French
DeutschSanktuarium św. Anny na Górze św. Anny – Wikipedia, wolna encyklopedia
 nr rej. 1/50 z dnia 21 listopada 1950 | |||||||||
| bazylika mniejsza | |||||||||
 Widok ogólny | |||||||||
| Państwo | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||
| Miejscowość | |||||||||
| Wyznanie | |||||||||
| Kościół | |||||||||
| bazylika mniejsza | od 29 czerwca 1980 | ||||||||
| Wezwanie | |||||||||
| |||||||||
| |||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |||||||||
Położenie na mapie powiatu strzeleckiego  | |||||||||
Położenie na mapie gminy Leśnica  | |||||||||
 50°27′22″N 18°10′09″E/50,456111 18,169167 | |||||||||
| Strona internetowa | |||||||||
Sanktuarium św. Anny na Górze św. Anny – zabytkowy[1] zespół kościelno-klasztorny na Górze św. Anny franciszkanów (OFM) należący do prowincji św. Jadwigi Zakonu Braci Mniejszych.
Kościół
[edytuj | edytuj kod]
Kościół zakonny franciszkanów i jednocześnie parafialny należący do dekanatu Leśnica diecezji opolskiej. Pierwszy kościół pw. św. Jerzego został zbudowany na górze w 1480 r. z fundacji Mikołaja i Krzysztofa Strzał (Strzel), właścicieli Poręby, Leśnicy i Żyrowej. Na początku XVII w.[potrzebny przypis] przeniesiono z Ujazdu do tutejszego kościoła[2] słynącą cudami[potrzebny przypis] rzeźbę z drewna lipowego św. Anny Samotrzeciej z ok. 1480 roku (ma ona wysokość 54 cm, stoi na młodszej jesionowej podstawie wysokości 12 cm, trzyma Maryję na lewym ramieniu i Jezusa na prawym), zawierającą relikwie świętej (w otworze w głowie figurki św. Anny)[3]. Zmieniono też wtedy wezwanie kościoła i nazwę góry (wcześniej zwanej Górą św. Jerzego). W kościele znajdują się relikwie św. Anny. W 1896 r. figurkę przeniesiono z ołtarza bocznego do głównego, gdzie znajduje się do dziś[2]. W świątyni jest sześć ołtarzy bocznych: Matki Bożej, św. Piotra z Alkantary, św. Antoniego Padewskiego, św. Franciszka, św. Jadwigi Śląskiej i św. Józefa[4]. 29 czerwca 1980 roku dekretem Stolicy Apostolskiej kościół został podniesiony do godności bazyliki mniejszej[5].
Kościół jest budowlą pierwotnie gotycką z XV wieku, przebudowaną w 1665 r., w 1781 roku oraz w stylu neobarokowym w latach 1957–1963. W ołtarzu głównym cudowna figura świętej Anny Samotrzeć z XV wieku). Wpisany na listę zabytków w rejestrze wojewódzkim[6].
Klasztor
[edytuj | edytuj kod]
W październiku 1655 r. na Górę Świętej Anny przybyło pod przewodnictwem o. Franciszka Rychłowskiego 23[7] lub 30[8] franciszkanów z Krakowa, który opuścili w czasie wojny polsko-szwedzkiej, gdy spalono ich klasztor[8]. Za zgodą kapituły z o. Krystianem Chojeckim na czele oraz właściciela ziemi opolskiej, króla Polski Jana II Kazimierza Wazy[potrzebny przypis]. W latach 1656–1659 zbudowali oni drewniany klasztor na Górze Świętej Anny[9]. W 1659 rozpoczęto przebudowę i rozbudowę starego kościoła, dostosowując go do reguły reformatów. Prace ukończono w 1673 r[9]. Zyskała wystrój barokowy, a fundatorem był hrabia Gaschin. W latach 1733–1749 powstał murowany zespół klasztorny[10], do którego w 1768 r. dobudowano Rajski Plac (dziedziniec arkadowy), na którym obecnie stoi 15 stuletnich konfesjonałów[potrzebny przypis]. Jednocześnie w 1754 r. na kościele dobudowano sygnaturkę[9]. W latach 1700–1709 wybudowano z fundacji hrabiego Georga Adama von Gaschin 33 kaplice kalwaryjne, na wschodnich stokach góry[11]. Zaprojektował je opolski architekt Domenico