Komisariat Straży Granicznej „Orzesze” – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komisariat Straży Granicznej „Orzesze” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1929–1939.

Początek działalności Straży Celnej na Śląsku datuje się na dzień 15 czerwca 1922. W tym dniu polscy strażnicy celni w zielonych mundurach i rogatywkach wkroczyli na ziemia przyznane Polsce. W nocy z 16 na 17 czerwca 1922 Straż Celna przejęła ochronę granicy polsko-niemieckiej na Śląsku. W ramach Inspektoratu Straży Celnej „Rybnik” zorganizowany został komisariat Straży Celnej „Knurów”^[2]. Pierwszym kierownikiem komisariatu był komisarz Teodor Mańczyk^[2].

 Osobny artykuł: komisariat Straży Celnej „Knurów”.

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[3]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 Straż Graniczną^[4]. Rozkazem nr 10 z 5 listopada 1929 w sprawie reorganizacji Śląskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski powołał komisariat Straży Granicznej „Knurów” (na bazie podkomisariatu Straży Granicznej „Szczygłowice”?), przydzielił go do Inspektoratu Granicznego nr 15 „Królewska Huta”, określił jego numer i strukturę^[5]. W 1930 komisariat i placówkę II linii przeniesiono z ulicy Rybnickiej na ulice Kościelną 39^[6]. Rozkazem nr 2 z 24 sierpnia 1933 w sprawach zmian etatowych, przydziałów oraz utworzenia placówek, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski nakazał utworzyć placówkę I linii „Gierałtowice”^[7]. Rozkazem nr 3 z 23 czerwca 1934 w sprawach […] tworzenia i zniesienia posterunków informacyjnych, komendant Straży Granicznej utworzył placówkę II linii „Knurów”^[8]. Rozkazem nr 4 z 17 grudnia 1934 w sprawach […] zarządzeń organizacyjnych i zmian budżetowych, komendant Straży Granicznej wyłączył placówkę I linii „Przyszowice” z komisariatu Straży Granicznej „Knurów” i przydzielił do komisariatu Straży Granicznej „Nowa Wieś”^[9]. Tym samym rozkazem wyłączył komisariat „Knurów” z Inspektoratu Granicznego „Wielkie Hajduki” i przydzielił do Inspektoratu Granicznego „Rybnik”^[9]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 w sprawach […] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówkę Straży Granicznej I linii „Przyszowice” z komisariatu „Nowa Wieś” i włączył do komisariatu „Knurów”^[10]. Rozkazem nr 2 z 30 listopada 1937 w sprawach […] przeniesienia siedzib i likwidacji jednostek, komendanta Straży Granicznej płk Jan Gorzechowski przeniósł siedzibę komisariatu i placówki II linii „Knurów” do m. Orzesze^[11].

W momencie powstania Straży Granicznej w 1928, podkomisariat w składzie trzech placówek I linii i jednej II linii ochraniał odcinek granicy długości 20 kilometrów 500 metrów od kamienia granicznego nr 219 do kamienia nr 016. Stan osobowy podkomisariatu wynosił 54 funkcjonariuszy^[12].

Wydarzenia

• 27 sierpnia 1939 o godz. 2:45 niemiecka grupa dywersyjna ostrzelała polskie budynki w Szczygłowicach i wtargnęła na kilkadziesiąt metrów w głąb polskiego terytorium^[13].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Bielszowice” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Rybnik” – listopad 1929

Organizacja komisariatu w listopadzie 1929^[20]:

• 4/15 komenda – Knurów
• placówka Straży Granicznej I linii „Przyszowice” → w 1934 przeszła do komisariatu „Nowa Wieś” → w 1936 powróciła
• placówka Straży Granicznej I linii „Knurów”
• placówka Straży Granicznej I linii „Krywałd”
• placówka Straży Granicznej II linii „Szczygłowice”

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918–1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• ZbigniewZ. Gulczyński ZbigniewZ., Wstęp do inwentarza zespołu archiwalnego „Śląski Inspektorat Okręgowy Straży Granicznej”, Szczecin: Archiwum Straży Granicznej, 2011 .
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Knurów” z lat 1921–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/764.)
• Szkic historyczny z działalności komisariatu Straży Granicznej „Lubomia” z lat 1922–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/821.)
• Szkic historyczny z działalności Inspektoratu Straży Granicznej „Rybnik” z lat 1918–1935. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/719.)
• Wykazy imienne oficerów, szeregowych i pracowników cywilnych Śląskiego Inspektoratu Okręgowego 1928–1938. → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.191/159.)