Bazylika archikatedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bazylika Archikatedralna Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

nr rej. A-425 z dnia 06.06.1983 r.[1]
bazylika mniejsza, archikatedra, sanktuarium maryjne
Archikatedra przemyska, widok z zamkowej wieży
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Przemyśl
Adres	Plac Katedralny
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu
Bazylika mniejsza • nadający tytuł	od 1960 papież Jan XXIII
Wezwanie	Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela
Wspomnienie liturgiczne	Wniebowzięcie NMP - 15 sierpnia; św. Jana Chrzciciela - 24 czerwca
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	św. Józefa Sebastiana Pelczara i bł. Jana Balickiego
Cudowne wizerunki	Figura Matki Bożej Jackowej, krucyfiks w kaplicy Fredrów.
Historia Data rozpoczęcia budowy 1452 r. Data zakończenia budowy 1571 r. Data poświęcenia 3 maja 1744 r. Data zniszczenia 1733 r. w wyniku katastrofy budowlanej. Data odbudowy 1743 r. Fundator bp Mikołaj Błażejowski, bp Aleksander Antoni Fredro.
Dane świątyni Styl gotycki, barokowy Świątynia • materiał bud. • cegła, kamień Wieża kościelna • liczba wież • wysokość wież 1 71 m Ołtarz • liczba ołtarzy 13 Liczba naw 3 Nawa główna • wysokość 19,5 m Organy • liczba głosów • liczba manuałów 44 3+P Dzwonnica • typ dzwonnicy • nazwa dzwonu Dzwonnica wolno stojąca z 1764 r., podwyższona w 1907 r. "Jan Chrzciciel" z 1766 r. Pozostałe trzy dzwony z 1927 r.
Położenie na mapie Polski Przemyśl, bazylika archikatedralna
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Przemyśl, bazylika archikatedralna
Położenie na mapie Przemyśla Przemyśl, bazylika archikatedralna
49°46′51,92″N 22°46′06,71″E/49,781089 22,768531
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Archikatedra Przemyska – główna świątynia Archidiecezji Przemyskiej, znajdująca się w Przemyślu przy placu Katedralnym. Potrójne sanktuarium: Matki Bożej Jackowej, św. Józefa Sebastiana Pelczara i bł. Jana Balickiego.

Po powstaniu diecezji w 1375 roku pierwszą katedrą do 1412 roku był drewniany kościół pod wezwaniem świętych Piotra i Pawła, stojący na placu obok dzisiejszego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa. Jako druga katedra służyła w latach 1412–1460 cerkiew katedralna wzniesiona z kamienia ciosowego na dziedzińcu przemyskiego zamku.

W miejscu dzisiejszego prezbiterium katedry, po 2 połowie XII wieku zbudowano w stylu romańskim rotundę pod wezwaniem św. Mikołaja^[2]. Rotunda wzniesiona z piaskowca miała plan okręgu o średnicy 9,20 metra z podkowiastą absydą i do dzisiaj pod posadzką zachowały się z niej fundamenty jedynie do wysokości 2,30 m^[2]. Wzmiankowano ją po raz pierwszy w 1301 roku. Rotunda została rozebrana około 1460 roku podczas budowy katedry gotyckiej^[2].

Budowę obecnej katedry w stylu gotyckim rozpoczął w 1452 roku biskup Mikołaj Błażejowski^[3]. Po rozbiórce romańskiej rotundy do 1474 roku zbudowano prezbiterium, jednak później prace wstrzymano^[3]. Pod koniec XV wieku dobudowano nawę główną, która jednak została uszkodzona podczas najazdu Tatarów w 1495 roku. Odbudowę rozpoczął biskup Macieja z Drzewicy Drzewicki i zakończył w 1549 roku biskup Jan Dziaduski. Przy okazji, w obawie przed najazdami Wołochów i Tatarów, ufortyfikowano świątynię poprzez zbudowanie wokół niej muru i ustawienie na nim armat - mur ten istniał do 1839 roku.

W 1578 roku starosta przemyski, referendarz wielki koronny – Jan Tomasz Drohojowski (zm. 1605), ufundował obecną kaplicę Najświętszego Sakramentu zwaną też kaplicą Drohojowskich. Powstała na miejscu wcześniejszej rotundy św. Mikołaja. Kaplica ta została zbudowana w stylu renesansowym i nosiła pierwotnie wezwanie św. Tomasza.