Signo[12]. Nominalnie były własnością parafii w Leśnicy, faktycznie nie były użytkowane aż do 1763 roku, kiedy kalwarię przejęli zakonnicy z Góry Świętej Anny i podjęli działania, by uczynić je miejscem pielgrzymowania[13]. W okresie 1756–1764 odnowiono stare kaplice, dobudowano 4 nowe, w 1764 r. uzyskano odpust papieski dla kalwarii. W 1766 r. o. Stefan Staniewski opracował program odprawianych na kalwarii nabożeństw, a teksty modlitw i pieśni umieścił rok później w polskim modlitewniku o. Wacław Waxmański. 12 września 1779 r. wyruszyła z Bytomia do Góry Świętej Anny pierwsza śląska pielgrzymka, zapoczątkowując ruch pielgrzymkowy do sanktuarium. W związku ze wzrastającą liczbą pielgrzymów kościół przebudowano w 1781 r. pod kierunkiem architekta ze Strzelec Opolskich Christopha Worbsa, który w latach 80. XVIII w. kierował także renowacją i przebudową kalwarii (dodano m.in. kolejną kaplicę, kilka innych drewnianych zamieniono na murowane). W 1810 r. klasztor uległ kasacji, a franciszkanów wysiedlono. Zakonnicy powrócili w 1860 roku, odnowili kościół[potrzebny przypis], w 1868 r. dobudowali wieżę zegarową[9], jednak w 1875 r. znowu zostali wysiedleni, a klasztor zlikwidowano w związku z kulturkampfem. Walce o zachowanie klasztoru oraz roli świątyni dla ludu śląskiego poświęcony jest poemat Norberta Bonczyka pt. Góra Chełmska z 1886 roku. Zakonnicy wrócili w 1887 roku. W 1897 r. powstały oba istniejące dziś neobarokowe ołtarze boczne oraz ołtarz główny autorstwa Rajmunda Kutzera (zdemontowany w 1957 roku)[potrzebny przypis], a w latach 1904–1905 przebudowano klasztor, m.in. przedłużając skrzydło zachodnie według projektu franciszkanina Mansuetusa Fromma OFM[14][15]. Na przełomie XIX i XX w. przebywał w klasztorze jako zakonnik Chryzogon Reisch, autor monograficznej pracy o historii tutejszego klasztoru[potrzebny przypis]. Pod koniec XIX w. wykupiono kamieniołom nefelinitu tuż za północnym murem klasztoru, zasypano go i w latach 1912–1913 urządzono plac modlitewny (brukując go w 1917 r.) oraz grotę na wzór groty z Lourdes projektu Johanna Carla Bauma z ołtarzem wykonanym przez Johannesa Baumeistera z Wrocławia[16]. W okresie 1913–1916 w 14 bocznych grotach zbudowano tam stacje Męki Pańskiej[17], częściowo fundowane przez rodziny poległych w I wojnie światowej. Renowację przeprowadzono w okresie 1997–2005[18] W latach 1928–1938 zbudowano na południe od klasztoru Dom Pielgrzyma. W 1939 r. Niemcy zabronili odprawiać w klasztorze msze w języku polskim, a 13 listopada 1940 r. wyrzucili franciszkanów z klasztoru, oddając budynek Niemcom z Rumunii, niszcząc przy okazji bibliotekę klasztorną, skuwając polskie napisy i konfiskując zbiory muzeum klasztornego. W czasie wojny Niemcy aresztowali gwardiana Bonifacego Wiesiołka. W okresie 1957–1963 Josef Mitschke dokonał przebudowy wnętrza kościoła w stylu neobaroku, wykonując neobarokowe sztukaterie, malowidła ścienne i główny ołtarz, a w 1992 r. jego syn Georg zbudował neobarokowy prospekt organowy[19]. W 1949 r. miał miejsce zjazd kapłanów z udziałem prymasa Stefana Wyszyńskiego[potrzebny przypis], a w 1983 r. świątynię odwiedził papież Jan Paweł II. Na jego cześć po stronie północnej bazyliki postawiono w 2000 r. pierwszy w województwie opolskim pomnik Jana Pawła II, będący kopią monumentu z Płocka, autorstwa Zemły[20]. Klasztor jest wpisany na listę zabytków w rejestrze wojewódzkim[6].
