5 Pułk Koronny Przedniej Straży – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy 5 Pułku Koronnego Przedniej Straży. Zobacz też: 5 Pułk Przedniej Straży.

5 Pułk Koronny Przedniej Straży – oddział jazdy armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Przed 1776 rokiem chorągwie lekkie partii ukraińskiej i podolskiej funkcjonowały w nieformalnym pułku dowodzonym przez gen. mjr. K. Kurdwanowskiego^[2]. Z nich to w 1776 sformowany został formalnie pułk 1 Koronny Przedniej Straży^[3]. W 1778 według etatu pułk liczył 378 żołnierzy, a faktycznie posiadał 363^[3]. W roku 1784 ustalono nowy etat dla pułków przedniej straży. Etat przewidywał 391 „głów” - 15 w sztabie i po 47 w 8 chorągwiach^[3].

Zgodnie z planowanym etatem 100 000 armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów, pułk miał etatowo liczyć 1369 „głów”. W sztabie wyższym miało służyć 5 oficerów, w średnim i niższym - 15. W skład pułku miało wejść 10 chorągwi po 135 „głów” każda. Etat ten nie został zrealizowany. Rozpoczęto formowanie 65 000 armii. Pułk w tym przypadku miał liczyć etatowo 1099 „głów”^[4] w tym 19 w sztabie i 8 chorągwi po 135 osób^[5].

Przed wybuchem wojny z Rosją, wiosną 1792 pułk liczył według etatu 1099 żołnierzy a faktycznie posiadał 1067^[6].

6 maja 1793 wcielony do wojska rosyjskiego pod nazwą pułku iziasławskiego (zasławskiego). Pułk uniknął jednak trwałego zagarnięcia. Po przegranej wojnie, stan pułku zmniejszył się znacznie i jesienią 1793 wynosił 759 żołnierzy^[6], a w chwili wybuchu powstania kościuszkowskiego 744^[7].

Pułk w 1792 liczył 1067 „głów” i 1067 koni^[8]. W 1794 roku w marcu liczyła 744 „głów” i 580 koni, w maju 746 „głów” i 580 koni, a we wrześniu 748 „głów” i 650 koni^[8]. W okresie powstania kościuszkowskiego posiadał na uzbrojeniu 350 karabinów, 642 pistolety, 712 szabel i 712 pik^[9].

 Osobny artykuł: Struktura organizacyjna pułku przedniej straży.

• Tetyów, Berszada (1787)
• Czeczelnik (XII 1789)^[10]
• Wiśniowiec i okolice (październik 1792)

Obsadę oficerską pułku stanowili: szef i felczer, pułkownik, podpułkownik, major (od 1789 – dwóch), 7 rotmistrzów z chorągwiami, 1 (od 1789 – 5) rotmistrz sztabowy, kwatermistrz, audytor, adiutant (od 1789 – dwóch), 8 poruczników i 8 chorążych^[11].

Szefowie regimentu^[12][13]

• Kajetan Kurdwanowski (1775–1777)
• Józef Gabriel Stempkowski (1777–1778)
• Kajetan Adam Miączyński (12 XI 1778– 22 II 1783 )
• Jan Józef Malczewski (22 II 1783 – 1788)
• Józef Lubomirski (18 XI 1788–)

Pułkownicy^[12][13]

• Józef Wiesiołowski (1775–1783)
• Jan Stempkowski (1783–1791)
• Aleksander Korycki (1791–1793)
• Michał Ignacy Kamieński (1793–)

Majorowie

• Kacper Cieszkowski (1793)

Regiment brał udział w wojnie w obronie Konstytucji 3 maja i w powstaniu kościuszkowskim^[12].

Jego żołnierze walczyli pod Wiszniopolem (14 czerwca 1792), Boruszkowcami (15 czerwca 1792), Zieleńcami (17 czerwca 1792), Szczekocinami (6 czerwca 1794). Brali udział w obronie Warszawy, a następnie walczyli pod Błoniami (9 lipca 1794), Czerniakowem (31 lipca 1794), Krupczycami (16 czerwca 1794), Brześciem (17 września 1794), Białą przed (27 września 1794) oraz pod Maciejowicami (10 października 1794).

• chorągwie lekkie partii ukraińskiej i podolskiej (–1776) → pułk 2 przedniej straży (1776–1789)^[a] → pułk 5 przedniej straży (1789–1793) → pułk izasławski (1793-)

• Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.