4 Brygada Ochrony Pogranicza (WOP) – Wikipedia, wolna encyklopedia

4 Brygada Ochrony Pogranicza – zlikwidowana brygada w strukturze organizacyjnej Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę graniczną na granicy morskiej.

4 Brygada Ochrony Pogranicza JW 5034 (Zarządzenie SzSG Nr 0153/Org. z 21 września 1946)^[2] została sformowana w 1948 na bazie 12 Gdańskiego Oddziału WOP, na podstawie rozkazu MON nr 055/org. z 20 marca 1948. Brygada posiadała trzy bataliony, a stan etatowy wynosił 1428 żołnierzy i 12 pracowników cywilnych^[3]. Podporządkowana została Głównemu Inspektoratowi Ochrony Pogranicza. Zaopatrzenie nadal realizowane było przez kwatermistrzostwo okręgu wojskowego^[4]. Rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 205/Org. z 4 grudnia 1948, z dniem 1 stycznia 1949 Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Ministerstwu Bezpieczeństwa Publicznego^[5]. Zaopatrzenie brygady przejęła Komenda Wojewódzka MO^[4].

Sztab brygady stacjonował w Gdańsku ul. Niedziałkowskiego 11^[6].

Aby nadać ochronie granic większą rangę, podkreślano wojskowy charakter formacji, 1 stycznia 1950 powrócono w nazwach jednostek do wcześniejszego określania: „Wojska Ochrony Pogranicza”^[7]. 1 stycznia 1951 weszła w życie nowa numeracja batalionów i brygad Wojsk Ochrony Pogranicza^[8]. Na bazie 4 Brygady Ochrony Pogranicza powstała 16 Brygada WOP.

 Osobny artykuł: Brygady ochrony pogranicza.

Główny wysiłek w ochronie granicy morskiej ukierunkowano na obserwację. Zorganizowano sieć otwartych i zamaskowanych punktów obserwacyjnych. Nawiązano współ­pracę z punktami obserwacyjnymi Marynarki Wojennej, a w strażnicach nadmorskich wprowadzono patrol pogotowia. W nocy stosowano podsłuchy, patrole i zasadzki. W portach i przystaniach rybackich zorganizowano stałe posterunki do kontroli ruchu rybackiego. W głąb strefy nadgranicznej wysyłano 2 – 3 razy w tygodniu patrole żołnierzy WOP^[9].

W 1948^[6]:

• Dowództwo, sztab i pododdziały dowodzenia
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 2 - Lębork
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 8 - Sopot
• Samodzielny batalion ochrony pogranicza nr 10 - Sztutowo
• Flotylla ścigaczy WOP – Gdańsk Westerplatte.

Etat brygady przewidywał: 3 bataliony, 1428 wojskowych i 12 pracowników cywilnych^[10].

Na terenie odpowiedzialności brygady funkcjonowało trzy GPK^[11]:

• Graniczna Placówka Kontrolna nr 21 „Gdynia” (morska)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 22 „Gdańsk” (morska)
• Graniczna Placówka Kontrolna nr 23 „Gdańsk-Wrzeszcz” (lotniskowa).

Aktu wręczenia sztandaru dokonano w Lęborku 27 czerwca 1948. W uroczystości wziął udział gen. bryg. W. Szlejer, wojewoda gdański Stanisław Zrałek, główny inspektor Ochrony Pogranicza płk Roman Garbowski, przewodniczący WRN w Gdańsku Duda-Dziewierz i starosta powiatu Lębork Tadeusz Trapszo^[12].

Na lewej stronie płata sztandaru w lewym górnym rogu ułożone są w szachownicę herby Gdańska i Gdyni, w prawym górnym rogu - herb Sopotu, w lewym dolnym rogu – herb Wejherowa, a w prawym dolnym ułożono w szachownicę herby Elbląga i Lęborka. W drzewce wbito 19 gwoździ^[12].

• ppłk Józef Hajdukiewicz
• ppłk Władysław Bąk.

4 Oddział Morski Ochrony Pogranicza → 12 Gdański Oddział WOP → 4 Brygada Ochrony Pogranicza → 16 Brygada WOP → 16 Kaszubska Brygada WOP → Kaszubska Brygada WOP → Morski i Mazursko Warmiński Oddział SG

• Ireneusz Bieniecki. Kaszubska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza w ochronie granicy morskiej na wybrzeżu gdańskim w latach 1945 – 1991 (powstanie, zmiany organizacyjne i metody pełnienia służby). „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/05, 2005. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Henryk Dominiczak: Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1845-1948. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945-1985. Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945-1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945-1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Tadeusz Niedziela (red.): Wojska Ochrony Pogranicza w pięćdziesiątą rocznice objęcia służby w ochronie granicy Polski 1945-1995. Jednodniówka Związku Byłych Żołnierzy Zawodowych Środowiska WOP. 1995.
• Grzegorz Goryński. Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945 – 1965. Próba oceny – cz. I. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/11, 2011. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Archiwum Straży Granicznej, DWOP sygn.2825/1. Rejestr główny jednostek WOP.
• ASGr.Historia Kaszubskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza. Gdańsk 1965.
• Wykaz dyslokacyjny pododdziałów Wojsk Ochrony Pogranicza w latach 1948−1956, Szczecin, Archiwum Straży Granicznej.