Ziemia sanocka – Wikipedia, wolna encyklopedia

ziemia sanocka
Terra Sanociensis
ziemia
1366–1772
Herb
Herb
Państwo

 I Rzeczpospolita

Województwo

ruskie

Siedziba

Sanok

Data powstania

1366

Powierzchnia

557 km²[a]

Populacja (1565)
• liczba ludności


76 866

• gęstość

138 os./km²[b]

Szczegółowy podział administracyjny
Liczba powiatów

1

Liczba przedstawicieli w parlamencie
Liczba senatorów

1

Położenie na mapie – Ziemia sanocka i inne krainy historyczne Polski na tle współczesnych granic administracyjnych
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Sztandar ziemi przemysko-sanockiej z okresu bitwy pod Grunwaldem, dewiza „Fortuna – Favet – Fortibus”

Ziemia sanocka (łac. Terra et Districtus Sanociensis) – jedna z większych ziem I Rzeczypospolitej, jednostka ta funkcjonowała w okresie od XIV do XVIII wieku. W jej skład wchodziły późniejsze powiaty: sanocki, brzozowski, leski oraz część powiatów turczańskiego, krośnieńskiego i rzeszowskiego. Ziemia sanocka była częścią województwa ruskiego, w skład którego wchodziły jeszcze ziemia lwowska, ziemia przemyska, ziemia żydaczowska oraz ziemia chełmska i ziemia halicka. Stolicą województwa był Lwów.

Obejmowała południowo-zachodnią część województwa ruskiego w dorzeczu górnego i środkowego Sanu, od jego źródeł po Dubiecko, oraz w dorzeczu górnego Wisłoka. Od północy i wschodu graniczyła ziemia sanocka z ziemią przemyską, od zachodu z województwem krakowskim (powiat biecki), i sandomierskim (powiat pilzneński). Koło Krosna schodziły się wówczas granice trzech województw I Rzeczypospolitej. W roku 1665 ziemia sanocka liczyła 371 wsi i 12 miast i miasteczek.

Sejmiki generalne województwa ruskiego odbywały się w Sądowej Wiszni. Na zamku sanockim znajdował się również Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego dla całej ziemi sanockiej (1425–1553). Pierwsze cztery ziemie weszły w 1772 roku w skład Królestwa Galicji i Lodomerii.

Herb i barwy

[edytuj | edytuj kod]

Herbem ziemi sanockiej jest w polu błękitnym dwugłowy orzeł złoty z takąż koroną pod nią umieszczony. Kolory żółty i błękitny są barwami herbowymi Piastów śląskich zapisanych w XIV-wiecznym herbarzu flamandzkim Gerlego. Znak dwugłowego orła nawiązuje do symboliki Orientu, który pojawił się XIII w. z sąsiadującej z Polską Rusi Halickiej. Złoty (żółty) orzeł jest symbolem siły i praworządności nawiązującej do heraldyki opolskiej linii Piastów oraz osoby księcia Władysława II Opolczyka, który obdarzył te ziemie szeregiem przywilejów i fundacji.

Osadnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Ziemia sanocka została skolonizowana przez kilka niemieckich (zob. Głuchoniemcy[1]) rodów rycerskich przybyłych do Polski głównie z Węgier – Balowie, Tarnawscy, Margrabstwa Miśni – Fryderyk Myssnar (Jaćmirscy) i Fredrowie, z Czech – Herburtowie, Felsztyńscy i Czeszykowie, ze Śląska – Kmitowie, Bobolowie[2]. Ziemia sanocka graniczyła od zachodu z powiatem bieckim (województwa krakowskiego) i powiatem pilzneńskim (województwa sandomierskiego), od południa z węgierskimi komitatami Zemplén oraz Ung, od wschodu i północy z ziemią przemyską.

Grupy etnograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Wsie wołoskie na ziemi sanockiej

[edytuj | edytuj kod]

Dziurdziów, Trzcianka, Bandrów, Jaśliska, Wola Sękowa, Odrzechowa, Blizne, Końskie, Hłomcza, Witryłów, Łubno, Hadle Szklarskie, Rudawka, Żohatyn, Lipa, Leszczawa, Brzeżawa, Tyrawa Wołoska, Bezmichowa, Serednica, Stefkowa, Ustianowa, Olszanica, Uherce, Bóbrka, Chrewt, Polana, Żurawin, Tarnawa, Wola, Tworylne, Rajskie, Smolnik, Wołkowyja, Solina, Mchawa, Serednie, Zahoczewie, Łukowe, Wola Czaszyńska, Czaszyn, Markowce, Niebieszczany, Morochów, Wola Morochowska, Płonna, Szczawne, Radoszyce

Szlachta

[edytuj | edytuj kod]

Ziemia i powiat

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowości[5]

[edytuj | edytuj kod]
Zamki Sobień, Sanock i Lesko na mapie Wacława Grodeckiego „Poloniae finitimarumque locorum descriptio”. Antwerpia, 1579

Religie i wyznania

[edytuj | edytuj kod]

Organizację kościoła łacińskiego na ziemi przemyskiej i sanockiej, podporządkowanego poprzednio bezpośrednio papieżowi, przeprowadził od roku 1379 biskup przemyski Eryk z Winsen, franciszkanin. Eryk z Winsen wystarał się m.in. o uposażenie biskupstwa. Swymi działaniami zapewnił warunki do prowadzenia na terenie biskupstwa przemyskiego normalnej działalności duszpasterskiej kościoła katolickiego.

