Komisariat Straży Granicznej „Łasin” – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komisariat Straży Granicznej „Łasin” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

Na wniosek Ministerstwa Skarbu, uchwałą z 10 marca 1920, powołano do życia Straż Celną^[1]. Od połowy 1921 jednostki Straży Celnej rozpoczęły przejmowanie odcinków granicy od pododdziałów Batalionów Celnych^[2]. Proces tworzenia Straży Celnej trwał do końca 1922^[3]. Komisariat Straży Celnej „Lipinki” i Komisariat Straży Celnej „Plesewo”, wraz ze swoimi placówkami granicznymi, weszły w podporządkowanie Inspektoratu Straży Celnej „Grudziądz”^[4].

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[5]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski powołał komisariat Straży Granicznej „Łasin”, który przejął ochronę granicy od rozwiązywanego komisariatu Straży Celnej^[6].

 Osobne artykuły: komisariat Straży Celnej „Lipinki”, komisariat Straży Celnej „Plesewo” i komisariat Straży Celnej „Dusocin”.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[7]. Rozkazem nr 1 z 12 marca 1928 w sprawach organizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego Naczelny Inspektor Straży Celnej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Łasin” do Inspektoratu Granicznego nr 3 „Brodnica” i określił jego strukturę organizacyjną^[8]. Rozkazem Mazowieckiego Inspektora Okręgowego nr 8 z 18 lipca 1928, komisariat SG „Łasin” powstał na bazie komisariatu „Plesewo” i komisariatu „Dusocin”. Komisariat „Dusocin” przemianowano na podkomisariat „Dusocin” z placówkami I linii Gardeja i Wielki Wełcz oraz II linii Dusocin i Grudziądz, a komisariat Plesewo został zlikwidowany, a cały inwentarz przekazał nowo powstałemu komisariatowi^[9]. Rozkazem nr 9 z 18 października 1929 w sprawie reorganizacji Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski określił numer i nową strukturę komisariatu^[10]. Rozkazem nr 2 z 30 listopada 1937 w sprawach […] przeniesienia siedzib i likwidacji jednostek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski przeniósł siedzibę placówki I linii „Sumin” do m. Lipinki^[11]. Rozkaz komendanta Straży Granicznej płk. Jana Jura-Gorzechowskiego z 10 maja 1938 w sprawie terminologii w odniesieniu do władz i jednostek formacji, wydany w związku z rozkazami KSG z 25 i 29 kwietnia 1938 roku, przemianował inspektoraty graniczne na obwody Straży Granicznej z dodaniem nazwy miejscowości, w której jednostka stacjonuje. Jednocześnie nakazał używanie w stosunku do kierowników komisariatów i placówek nowych terminów: „komendant komisariatu” i „dowódca placówki”^[12]. Komisariat wszedł w skład struktury Obwodu Straży Granicznej „Brodnica”. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 w sprawie zmian organizacyjnych […], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił z komisariatu „Łasin” placówkę I linii „Lipinki” i przydzielił do komisariatu „Krotoszyny”^[13][14].

20 lipca 1939 odbyło się uroczyste pożegnanie odchodzącego plutonu wzmocnienia^[15].

We wrześniu 1939 został podporządkowany dowódcy odcinka „Gruta” płk. dypl. Zygmuntowi Bohuszowi-Szyszko (dowódca piechoty dywizyjnej 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty) i w jego składzie bronił się na prawym brzegu Wisły w bitwie o Pomorze^[16].

W 1936 komisariat ochraniał granicę państwową na długości 33 kilometrów od kamienia granicznego III/070 do III/224. Placówka Sumin ochraniała odcinek długości 7 km, placówka Wielka Tymawa 11 km, placówka Zawada 8 km, a placówka Nogat 7 km. Placówka II linii Łasin wystawiała posterunek w Plesewie^[17].

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Rakowiec” – 1928
• komisariat Straży Granicznej „Krotoszyny” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Świerkocin” – październik 1929

Organizacja komisariatu w marcu 1928^[6]:

• komenda – Łasin
• podkomisariat Straży Granicznej „Dusocin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej I linii „Gardeja”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wełcz Wielki”
• placówka Straży Granicznej II linii „Grudziądz”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łasin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Dusocin”

Organizacja komisariatu w październiku 1929^[20]:

• 4/3 komenda – Łasin
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łasin”

Organizacja komisariatu w 1933^[21]:

• komenda – Łasin
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Łasin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sumin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”

Organizacja komisariatu w 1934^[21]:

• komenda – Łasin
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sumin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łasin”

Organizacja komisariatu w 1937^[21]:

• komenda – Łasin
• placówka Straży Granicznej I linii „Szwarcenowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Fitowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sumin” → w 1937 przeniesiono do Lipinek → w 1939 do komisariatu „Krotoszyn”
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łasin”

Organizacja komisariatu w 1939^[22]:

• komenda – Łasin
• placówka Straży Granicznej I linii „Wielka Tymawa”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zawda”
• placówka Straży Granicznej I linii „Nogat”
• placówka Straży Granicznej II linii „Łasin”

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Henryk Dominiczak: Granica polsko-niemiecka 1919–1939. Z dziejów formacji granicznych. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Henryk Dominiczak: Granice państwa i ich ochrona na przestrzeni dziejów 966–1996. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 1997. ISBN 83-11-08618-4. OCLC 37244743.
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918–1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918–1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-00.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski. Straż Celna zapomnianą formacją graniczną II Rzeczypospolitej – dyslokacja jednostek granicznych w 1926 roku. „Problemy Ochrony Granic”. 50, 2012. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1505-1757. 
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Karolina Piekarz. Polskie formacje graniczne 1918–1924. „Mówią Wieki”. 2s, 2017. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Mówią Wieki”. ISSN 1897-8088. 
• Antoni Krzysztof Sobczak: Mazowiecki Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej w Ciechanowie w latach 1928–1939. Przyczynek do historii. 2014. [dostęp 2017-03-14].
• Odpisy z kronik Inspektoratu Granicznego „Brodnica” i z kronik podległych komisariatów w latach 1936–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy organizacyjne Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.188/1.)
• Rozkazy Mazowieckiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.