Katedra przetrwała wojny XVII wieku, jednak 19 maja 1621 r. w kaplicy Drohojewskich doszło do pojedynku a następnie strzelaniny, po tym gdy do kaplicy wdarł się chorąży Jerzy Krasicki wraz z synem Stanisława „Diabła” Stadnickiego Zygmuntem i liczną grupą zbrojnych, po czym zelżył towarzystwo kasztelana poznańskiego Piotra z Bnina Opalińskiego^[4]. Doprowadziło to rzucenia przez biskupa na miasto interdyktu.

W 1724 roku biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa postanowił nadać gotyckiej katedrze stylistykę barokową. Powstała też w tym czasie barokowa kaplica Fredrów. Podczas przebudowy w prezbiterium umieszczono potężny barokowy Wielki Ołtarz i nowe stalle Niedługo po zakończeniu prac w 1733 roku zawaliło się sklepienie, niszcząc częściowo wyposażenie kościoła oraz krypty. Do roku 1743 kościół odbudowano, a w 1744 r. biskup Hieronim Sierakowski poświęcił odbudowaną świątynię. Zbudowano też wtedy pierwsze piętro dzwonnicy.

Od 1884 roku do 1907 trwała renowacja świątyni pod kierunkiem Tomasza Prylińskiego, a za rzeźby odpowiadał Ferdynand Majerski – dla upamiętnienia jego głowa została wykuta w kamieniu na fasadzie świątyni^[5]. W tym czasie przywrócono najstarszym częściom kościoła, a więc prezbiterium, charakter gotycki. Dobudowano też drugą kondygnację wieży ustawiając w narożnikach posągi i montując tarcze zegarowe. Całość zwieńczono hełmem^[3].

W 2014 udostępniono dla zwiedzających krypty pod świątynią. Najcenniejszym elementem podziemi są zewnętrzne ściany romańskiej rotundy św. Mikołaja, pochodzące prawdopodobnie z 1215, składającej się z kolistej nawy oraz podkowiastej absydy. W znajdującym się tu lapidarium umieszczono elementy architektoniczne świątyni sprzed katastrofy budowlanej 1733, a w ossuariach – szczątki pochowanych tu zmarłych^[6].

Instrument w katedrze został wybudowany przez firmę Dominika Biernackiego we współpracy z bratem Wacławem; nagrodzony na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu w 1929 roku Wielkim Medalem Złotym i Dyplomem Honorowym. Zakupiony został przez bp. Anatola Nowaka i Kapitułę Katedralną Obrządku Łacińskiego w Przemyślu. W 1990 r. organy przeszły kapitalny remont, zostały przebudowane i odnowione przez Eugeniusza, Stanisława i Wojciecha Bałchanów oraz konserwatora mgr. Jana Wąsacza^[7].

Dyspozycja instrumentu:

Katedra posiada obecnie cztery dzwony. Rekwizycja dokonana przez zaborcę na cele wojenne w 1915 roku pozbawiła katedrę trzech z czterech dzwonów. Dzwon "Maria" został z wielkim sukcesem zaprezentowany na Międzynarodowej Wystawie Nowoczesnej Sztuki Użytkowej w Paryżu w 1927 r. i zdobył na niej złoty medal^[8][9]. Dzwon Jan Chrzciciel nie został zarekwirowany w 1917 roku dzięki odwołaniu do Centralnej Komisji Konserwatorskiej w Wiedniu i ministerstwa Wojny^[10].

 Zobacz też kategorię: Pochowani w bazylice archikatedralnej Wniebowzięcia NMP i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu.

• 
  Ołtarz główny
• 
  Ołtarz z Matką Bożą Jackową
• 
  Ołtarz boczny
• 
  Witraż nad głównym ołtarzem
• 
  Ambona
• 
  Stalle
• 
  Organy
• 
  Kaplica Fredrów z relikwiami św. Józefa Sebastiana Pelczara
• 
  Fasada
• 
  Widok od strony prezbiterium
• 
  Wieża
• 
  Fragment fasady
• 
  Portal barokowy
• 
  Barokowy ołtarz z relikwiami bł. Jana Balickiego

• Widoki archiwalne
• 
  Katedra około 1906
• 
  Wnętrze katedry po restauracji, około 1906
• 
  Widok ogólny, około 1908
• 
  Fasada zachodnia, 1938
• 
  Kaplica boczna, 1938

• Archiwalne widoki bazyliki w bibliotece Polona
• Oficjalna strona internetowa