Rossosz (powiat bialski) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rossosz

wieś
Rossosz — widok ogólny centrum miejscowości
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	bialski
Gmina	Rossosz
Liczba ludności (2021)	935[2][3]
Strefa numeracyjna	83
Kod pocztowy	21-533[4]
Tablice rejestracyjne	LBI
SIMC	0018721[5]
Położenie na mapie gminy Rossosz Rossosz
Położenie na mapie Polski Rossosz
Położenie na mapie województwa lubelskiego Rossosz
Położenie na mapie powiatu bialskiego Rossosz
51°51′27″N 23°08′08″E/51,857500 23,135556[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rossosz – wieś w Polsce położona w województwie lubelskim, w powiecie bialskim, w gminie Rossosz^[5][6]. Przez miejscowość przepływa Zielawa, rzeka dorzecza Bugu, dopływ Krzny oraz Muława. Przez wieś przebiega droga wojewódzka nr 812.

Dawniej miasto; uzyskała lokację miejską w 1551 roku, zdegradowana w 1869 roku^[7]. Miasto prywatne uzyskało prawo magdeburskie około 1599 roku, wznowienie praw miejskich w 1645 roku, położone było w ziemi mielnickiej w województwie podlaskim. Prawa miejskie do 1888 roku^[8]. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bialskopodlaskiego.

Rossosz jest siedzibą gminy oraz rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława należącej do dekanatu Wisznice. Administracyjnie jest podzielona na dwa sołectwa Rossosz I i Rossosz II^[9]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła mieszkańców^[10].

Nazwa Rossosz wywodzi się do rozsochy (drzewa rozgałęziającego się na dwa konary z jednego pnia; tu rozchodzą się w formie rozsochy dwie główne rzeki Zielawa i Muława).

Rossosz alias Rossosze, w wieku XIX opisano jako osadę miejską, dawne miasto przy źródłach rzeki Zielonej (dopływ Krzny) w powiecie bialskim, gminie i parafii obrzędu wschodniego Rossosz, odległe 21 wiorst na południe od Białej^[11]. Osada posiadała wówczas cerkiew parafialną oraz kaplicę katolicką znajdującą się na cmentarzu, szkołę początkową, Urząd Gminny. W roku 1883 było tu 235 domy i 1903 mieszkańców oraz 361 osad i 8998 mórg ziemi należącej do osady Rossosz.

W wieku XVI Rossosz była w rękach Dębickich, którzy założyli tu parafię, wznieśli kościół (1599 r. Kacper Dębicki z żoną Maryą Kopciówną fundują mansyonarzy) i zapewne oni współcześnie uzyskali przywilej miejski dla osady^[11].

W roku 1624 Stanisław Koniecpolski, hetman, odstępuje dobra Rossosz Mikołajowi Firlejowi, kasztelanowi wojnickiemu. Miasto miało wtedy 242 domy na części dziedzica i kilkanaście na kościelnych placach a także 3 młyny, 13 rzemieślników palących gorzałkę i 2 warzących piwo.

Po spaleniu i rabunku przez Lisowczyków w 1640 r. Zbigniew Firlej ponowił dawne przywileje miasta co stało się w 1645 r. Dobra wraz z miastem przechodziły kolejno do Rysińskich, Potockich, Ossolińskich.

Rozwój miasta przerwał potop szwedzki z lat 1655-1660. Rossosz został zniszczony i ograbiony przez wojska szwedzkie z następnie przez oddziały księcia siedmiogrodzkiego Rakoczego. Wojny i panujące w tamtym okresie epidemie spowodowały, że znacznie spadła liczba mieszkańców Rossosza.

Z początkiem XVIII w. Rossosz stał się własnością Potockich, a następnie Ossolińskich. Pod koniec XVIII w. rozpoczął się spór mieszczan rossoskich z dziedzicami miasta, którzy nie chcieli uznać przywilejów mieszczan wynikających z prawa magdeburskiego. Procesy sądowe trwały kilkadziesiąt lat^[12].

