1 Pułk Ułanów Nadwornych – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy 1 Pułku Ułanów Nadwornych. Zobacz też: 1 Pułk Ułanów.

1 Pułk Ułanów Nadwornych (albo 1 Pułk JKM i Rzeczypospolitej Lekkiej Jazdy) – polski pułk jazdy schyłku I Rzeczypospolitej.

W powstaniu kościuszkowskim występował pod nazwą 5 pułku ułanów^[1].

Król utrzymywał własne oddziały wojskowe płatne z intrat królewskich.

Ustawa sejmowa z 1775 roku regulowała ten problem następująco^[2]:

W 1777 składał się ze sztabu szwadronów: rtm. Zarzyckiego, rtm. Brinkena, rtm. Zaleskiego^[1].

Sejm Czteroletni uchwalił w 1789 roku, że pułki nadworne będą podlegać królowi do końca jego życia, a po jego zgonie przejdą na etat wojsk Rzeczypospolitej. Jednak już w maju 1792 roku sejm podjął uchwałę o wcieleniu wszystkich milicji nadwornych do etatowych wojsk Rzeczypospolitej^[3]. Pułk nadworny komendy J. Woyny był utrzymywany z dochodów króla i wszedł w komput Rzeczypospolitej dopiero w sierpniu 1793 roku^[3].

Pułk w 1792 liczył 390 „głów” i 390 koni^[4]. W 1794 roku w marcu liczyła 382 „głów” i 345 koni, w maju 498 „głów” i 350 koni, a we wrześniu 601 „głów” i 403 koni^[5]. W okresie powstania kościuszkowskiego posiadał na uzbrojeniu 396 pistoletów, 610 szabel i 370 pik^[6].

Miejsce stacjonowania pułku^[7]:

• Warszawa, Łomazy (1774)
• Korsuń (1787)
• Bohusław^[3]
• Kozienice (1794)

Korpus oficerski pułku stanowili: pułkownik, major, regent (regiment-kwatermistrz) z rangą porucznika, adiutant z rangą chorążego, felczer, 3 rotmistrzów, 6 poruczników i 6 chorążych^[8].

Pułkownicy^[9][7]:

• Ignacy Woyno (1774-1783)
• Stanisław Köning (1783-),
• Franciszek Ksawery Wojciechowski (1794).

W wojnie z Rosją 1792 roku pułk nie wziął czynnego udziału. Znajdował się w składzie korpusu rezerwowego gen. A. Byszewskiego^[10]. Brał udział w powstaniu kościuszkowskim pod nazwą 5 pułku ułanów^[1]. Szwadron pod komendą Franciszka Wojciechowskiego uciekł z pola bitwy pod Maciejowicami^[1].

Bitwy i potyczki^[7]
Jego żołnierze brali udział w działaniach zbrojnych konfederacji barskiej. Walczyli również pod Warszawą (17 kwietnia 1794), Nowym Dworem (26 kwietnia 1794), Słonimiem (3 sierpnia 1794), Zegrzem (18 sierpnia 1794), Krupczycami (16 września 1794), Brześciem (17 września 1794), Maciejowicami (10 października 1794) oraz Pragą (4 listopada 1794).

• Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• rtm. Aleksander Wojciechowski 1 Pułk Ułanów Krechowieckich (z cyklu Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920) wyd. Warszawa 1929.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.