Komisariat Straży Granicznej „Gniew” – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komisariat Straży Granicznej „Gniew” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-gdańskiej w latach 1928–1939.

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 w sprawach organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Szprudowo” do Inspektoratu Granicznego nr 4 „Tczew” i określił jego strukturę organizacyjną^[3]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił nową organizację komisariatu^[4]. Rozkazem nr 4 z 11 października 1932 w sprawach organizacji Małopolskiego Inspektoratu Okręgowego i niektórych inspektoratów granicznych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł komisariat Szprudowo i placówkę II linii „Szprudowo” do Gniewa^[5]. Rozkazem nr 3 z 29 listopada 1933 w sprawach organizacyjnych', komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przemianował placówki II linii „Małe Słońce” na placówkę I linii^[6]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski utworzył placówkę Straży Granicznej I linii „Janowo”^[7]. Rozkazem nr 3 z 27 lipca 1936 w sprawach reorganizacji placówek i zmian przydziałów, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski zmienił nazwę placówki I linii „Małe Słońce” na „Gorzędziej”^[8]. Rozkazem nr 1 z 31 marca 1937 w sprawach [...] likwidacji i tworzenia placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski utworzył placówkę I linii „Tczew” podległą pod względem gospodarczym komisariatowi SG „Gniew”, a pod względem operacyjnym bezpośrednio Inspektoratowi^[9]. Rozkazem nr 5 z 3 marca 1939 w sprawie zmian organizacyjnych [...], komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma przemianował placówkę I linii „Walichnowy” na „Rozgraty”^[10]. Rozkazem nr 12 z 14 lipca 1939 w sprawie reorganizacji placówek II linii i posterunków wywiadowczych oraz obsady personalnej, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma zniósł posterunek SG „Starogard”^[11]. Rozkazem nr 13 z 31 lipca 1939 w sprawach [...] przeniesienia siedzib i zmiany przydziałów jednostek organizacyjnych, komendant Straży Granicznej gen. bryg. Walerian Czuma wydzielił placówkę I linii „Tczew” z komisariatu „Gniew” i przydzielił go do komisariatu „Skarszewy”^[12].

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 udokładnił linie rozgraniczenia komisariatu. Granica południowa: linia pociągnięta od zapory granicznej przy UC Jamno wprost na zachód; granica północna: początek granicy gdańskiej od widlenia się Nogatu^[13].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Rakowiec” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Gdynia” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Rakowiec” ⇔ Komisariat Straży Granicznej „Skarszewy” − 1930

Organizacja komisariatu w maju 1928^[3]:

• komenda − Szprudowo
• placówka Straży Granicznej I linii „Gniew”
• placówka Straży Granicznej I linii „Polskie Gronowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Małe Walichnowy”
• placówka Straży Granicznej II linii „Tczew”
• placówka Straży Granicznej II linii „Pelplin”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szprudowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Czersk”^[b]

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[4]:

• komenda − Szprudowo
• placówka Straży Granicznej I linii „Gniew”
• placówka Straży Granicznej I linii „Polskie Gronowo”
• placówka Straży Granicznej I linii „Małe Walichnowy”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szprudowo” → w 1932 przeniesiona do Gniewa
• placówka Straży Granicznej II linii „Tczew”^[c]
• placówka Straży Granicznej II linii „Małe Słońce” → w 1933 przemianowana na placówkę I linii → w 1936 przeniesiona do Gorzedziej

Organizacja komisariatu w 1936:

• komenda − Gniew
• placówka Straży Granicznej II linii Gniew
• placówka Straży Granicznej II linii Tczew
• placówka Straży Granicznej I linii Gniew

Uzbrojony kuter strażniczy "Ślązak" z Flotylli Straży Granicznej (od jesieni 1937 zabezpieczający komunikację między Gniewem i Janowem na prawym brzegu Wisły)

• placówka Straży Granicznej I linii Gronowo
• placówka Straży Granicznej I linii Małe Walichnowy
• placówka Straży GranicznejI linii Gorzędziej
• placówka Straży Granicznej I linii Janowo
• posterunek SG Starogard

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Piotr Kozłowski: Zapomniani obrońcy granic południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej 1922-1939: słownik biograficzny oficerów, strażników oraz pracowników kontraktowych straży celnej i straży granicznej. Przemyśl: Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2015. ISBN 978-83-61329-14-5.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)