Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu – Wikipedia, wolna encyklopedia
nr rej. A-425 z dnia 06.06.1983 r.[1] | |||||||||||||||||||||||
bazylika mniejsza, archikatedra, sanktuarium maryjne | |||||||||||||||||||||||
Archikatedra przemyska, widok z zamkowej wieży | |||||||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||||||
Adres | Plac Katedralny | ||||||||||||||||||||||
Wyznanie | |||||||||||||||||||||||
Kościół | |||||||||||||||||||||||
Parafia | Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu | ||||||||||||||||||||||
Bazylika mniejsza • nadający tytuł | od 1960 | ||||||||||||||||||||||
Wezwanie | |||||||||||||||||||||||
Wspomnienie liturgiczne | Wniebowzięcie NMP - 15 sierpnia; św. Jana Chrzciciela - 24 czerwca | ||||||||||||||||||||||
Przedmioty szczególnego kultu | |||||||||||||||||||||||
Relikwie | |||||||||||||||||||||||
Cudowne wizerunki | Figura Matki Bożej Jackowej, krucyfiks w kaplicy Fredrów. | ||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Przemyśla | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |||||||||||||||||||||||
49°46′51,92″N 22°46′06,71″E/49,781089 22,768531 | |||||||||||||||||||||||
Strona internetowa |
Archikatedra Przemyska – główna świątynia Archidiecezji Przemyskiej, znajdująca się w Przemyślu przy placu Katedralnym. Potrójne sanktuarium: Matki Bożej Jackowej, św. Józefa Sebastiana Pelczara i bł. Jana Balickiego.
Po powstaniu diecezji w 1375 roku pierwszą katedrą do 1412 roku był drewniany kościół pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, stojący na placu obok dzisiejszego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako druga katedra służyła w latach 1412–1460 cerkiew katedralna wzniesiona z kamienia ciosowego na dziedzińcu przemyskiego zamku.
Rotunda romańska
[edytuj | edytuj kod]W miejscu dzisiejszego prezbiterium katedry, po 2 połowie XII wieku zbudowano w stylu romańskim rotundę pod wezwaniem św. Mikołaja[2]. Rotunda wzniesiona z piaskowca miała plan okręgu o średnicy 9,20 metra z podkowiastą absydą i do dzisiaj pod posadzką zachowały się z niej fundamenty jedynie do wysokości 2,30 m[2]. Wzmiankowano ją po raz pierwszy w 1301 roku. Rotunda została rozebrana około 1460 roku podczas budowy katedry gotyckiej[2].
Katedra gotycka
[edytuj | edytuj kod]Budowę obecnej katedry w stylu gotyckim rozpoczął w 1452 roku biskup Mikołaj Błażejowski[3]. Po rozbiórce romańskiej rotundy do 1474 roku zbudowano prezbiterium, jednak później prace wstrzymano[3]. Pod koniec XV wieku dobudowano nawę główną, która jednak została uszkodzona podczas najazdu Tatarów w 1495 roku. Odbudowę rozpoczął biskup Macieja z Drzewicy Drzewicki i zakończył w 1549 roku biskup Jan Dziaduski. Przy okazji, w obawie przed najazdami Wołochów i Tatarów, ufortyfikowano świątynię poprzez zbudowanie wokół niej muru i ustawienie na nim armat - mur ten istniał do 1839 roku.
W 1578 roku starosta przemyski, referendarz wielki koronny – Jan Tomasz Drohojowski (zm. 1605), ufundował obecną kaplicę Najświętszego Sakramentu zwaną też kaplicą Drohojowskich. Powstała na miejscu wcześniejszej rotundy św. Mikołaja. Kaplica ta została zbudowana w stylu renesansowym i nosiła pierwotnie wezwanie św. Tomasza.
Katedra przetrwała wojny XVII wieku, jednak 19 maja 1621 r. w kaplicy Drohojewskich doszło do pojedynku a następnie strzelaniny, po tym gdy do kaplicy wdarł się chorąży Jerzy Krasicki wraz z synem Stanisława „Diabła” Stadnickiego Zygmuntem i liczną grupą zbrojnych, po czym zelżył towarzystwo kasztelana poznańskiego Piotra z Bnina Opalińskiego[4]. Doprowadziło to rzucenia przez biskupa na miasto interdyktu.
Katedra barokowa
[edytuj | edytuj kod]W 1724 roku biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa postanowił nadać gotyckiej katedrze stylistykę barokową. Powstała też w tym czasie barokowa kaplica Fredrów. Podczas przebudowy w prezbiterium umieszczono potężny barokowy Wielki Ołtarz i nowe stalle Niedługo po zakończeniu prac w 1733 roku zawaliło się sklepienie, niszcząc częściowo wyposażenie kościoła oraz krypty. Do roku 1743 kościół odbudowano, a w 1744 r. biskup Hieronim Sierakowski poświęcił odbudowaną świątynię. Zbudowano też wtedy pierwsze piętro dzwonnicy.
Od 1884 roku do 1907 trwała renowacja świątyni pod kierunkiem Tomasza Prylińskiego, a za rzeźby odpowiadał Ferdynand Majerski – dla upamiętnienia jego głowa została wykuta w kamieniu na fasadzie świątyni[5]. W tym czasie przywrócono najstarszym częściom kościoła, a więc prezbiterium, charakter gotycki. Dobudowano też drugą kondygnację wieży ustawiając w narożnikach posągi i montując tarcze zegarowe. Całość zwieńczono hełmem[3].
W 2014 udostępniono dla zwiedzających krypty pod świątynią. Najcenniejszym elementem podziemi są zewnętrzne ściany romańskiej rotundy św. Mikołaja, pochodzące prawdopodobnie z 1215, składającej się z kolistej nawy oraz podkowiastej absydy. W znajdującym się tu lapidarium umieszczono elementy architektoniczne świątyni sprzed katastrofy budowlanej 1733, a w ossuariach – szczątki pochowanych tu zmarłych[6].