Kongres wiedeński z lat 1814-1815 potwierdził przynależność Rossosza do zaboru rosyjskiego (część Królestwa Kongresowego w składzie Imperium Rosyjskiego).

W 1827 r. było 176 domów i 1092 mieszkańców.

W 1861 r. parafia Rossosz obejmowała 5639 katolików (rzymskich i greckich) i 270 izraelitów. Rossosz jako gmina obejmuje wówczas tylko samą osadę Rossosz. Graniczy z osadą Łomazy, ma 1896 mieszkańców i 9750 mórg. Sąd gminny okręgu II w osadzie Łomazy (oddalonej o 6 wiorst). Najbliższa stacja pocztowa i droga żelazna w Białej Podlaskiej.

Około 1862 r. posiadał miasto i dobra Jan Skibiczewski. Kościół katolicki pw. św. Stanisława biskupa został zniszczony przez pożar około 1861 r. nabożeństwo odprawiane było potem w kaplicy cmentarnej^[11].

17 listopada 1863 r. w Rossoszu doszło do zwycięskiej bitwy powstańców styczniowych z pod dowództwem Karola Krysińskiego z wojskami rosyjskiego zaborcy. W walkach zginęło 13 powstańców i 65 Rosjan. Zbiorowa mogiła poległych powstańców znajduje się na starym cmentarzu w Rossoszu^[13].

1 stycznia 1870 r. Rossoszowi odebrano prawa miejskie za uczestnictwo mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko Imperium Rosyjskiemu i zamieniono na osadę. W latach nasilonej rusyfikacji Rossosz był miejscem prześladowań religijnych, co skutkowało m.in. bojkotem szkoły prawosławnej. Po upadku powstania styczniowego, wskutek represji, ludność zmuszano do przechodzenia na prawosławie (zwłaszcza po 1875 roku)^[14].

W 1905 r. ludność Rossosza wzięła udział w zjeździe polityczno-religijnym w lesie Sumierz. Manifestowano przywiązanie do mowy polskiej i religii rzymskokatolickiej. W tym czasie zdecydowana większość mieszkańców wyznawało rzymski katolicyzm, ale do 1947 r. istniała też mniejszość prawosławna^[15].

W 1915 roku wycofujące się zaborcze wojska rosyjskie spaliły Rossosz. Spłonęła większość budynków mieszkalnych i gospodarskich. Rossosz znalazł się pod zarządem niemieckiej wojskowej Komendy Etapów Ober-Ost. Wielu mieszkańców Rossosza należało do powołanej w 1916 r. Polskiej Organizacji Wojskowej.

W latach II wojny światowej Rossosz był aktywnym ośrodkiem konspiracyjnym. To tu powstały pierwsze w okupowanej Polsce konspiracyjne gazetki „Polska Ludowa" i „Nowa Chłopska Wieś". Działały Ludowy Związek Kobiet. Rossosz był miejscem zakonspirowanej komórki ZWZ, a następnie AK. Proboszcz parafii ks. dr Stanisław Foryś był inicjatorem, a później komendantem podlaskim organizacji Kadra Powstańców Niepodległościowych. Na plebanii funkcjonowała tajna radiostacja. Rossosz był silnym ośrodkiem działalności Batalionów Chłopskich. W 1944 r. w okolicach Rossosza powstała i działała leśna Szkoła Podchorążych BCh. Założycielem i pierwszym komendantem był Stefan Skoczylas. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa w Rossoszu^[16].

W 1973 r. Rossosz włączono do gminy Łomazy. Po wielu latach starań mieszkańców 1 stycznia 1984 r. ponownie utworzono gminę Rossosz.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Rossoszu (powiat bialski).

• 
  Remiza strażacka
• 
  Bank Spółdzielczy
• 
  Kościół rzymskokatolicki
  pw. św. Stanisława
• 
  Mogiła powstańców styczniowych na cmentarzu unicko-katolickim

• Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1983)^[17]

• Rossosz, Rossoszyca, Cmentarz żydowski w Rossoszu

• Rossosz al. Rossosze (6), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 776 .