Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna
Numer IPA	129
	v
Jednostka znakowa	v
Unikod	U+0076
UTF-8 (hex)	76
	Inne systemy
X-SAMPA	v
Kirshenbaum	v
IPA Braille↗	⠧
	Przykład
	informacje • pomoc
Obraz znaku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa dźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [v].

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [v]:

modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, tak więc artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji płucnej i egresji;
tylna część podniebienia miękkiego zamyka dostęp do jamy nosowej, prąd powietrza uchodzi przez jamę ustną;
prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem – lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka;
dolna warga kontaktuje się z górnymi siekaczami (jest to spółgłoska zębowa), tworząc małą szczelinę. Szczelina ta jest na tyle wąska, że masy powietrza wydychanego z płuc tworzą charakterystyczny szum;
wiązadła głosowe periodycznie drgają, spółgłoska ta jest dźwięczna^[1].

Warianty

Nie zawsze spółgłoska ta jest wymawiana wg powyższego schematu – czasami może dojść do drobnych zmian, np. może zajść:

wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mówimy wtedy o spółgłosce (spalatalizowanej: [v ʲ]
wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mówimy w takim przypadku o spółgłosce welaryzowanej: [v ˠ]
zaokrąglenie warg, mówimy wtedy o spółgłosce labializowanej: [v ʷ]^[1].

Występowanie

Przykłady w wybranych językach:

Język		Słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
angielski^[2]		valve	[v æ ɫ v ]	'zastawka'
arabski	Dialekt syryjski^[3]	كاڥي	[v a ˈ h a b ]	'złoto'
arabski	Dialekt algierski^[3]	ذهب	[k a v i ]	'podróżować'
duński^[4]		véd	[v e̝ːˀ ð̠˕ˠ ]	'wiedzieć'	Zazwyczaj transkrybowane do IPA jako ʋ.
kataloński^[5]		viu	[ˈ v i w ]	'żyć'
francuski^[6]		valve	[v a l v ]	'zastawka'	Zobacz też: Wymowa i transkrypcja języka francuskiego.
gruziński^[7]		ვიწრო	[ˈ v i ʦ ʼ ɾ o ]	'wąski'	Zobacz też: Wiktionary: Aneks:Język gruziński - Alfabet i wymowa
ormiański	Dialekt wschodni^[8]	վեց	[v ɛ ʦ ʰ ]	'sześć'
polski^[9]^[1]		waga	[v a g a ]	-	Zobacz też: Fonetyka języka polskiego.
portugalski^[10]		vila	[ˈ v i l ɐ ]	'miasteczko'
rumuński^[11]		val	[v ä l ]	'fala'
rosyjski^[12]		волосы	[ˈ v ʷ o̞ɫ̪ə s̪ɨ̞]	'włosy'
hiszpański^[13]		afgano	[ä v ˈ ɣ̞ä n o̞]	'afgański'	W języku hiszpańskim ta głoska nie ma własnego zapisu literowego, jest jedynie allofonem głoski [f ] i jest zapisywana jako litera f^[14].
włoski^[15]		avare	[a ˈ v a r e ]	'skąpe'

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.
↑ Beata Assaf (red.): Kieszonkowy słownik polsko-angielski angielsko-polski. Larousse/SEJER, 2004, s. 8. ISBN 83-89181-14-2.
↑ ^a ^b Robin Thelwall. Illustrations of the IPA: Arabic. „Journal of the International Phonetic Association”. 20 (2), s. 37–41, 1990. DOI: 10.1017/S0025100300004266. (ang.).
↑ HansH. Basbøll HansH., The Phonology of Danish, 2005 (ang.).
↑ Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).
↑ Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).
↑ Ryan K. Shosted, Vakhtang Chikovani. Standard Georgian. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (2), s. 255–264, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002659. (ang.).
↑ JasmineJ. Dum-Tragut JasmineJ., Armenian: Modern Eastern Armenian, John Benjamins Publishing Company, 2009 (ang.).
↑ Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).
↑ Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).
↑ dexonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]
↑ Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505. (ang.).
↑ Consonantes del lingua espanol (hiszp.) Data dostępu: 15 września 2018
↑ alfabet i wymowa hiszpańska Data dostępu: 15 września 2018
↑ Derek Rogers, Luciana d'Arcangeli. Italian. „Journal of the International Phonetic Association”. 34 (1), s. 117–121, 2004. DOI: 10.1017/S0025100304001628. (ang.).

Terminologia

Spółgłoska szczelinowa wargowo-zębowa to inaczej spółgłoska frykatywna labio-dentalna.

[derwojedowa-1] Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.

[2] Beata Assaf (red.): Kieszonkowy słownik polsko-angielski angielsko-polski. Larousse/SEJER, 2004, s. 8. ISBN 83-89181-14-2.

[autonazwa1-3] Robin Thelwall. Illustrations of the IPA: Arabic. „Journal of the International Phonetic Association”. 20 (2), s. 37–41, 1990. DOI: 10.1017/S0025100300004266. (ang.).

[4] HansH. Basbøll HansH., The Phonology of Danish, 2005 (ang.).

[5] Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).

[6] Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).

[7] Ryan K. Shosted, Vakhtang Chikovani. Standard Georgian. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (2), s. 255–264, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002659. (ang.).

[8] JasmineJ. Dum-Tragut JasmineJ., Armenian: Modern Eastern Armenian, John Benjamins Publishing Company, 2009 (ang.).

[9] Wiktor Jassem. Polish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (1), s. 103–107, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001191. (ang.).

[10] Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).

[11] xonline.ro (rum.) [dostęp: 22.08.2018]

[12] Jaye Padgett. Contrast and Post-Velar Fronting in Russian. „Natural Language & Linguistic Theory”. 21 (1), s. 39–87, 2003. DOI: 10.1023/A:1021879906505. (ang.).

[13] Consonantes del lingua espanol (hiszp.) Data dostępu: 15 września 2018

[14] t i wymowa hiszpańska Data dostępu: 15 września 2018

[15] Derek Rogers, Luciana d'Arcangeli. Italian. „Journal of the International Phonetic Association”. 34 (1), s. 117–121, 2004. DOI: 10.1017/S0025100304001628. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