Obecnym kustoszem Sanktuarium i gwardianem klasztoru jest o. dr Jonasz Marian Pyka OFM.
- 26 kaplic Drogi Męki Pańskiej i Dróżek Matki Boskiej z XVIII wieku,
- 6 kaplic maryjnych z XVIII wieku,
- kaplica pw. św. Józefa z połowy XVIII wieku,
- mogiła powstańców śląskich,
- 2 mogiły żołnierskie,
- dom pielgrzyma, część centralna i skrzydło zachodnie, ul. Jana Pawła II, z lat 1929–1939,
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
- ↑ a b Gohly 2005 s. 21
- ↑ Gohly 2005 s. 20-21
- ↑ Grzegorz Jankowski: Sanktuaria polskie : Jasna Góra, Niepokalanów, Kalwaria Zebrzdowska, Łagiewniki, Licheń, Góra św. Anny, Święta Lipka, Piekary Śląskie, Gietrzwałd, Tuchów. Warszawa: Axel Springer Polska, 2005, s. 82. ISBN 83-8937-161-8.
- ↑ Konrad Kazimierz Czapliński: Sanktuaria w Polsce. Katowice: Videograf II, 2001, s. 46. ISBN 83-7183-185-4.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo opolskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 116.
- ↑ Reisch s. 53
- ↑ a b Błachut 2005, s. 43
- ↑ a b c d Błachut 2005, s. 41
- ↑ Błachut 2005, s. 44
- ↑ Bania, s.49
- ↑ Gorzelik s. 77
- ↑ Bania s.54
- ↑ Henryk Pyka. Artysta w służbie charyzmatu franciszkańskiego – kościół panewnicki i jego dzieła sztuki. „Szkoła Seraficka”. 1, s. 237–241, 2008. Katowice: Prowincja Wniebowzięcia NMP Zakonu Braci Mniejszych w Polsce. ISSN 1898-7842.
- ↑ Błachut 2005, s. 45
- ↑ Lubos-Kozieł 116-119
- ↑ Lubos-Kozieł 118-119
- ↑ Lubos-Kozieł 119
- ↑ Mitschke s. 168
- ↑ Ożóg s. 171, 172
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bania Z., 2005: Góra Świętej Anny - Jerozolima i Rzym Górnego Śląska. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3.
- Błachut A.J., 2005: Zespół kościelno-klasztorny reformatów na Górze Świętej Anny w świetle ustawodawstwa zakonnego i budownictwa małopolskiej prowincji w XVII i XVIII wieku. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3.
- Gohly J.R., 2005: Treści ideowe figury św. Anny Samotrzeciej z Góry Świętej Anny - w oczach kustosza sanktuarium. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3
- Gorzelik J., 2005: Góra Świętej Anny i twórcy sztuki sakralnej w majoracie cerekwicko-żyrowskim. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3
- Lubos-Kozieł J., 2005: Grota lurdzka na Górze Świętej Anny na tle innych śląskich naśladownictw Groty Massabielle. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. s. 115-129, ISBN 83-229-2736-3 [1]
- Mitschke G., 2005: Działalność artystyczna rodziny Mitschke na Śląsku ze szczególnym uwzględnieniem prac w kościele św. Anny na Górze Świętej Anny. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3
- Ożóg K.S., 2005: Znak pielgrzyma. Pomnika Jana Pawła II na Górze Świętej Anny i monumenty papieskie w innych polskich sanktuariach. W: Joanna Lubos-Kozieł (red.): Pielgrzymowanie i sztuka. Góra Świętej Anny i inne miejsca pielgrzymkowe na Śląsku. Acta Universitatis Wratislaviensis nr 2846, Historia Sztuki nr XXII, Wrocław, str. 564, ISBN 83-229-2736-3
- Reisch Ch., 2006: Historia Góry Świętej Anny na Górnym Śląsku. Franciszkańskie Wyd. św. Antoniego, Wrocław, str. 430.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Strona sanktuarium św. Anny
- Bazylika św. Anny i klasztor franciszkanów - Franziskanerklosterna portalu polska-org.pl
