Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej – oddział artylerii nadbrzeżnej Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej stacjonujący w Rejonie Umocnionym Helu.

Z uwagi na przygotowania do obsadzenia zakupionej w 1933 roku w szwedzkiej firmie Bofors baterii artylerii średniej armat kal. 152,4 mm L55 Bofors. Planowano rozbudowę istniejącej wcześniej kompanii artylerii nadbrzeżnej, która skupiała istniejące dotychczas plutony artylerii nadbrzeżnej. Z uwagi na powyższe wiosną 1935 r. kompanię przekształcono w baterię kadrową do której włączono formowany na Oksywiu oddział artylerii nadbrzeżnej dla obsady przyszłej baterii artylerii średniej kal. 152,4. W dniu 25 czerwca 1935 roku zarządzeniem Ministra Spraw Wojskowych L.dz.2621/Tj.org. utworzono Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej (DAN). Struktura organizacyjna dywizjonu wyglądała:

• dowództwo dywizjonu (8 oficerów, 80 podoficerów i szeregowych oraz 2 pracowników cywilnych),
• bateria artylerii nr 1 (nowo formowana kal. 152,4 mm) (4 oficerów, 133 podoficerów i szeregowych),
• bateria artylerii nr 11 i 12 ("duńska" i "grecka" kal. 105 mm) (1 oficer, 37 podoficerów i szeregowych),
• bateria artylerii nr 13 (Canet kal. 100 mm) (1 oficer, 43 podoficerów i szeregowych).

Organizację dywizjonu zamierzano zakończyć do 1937 roku. W 1936 roku zarządzeniem Szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej zmieniono numerację baterii: nr 1 na XXXI (cyplowa), nr 11 na XXXII, nr 12 na nr XXXIII, a nr 13 na nr XI. Miejscem stacjonowania baterii XXXI-XXXIII był półwysep helski. Bateria nr XI (Canet) stacjonowała na Oksywiu i w roku 1938 została podporządkowana organizacyjnie 1 Morskiemu Dywizjonowi Artylerii Przeciwlotniczej w Gdyni. Zorganizowanym bateriom wybudowano stanowiska stałe (działobitnie, schrony amunicyjne, zapewniono dowóz amunicji i zamaskowano). Podjęto pozyskiwanie obiektów na koszary^[1].

W trakcie mobilizacji alarmowej w grupie zielonej dodatkowo dywizjon zmobilizował następujące pododdziały w Helu:

• dowództwo dywizjonu,
• bateria nr XXXI im. Heliodora Laskowskiego,
• bateria nr XXXII,
• bateria nr XXXIII,
• pluton km (nkm),
• lokalny pluton łączności,
• kompania wartownicza RU Hel,
• dowództwo RU Hel,
• oficer placu i bezpieczeństwa,
• Port Wojenny Hel,
• minownia,
• Punkt Obserwacyjny Hel,
• Radiocentrala Hel,
• Centrala Sygnałowa Hel

w Jastarni:

• Punkt Obserwacyjny Jastarnia

we Władysławowie

• Kapitan Portu Władysławowo,

dodatkowo zebrano w ramach mobilizacji w grupie żółtej - uzupełnienia jednostek mobilizowanych przez DAN^[2].

Z uwagi na niedostatek artylerii nadbrzeżnej i potrzebę zapewnienia bezpośredniej ochrony podejść do portów w Jastarni, Władysławowie i w Helu, pod koniec 1938 roku podjęto organizację w DAN nowych baterii. Armaty do organizowanych baterii były w magazynach Floty i Flotylli Rzecznej w Gdyni, Modlinie i Pińsku. Formowanie i umiejscawianie ich przeprowadzono od początku 1939 roku do wybuchu wojny. Szef KMW wystąpił 16 maja 1939 r. do Szefa Sztabu Głównego WP o wpisanie utworzonych baterii do tabel mobilizacyjnych, lecz bezskutecznie. Sformowano baterie przeciwdesantowe na podstawach morskich wz. 1916 w przygotowanych stanowiskach:

• nr 38 (XXXVIII) w Helu w porcie rybackim (2-1 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
• nr 39 (XXXIX) na głównej pozycji obrony lądowej Helu (10 armat kal. 37 mm Hotchkiss wz. 1885)
• nr 40 (XL) ostatecznie nosząca nr 43 (XLIII)^[3] we Władysławowie (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
• nr 41 (XLI) w Jastarni (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897)^[4],
• nr 42 na południowy wschód od Jastarni-Boru (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897),
• półbateria/pluton oświetlający włączona/y do baterii nr XXXI na jej terenie (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897).

Baterie te zostały zmobilizowane w dniu 23 sierpnia 1939 roku w mobilizacji alarmowej.

Po wybuchu wojny celem dalszego wzmocnienia obrony przeciwdesantowej sformowano z personelu Floty i sprzętu artyleryjskiego pozyskanego głównie z rozbrojonych i zatopionych jednostek pływających Floty improwizowane baterie i plutony na podstawach morskich:

• bateria bez nr (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z rozbrojonych 2 września OORP "Czapla" i "Żuraw" w Jastarni,
• pluton włączony 2 września do baterii XI (2 armaty kal. 47 mm wz. 1885) na Oksywiu,
• bateria nr 44 (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z ORP "Generał Haller" koło punktu obserwacyjnego Hel,
• bateria bez nr (2 armaty kal. 75 mm wz. 1897) z ORP "Komendant Piłsudski" pomiędzy portem wojennym, a portem rybackim w Helu.
• bateria nr 34 (3 armaty kal. 120 mm wz. 36 Bofors 1x1 i 1x2 i 2 nkm kal. 13,2 mm) z ORP "Gryf" budowana od 10-12 września, po przetransportowaniu i zainstalowaniu dział oczekiwano na wyschnięcie betonu, uruchomiono baterię (próbne strzelania) 30 września,
• pluton artylerii (3 armaty kal. 47 mm wz. 1885) ustawione 4-5 września na falochronie Portu Wojennego w Gdyni^[5][6].
• wzmocnienie obrony plot. baterii nr XXXI: 1x2 armata kal. 40 mm plot. Bofors wz. 36, 3 nkm 2x13,2 mm wz.30 z ORP Gryf

Obsada personalna dywizjonu w marcu 1939^[7][a]

• dowódca – kmdr ppor. Kukiełka Stanisław
• zastępca dowódcy [kwatermistrz] – kpt. adm. (piech.) Hatała Roman Franciszek
• lekarz – kpt. mar. lek. Wierzbowski Zbigniew Paweł
• oficer mobilizacyjny – kpt. adm. (piech.) Lasiota Józef Alojzy
• oficer administracyjno-materiałowy – ppor. mar. Syczyło Rudolf Stefan
• oficer gospodarczy – por. int. Kowalewski Stanisław Kostka Edmund
• oficer żywnościowy – ppor. mar. Karpiński Henryk Józef
• dowódca XXXI baterii artylerii – kpt. mar. Przybyszewski Zbigniew
  • dowódca plutonu – ppor. mar. Bielina-Bielinowicz Wacław
  • dowódca plutonu – ppor. mar. Mamak Władysław
• dowódca XXXII baterii artylerii – por. mar. Pappelbaum Edmund
  • dowódca plutonu – ppor. mar. Siemaszko Bartosz Wojciech
• dowódca XXXIII baterii artylerii – vacat
• dowódca plutonu – ppor. mar. Deżakowski Zbigniew Grzegorz
• dowódca XI baterii artylerii - kpt. art. Antoni Ratajczyk

Obsada personalna dywizjonu i baterii po mobilizacji w sierpniu oraz we wrześniu i październiku 1939

