ابوالفرج اصفهانی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

ابوالفرج اصفهانی
تصویری از کتاب الاغانی
زادهٔ	۲۸۴ ق ۸۹۷ میلادی اصفهان، ایران
درگذشت	۱۴ ذیحجه ۳۵۶ ق ۹۶۶ میلادی بغداد، عراق
دیگر نام‌ها	علی بن حسین بن محمد اموی قرشی
آثار	مقاتل الطالبیین الاغانی

علی بن حسین بن محمد اموی قرشی مشهور به ابو الفرج اصفهانی، محدث و مورخ و ادیب و شاعر و موسیقی‌شناس از اعقاب مروان حمار، آخرین خلیفه اموی بود. خاندانش در اصفهان ساکن و بعضی از آنها محدث و عالم بودند و مذهب تشیع داشتند. او در عهد المعتضد (۲۴۲–۲۸۹ ق) در اصفهان متولد شد.

در کودکی به بغداد رفت و در آنجا به تحصیل پرداخت. از عنفوان جوانی به جمع اخبار ادبا و موسیقی دانان و استماع اخبار نادر تاریخی و ضبط احادیث و اشعار و ترانه‌ها شوق داشت. نبوغ و پشتکار و قریحه وی سبب شد به زودی در جهان اسلام مشهور گردد و مورد تشویق آل بویه در ری و بغداد و آل حمدان در شام و امویان در اندلس واقع شود. مهلبی وزیر معزالدوله او را به بغداد خواند و مشاور ندیم خاص او شد و تا آخر عمر آن وزیر از وی جدا نگشت.

ابوالفرجی که در اغانی و کتابهای دیگر آن روزگار باز شناخته می‌شود، به هیچ روی به آن جوان جدی مؤمن مبارزی که مقاتل الطالبین را می‌نگاشت، شباهت ندارد. او مردی ژنده‌پوش است؛ کفشش را هرگز نو نمی‌کند؛ جامه‌اش را نمی‌شوید و به خوراک آزمند است.

برخی او و خاندانش را متمایل به مذهب شیعه معرفی کرده‌اند. او در آثار و اشعار خویش اظهار تشیع نموده‌است؛ ولی علامه حلی و بعضی علمای امامیه او را شیعه زیدی مذهب دانسته‌اند و نیز گفته‌اند که آثارش مورد اعتماد نیست چراکه دشمن اهل البیت بوده و داستان‌هایی اشتباه برای اختلال در تاریخ شیعه نقل کرده‌است.

ابو الفرج بی‌گمان شاگردان بسیار داشته، اما گویی کار تدریس پیشه او نبوده‌است با اینهمه گاه کسانی را می‌بینیم که در محضر او کتاب معینی را خوانده‌اند نظیر شیخی اندلسی به نام ابو زکریا یحیی یا ابو الحسین ابن دینار و نیز علی بن ابراهیم دهکی.

یکی از شاگردان وی به نام ابن ابی الفوارس وفات وی را در ۱۴ ذیحجه سال ۳۵۶ ق ذکر کرده‌است. وی در سالهای آخر عمر دچار فلج و اختلال حواس بود و سرانجام در بغداد در کنار رود دجله بدرود زندگی گفت.

مجموعه آثار وی به ۲۸ کتاب بالغ می‌شود که از آنها تنها ۳ کتاب در دست است.

الاغانی، مقاتل الطالبیین و اخبارهم که در سال ۳۱۳ ق تألیف شده در شرح احوال ۲۱۶ تن از اولاد ابو طالب، و کتاب ادب الغرباء یا آداب الغرباء یا أدباء الغرباء.

• ABU’L-FARAJ EṢFAHĀNĪ — دانشنامهٔ ایرانیکا