W 1765 w ziemi sanockiej znajdowało się sześć żydowskich gmin wyznaniowych:

Urodzeni na ziemi sanockiej

[edytuj | edytuj kod]
Niemieckie osadnictwo w Małopolsce oraz Rusi Czerwonej (zob. Głuchoniemcy) w XV wieku, fragment niemieckiego atlasu historycznego z roku 1934, wyd. Poznań

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W II połowie XVI wieku ziemia sanocka zajmowała powierzchnię 74,24 mil², które stanowiły jeden powiat.
  2. ↑ W II połowie XVI wieku ziemia sanocka była najbardziej zaludnionym powiatem województwa ruskiego, gęstość zaludnienia wynosiła tu 985 osób na 1 milę².

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Ut testat Metrika Koronna, 1658, „quod Saxones alias Głuszy Niemcy około Krosna i Łańcuta osadzeni są iure feudali alias libertate saxonica”, [w:] Ks. dr Henryk Borcz. Parafia Markowa w okresie staropolskim. Markowa sześć wieków. 2005 str. 72-189.
  2. ↑ „Spośród obcych narodowości zamieszkujących ziemię sanocką, najliczniejszą i najbardziej wpływową, była niemiecka. [...] nazwy takich miejscowości jak np. Frysztak, Zarszyn, Lobentanz (Nowotaniec), Zymbertowa, Kalbornia, Rytarowce, Brezen późniejszy Brzozów, Hochstadt (Jaśliska), Erenberg (Odrzykoń), Kunzendorf (Poraż), Bischofswalde (Jasionka), Michilsdorf (Michałówka), nawet niwy w obrębie pewnych wsi (pratum Cornslag in Iwanczepole, eger Kothkenhaw pod Krosnem), aby poznać jak znaczną rolę odgrywał ten żywioł w dziejach naszej ziemi. Mieszkali Niemcy po zamkniętych miastach, i po otwartych wsiach, po chatach i dworach wiejskich, zajmowali się handlem, rzemiosłem, pługiem, szablą i słowem bożym. Pracowici, zapobiegliwi i oszczędni, tworzyli oni element twórczy w gospodarstwie społecznym i byli dla ludności tubylczej przykładem i wzorem. [...]. Opierając się na zestawieniach indeksowych, którym jednakże bezwzględnie zaufać nie można, możemy przyjąć jako bliski rzeczywistości, 30% Niemców w Sanoku w stosunku do reszty ludności. Przez cały ciąg XV stulecia, dokumenty miejski były wystawiane także w języku niemieckim. [...]”, op. cit. AGZ, Janusz Samolewicz, Sąd wyższy prawa niemieckiego, Lwów, 1903. [w:] Przemysław Dąbkowski. Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu: Niemcy. Lwów. (1921) strony 4-17.
  3. ↑ Przemysław Dąbkowski. Niemcy, [w:] Stosunki narodowościowe ziemi sanockiej w XV stuleciu, Lwów 1921.
  4. ↑ W Bachórzu (Großbachersdorf), oraz miejscowościach Besko, Białobrzegi (Palversee), Brzozów (Bresen), Bukowsko, Bonarówka (Bonnersdorf), Domaradz (Deutsch-Domaretz), Dynów (Dühnhof, Denow), Frysztak (Freistadt), Głowienka, Grybów (Grunberk), Haczów (Hanshof), Harta (Harth), Dylągówka (Dillingshau), Iskrzynia, Iwonicz (Iwanitz), Jaćmierz (Jatschmirs), Jasło (Jessel), Jaśliska (Hohenstadt), Jurowce, Kryg (Krieg), Klimkówka, Kombornia (Kaltborn), Korczyna (Kotkenhau), Krośnie (Krossen), Królik Polski (Johannsdorf), Lalin Niemiecki, Lubatówka (Bischofswald), Łężany, Matysówka (Mathisowka), Michałowce (Michelsdorf), Miejsce Piastowe (Peistätten), Mrzygłód (Königlich Thirau), Nowotaniec (Lobetans), Niebieszczany(Siebenwirt), Nowy Żmigród (Schmiedeburg), Odrzykoń (Ehrenberg), Pielnia (Pellen), Poraż (Kunzendorf), Prusiek(Prosegg), Rogi, Rożnowice (Resenberg), Równe, Rymanów (Reimannshau), Rytarowce (Rittersdorf), Sanok, Strachocina, Strzyżów, Suchodól (Diernthal), Szufnarowa (Schaffnerhau), Szymbark (Schonberg), Targowiska, Trepcza, Tułkowice (Tillkersdorf), Trześniów, Tyrawa (Salzthirau), Tyczyn (Bertoldsdorf), Wielopole (Großenfeld), Wrocenka, Wojnarówka, Wiśniowa, Zarszyn (Sarschin), Zmennica, Zymbertowa (Siebenwirth) i wielu innych. [w:] Fastnacht, Dąbkowski, Luck; źródła AGZ
  5. ↑ Władysław Makarski. Nazwy miejscowości dawnej ziemi sanockiej: [rozprawa doktorska] KUL Wydział Nauk Humanistycznych. – Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1986. ISBN 83-00-00202-2.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Regiony historyczne w Polsce
Wielkopolska
Kujawy
Ziemia łęczycko-sieradzka
Mazowsze
Podlasie
Litwa
Ruś Czarna
Polesie
  • ziemia brzeska
Małopolska
Ruś Czerwona / Grody Czerwieńskie
Spisz i Orawa
Śląsk
Ziemia kłodzka
Łużyce
Ziemia lubuska
Pomorze
Prusy
Lenna Królestwa Polskiego 1295−1795
Własne
Wspólne z Litwą

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ziemia_sanocka&oldid=73842283”