• dowódca dywizjonu - kmdr ppor. Stanisław Kukiełka^[9]
• zastępca dowódcy dywizjonu - kpt. mar. Tadeusz Rutkowski (od 2 IX 1939)^[9]
• bateria artylerii nr 31 XXXI dowódca - kpt. mar. Zbigniew Przybyszewski^[10], kpt. Bohdan Mańkowski (p.o. 25-28 IX 1939)^[11]
  • zastępca dowódcy - ppor. mar. Bolesław Chrostowski^[10]
  • dowódca I plutonu - ppor. mar. Zbigniew Deżakowski^[10]
  • dowódca II plutonu - ppor. mar. Lucjan Jakubowski^[10]
  • oficer baterii - ppor. rez. Chudziński^[10]
• bateria artylerii nr 32 XXXII dowódca - ppor. mar. Jerzy Broniewicz (26 VIII-6 IX 1939), por. mar. Kazimierz Wnorowski (od 6 IX 1939)^[12]
• bateria artylerii nr 33 XXXIII dowódca - por. mar. Adam Rychel^[13][14], por. mar. Witold Wyrostek^[12]
• bateria artylerii nr 11 XI (przydzielona pod względem organizacyjnym do 1 MDAPlot., pod względem fachowym do DAN) dowódca - kpt. art. Antoni Ratajczyk^[15]
  • zastępca dowódcy - chor. mar. Stanisław Brychcy^[15]
• bateria artylerii nr 38 XXXVIII dowódca - NN
• bateria artylerii nr 39 XXXIX (małokalibrowa) dowódca - NN
• bateria artylerii nr 40 XL występująca jako bateria artylerii nr 43 XLIII^[3] dowódca - por. mar. Witold Prowans^[3]
  • zastępca dowódcy - ppor. rez. mar. Henryk Borakowski^[3]
• bateria artylerii nr 41 XLI dowódca - por. rez. art. Antoni Bogusławski^[3]
  • zastępca dowódcy - ppor. art. Jerzy Dreszer (do 10 IX 1939)^[16]
• bateria artylerii nr 42 dowódca - kpt. rez. art. Stanisław Walewski^[17]

baterie improwizowane utworzone we wrześniu 1939 r. z armat i personelu z zatopionych i rozbrojonych okrętów:

• Improwizowana bateria artylerii OORP Czapla i Żuraw dowódca - NN
• bateria artylerii nr 44 dowódca - por. mar. Zdzisław Kowalski^[18]
• Improwizowana bateria artylerii ORP Komendant Piłsudski dowódca - ppor. mar. Michał Anaszkiewicz^[18]
• bateria artylerii nr 34 dowódca - ppor. rez. mar. Bolesław Kucharski^[19].

• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Waldemar Nadolny: Artyleria nadbrzeżna. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 tom 69.. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2015. ISBN 978-83-7945-043-5.
• RomanR. Bąkowski RomanR., WaldemarW. Nadolny WaldemarW., W cieniu sławnej siostry czyli nie tylko baterią "cyplową" polska artyleria nadbrzeżna w 1939 roku stała, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, 2014, ISSN 1426-529X .
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Waldemar Nadolny: Bateria cyplowa. Wielki Leksykon Uzbrojenia Wrzesień 1939 wydanie specjalne tom 3/2020. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2020. ISBN 978-83-7989-290-7.
• AndrzejA. Bartelski AndrzejA., WaldemarW. Nadolny WaldemarW., Działania artyleryjskie na Wybrzeżu w czasie Wojny Polskiej 1939 roku, „Morze Statki i Okręty Wydanie Specjalne” (4/2014), Warszawa: Magnum X, 2014, ISSN 1426-529X .
• Roman Bąkowski: Bateria Duńska i Grecka. Zeszyt Helski nr 5. Hel: Stowarzyszenie "Przyjaciele Helu" i Muzeum Obrony Wybrzeża, 2007. ISBN 978-83-89568-19-9.