond Marek: Luźne refleksje. O Polonii francuskiej. Wczoraj – dzisiaj – jutro. Lille 1982 (25 s.)
  • Jan Paweł II a emigracja i Polonia 1978–1989. pod red. R. Dzwonkowskiego, S. Kowalczyka, E. Walewandra. Lublin 1991
  • Edward Kołodziej: Emigracja z ziem polskich i Polonia. (1831–1939). Informator o źródłach przechowywanych w terenowych archiwach państwowych w Polsce. Warszawa, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1997 (185 s.)
  • Lesińska M. (2019) Niełatwe związki. Relacje polityczne między państwem pochodzenia a diasporą, Warszawa: Wydawnictwa PWN[1]
  • Rocznik Polonii. Periodyk naukowy poświęcony społeczności polskiej i polonijnej w świecie. Nr 2. Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2006 (192 s.)
  • Kloc-Nowak W., Lesińska M., Pszczółkowska D. (2023) Polacy w Irlandii. Transnarodowe społeczności w dobie migracji poakcesyjnych[2] Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
  • Przegląd Polsko-Polonijny. Periodyk (półrocznik) naukowy poświęcony społeczności polskiej i polonijnej w świecie, Nr 1. Wyd. Stowarzyszenie „Polska w Świecie”. Gorzów Wielkopolski 2011, s. 333, il.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
  1. Niełatwe związki relacje polityczne między państwem pochodzenia a diasporą [online], Księgarnia Internetowa PWN [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  2. Polacy w Irlandii. Transnarodowe społeczności w dobie migracji poakcesyjnych (EBOOK) [online], WUW [dostęp 2024-02-20] (pol.).