Organy
[edytuj | edytuj kod]Instrument w katedrze został wybudowany przez firmę Dominika Biernackiego we współpracy z bratem Wacławem; nagrodzony na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku Wielkim Medalem Złotym i Dyplomem Honorowym. Zakupiony został przez bp. Anatola Nowaka i Kapitułę Katedralną Obrządku Łacińskiego w Przemyślu. W 1990 r. organy przeszły kapitalny remont, zostały przebudowane i odnowione przez Eugeniusza, Stanisława i Wojciecha Bałchanów oraz konserwatora mgr. Jana Wąsacza[7].
Dyspozycja instrumentu:
Manuał I | Manuał II | Manuał III | Pedał |
---|---|---|---|
1. Burdon 16' | 1. Flet łagodny 16' | 1. Prync. skrzyp. 8' | 1. Subkontra 32' |
2. Pryncypał 8' | 2. Pryncypał 8' | 2. Fl. kryty 8' | 2. Kontrabas 16' |
3. Gamba 8' | 3. Flet otwarty 8' | 3. Aeolina 8' | 3. Subbas 16' |
4. Holflet 8' | 4. Salicet 8' | 4. Vox coelestis 8' | 4. Violonbas 16' |
5. Oktawa 4' | 5. Flet minor 4' | 5. Klarnet 8' | 5. Oktawbas 8' |
6. Fl. kryty 4' | 6. Gemshorn 4' | 6. Flet rurkowy 4' | 6. Fletbas 8' |
7. Kwinta 2 2/3' | 7. Nasard 2 2/3' | 7. Oktawa 4' | 7. Chorałbas 4' |
8. Superokt. 2' | 8. Pryncypał 2' | 8. Piccolo 2' | 8. Kornet V |
9. Mixtura IV | 9. Tercja 1 3/5 | 9. Kwinta 1 1/3' | 9. Puzon 16' |
10. Trompet 8' | 10. Szarf III | 10. Cymbel III | 10. Tuba 8' |
11. Trompet 4' | 11. Obój 8' | 11. Cymbałki* | |
12. Vox humana 8' |
Dzwony
[edytuj | edytuj kod]Katedra posiada obecnie cztery dzwony. Rekwizycja dokonana przez zaborcę na cele wojenne w 1915 roku pozbawiła katedrę trzech z czterech dzwonów. Dzwon "Maria" został z wielkim sukcesem zaprezentowany na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Użytkowej w Paryżu w 1927 r. i zdobył na niej złoty medal[8][9]. Dzwon Jan Chrzciciel nie został zarekwirowany w 1917 roku dzięki odwołaniu do Centralnej Komisji Konserwatorskiej w Wiedniu i ministerstwa Wojny[10].
Imię | Waga | Ton uderzeniowy | Średnica | Rok odlania | Odlewnia | |
---|---|---|---|---|---|---|
Mały dzwon | Maria | ~400 kg | ais' | ~75 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
Średni dzwon | Stanisław Kostka | ~900 kg | f' | ~100 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
Duży dzwon | Anatol - Pius X | ~1650 kg | d' | ~140 cm | 1927 | Odlewnia Dzwonów Bracia Felczyńscy, Kałusz, Przemyśl |
Największy dzwon | Jan Chrzciciel | ~4000 kg | ais0 | ~190 cm | 1766 | Teodor Polański, Lwów |
Galeria
[edytuj | edytuj kod]- Ołtarz główny
- Ołtarz z Matką Bożą Jackową
- Ołtarz boczny
- Witraż nad głównym ołtarzem
- Ambona
- Stalle
- Organy
- Kaplica Fredrów z relikwiami św. Józefa Sebastiana Pelczara
- Fasada
- Widok od strony prezbiterium
- Wieża
- Fragment fasady
- Portal barokowy
- Barokowy ołtarz z relikwiami bł. Jana Balickiego
- Katedra około 1906
- Wnętrze katedry po restauracji, około 1906
- Widok ogólny, około 1908
- Fasada zachodnia, 1938
- Kaplica boczna, 1938
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-29] .
- ↑ a b c Zygmunt Świechowski, Katalog Architektury Romańskiej w Polsce, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2009, s.391-392
- ↑ a b c Katedra w Przemyślu [online], zabytki.przemysl.pl [dostęp 2020-03-13] .
- ↑ Widok Dyscyplina w szeregach armii polsko-litewskiej na terenie Małopolski i Rusi Czerwonej w czasie przygotowań do wyprawy chocimskiej w 1621 r [online], pressto.amu.edu.pl [dostęp 2020-11-11] (pol.).
- ↑ Zdzisław Szeliga: Ferdynand Majerski. Postać z katedralnego gzymsu. lasko.webd.pl. [dostęp 2014-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-11-29)].
- ↑ Zobacz podziemia sprzed wieków, „Metro” 24 XI 2014.
- ↑ Przemyśl ( Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela i Wniebowzięcia NMP) [online], musicamsacram.pl [dostęp 2020-11-18] .
- ↑ Dzwony Katedry Przemyskiej , Dzwony Katedry Przemyskiej [online], 18 listopada 2020, Youtube .
- ↑ Godziny zwiedzania wieży katedralnej - Miasto Przemyśl [online], przemysl.pl [dostęp 2020-11-18] .
- ↑ O duży dzwon katedry w Przemyślu., „Kurier Lwowski”, anno.onb.ac.at, 31 sierpnia 1917, s. 11 [dostęp 2021-07-14] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Archiwalne widoki bazyliki w bibliotece Polona
- Oficjalna strona internetowa