Front Południowo-Zachodni (radziecki) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy frontu wystawianego przez wojska radzieckie. Zobacz też: Front Południowo-Zachodni – stronę ujednoznaczniającą.

Front Południowo-Zachodni

Юго-Западный фронт

Lotnicy z Frontu Południowo-Zachodniego (1 lipca 1942)
Historia
Państwo	ZSRR
Sformowanie	1941
Rozformowanie	1943
Dowódcy
Pierwszy	gen. płk Michaił Kirponos
Ostatni	gen. por. Fiodor Kostienko
Działania zbrojne
II wojna światowa
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	wojska lądowe
Podległość	Stawka
Skład	5 Armia 6 Armia 12 Armia 26 Armia 46 Armia 1 Gwardyjska Armia 3 Gwardyjska Armia 8 Gwardyjska Armia 8 Armia Lotnicza

Front Południowo-Zachodni (ros. Юго-Западный фронт) – jedno z wielkich operacyjno-strategicznych ugrupowań wojsk Armii Czerwonej o kompetencjach administracyjnych i operacyjnych na zachodnim terytorium ZSRR działających w czasie II wojny światowej.

Utworzony 22 czerwca 1941 w momencie niemieckiego uderzenia na ZSRR. Wystawiono go na bazie Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego^[1]. W tym czasie było to największe zgrupowanie wojsk Armii Czerwonej. Dodatkowo na bezpośrednim zapleczu Frontu w Zachodnim Specjalnym Okręgu Wojskowym znajdowały się: 19 i 24 Korpusy Zmechanizowane, 37 i 55 Korpusy Strzeleckie, 14 Dywizja Kawalerii, 2 korpusy powietrznodesantowe, 5 brygad artylerii przeciwpancernej, 22 pułki artylerii korpuśnej, 3 pułki artylerii Odwodu Naczelnego Dowództwa (OND), 4 samodzielne dywizjony artylerii wielkiej mocy OND, 8 samodzielnych dywizjonów artylerii przeciwlotniczej^[2].

Front Południowo-Zachodni bronił pogranicza w pasie od Włodawy po źródła Prutu. Latem 1941 toczył walki obronne z głównymi siłami niemieckiej „Grupy Armii Południe” na Ukrainie zachodniej i prawobrzeżnej. Armia niemiecka po ciężkiej bitwie w rejonie Dubna i Równego odrzuciła wojska frontu za tzw. Linię Stalina, a po wyprowadzeniu uderzenia od strony Rumunii zniszczyła połowę jego wojsk (6 Armia, 12 Armia) w „kotle” pod Humaniem (początek sierpnia). Wojska Frontu Południowo-zachodniego wycofały się za Dniepr i po otrzymaniu posiłków (37 Armia, 38 Armia) odtworzyły linię obrony. We wrześniu zostały jednak zaskoczone atakiem prawego skrzydła niemieckiej Grupy Armii „Środek” i zniszczone w wielkim „kotle” pod Kijowem.

Odbudowany na przełomie września i października 1941 roku prowadził walki odwrotowe w rejonie Zagłębia Donieckiego z którego został wyparty (skład: 6 Armia, 21 Armia, 38 Armia, 40 Armia). Zajął obronę na linii: Jefremow, Zadońsk, Wołczansk, Izium, Krasny Liman. W listopadzie przejął resztki rozbitego Frontu Briańskiego, którymi wspomógł front zachodni w bitwie pod Moskwą. W styczniu 1942 roku wsparł w walkach wojska Frontu Południowego czego skutkiem było powstanie na prawym brzegu Dońca przyczółka barwienkowskiego-łozowskiego (patrz: Kontrofensywy sowieckie 1941/1942), z którego 12 maja przeprowadził nieudaną operację zdobycia Charkowa w ramach operacji charkowskiej, zakończoną rozbiciem jego sił uderzeniowych i utratą przyczółka. Pozostałe jednostki poniosły znaczne straty w pierwszym miesiącu niemieckiej operacji „Blau” (w tym czasie w składzie: 9 Armia, 21 Armia, 28 Armia, 38 Armia, 57 Armia, 8 Armia Lotnicza). W dniach 10 – 12 czerwca został odrzucony za rzekę Oskoł. 28 czerwca zagrożony od południa okrążeniem rozpoczął na początku lipca odwrót i uniknął okrążenia w wielkim łuku Donu.

12 lipca 1942 został rozwiązany. Jego sztab dostał zadanie sformowania Frontu Stalingradzkiego. Część jego prawoskrzydłowych jednostek weszła w skład Frontu Stalingradzkiego, pozostałe w skład Frontu Południowego.

Front Południowo-Zachodni utworzono ponownie 25 października 1942 r. na bazie rozwiązanego dowództwa 1 Gwardyjskiej Armii z wojsk prawego skrzydła Frontu Dońskiego i odwodów Naczelnego Dowództwa nad środkowym Donem, jako część planu operacji rozbicia wojsk niemieckich pod Stalingradem (operacja Uran). Składał się z 21 Armii, nowej 1 Gwardyjskiej Armii oraz 5 Armii Pancernej i 17 Armii Lotniczej. Jego armie wraz z Frontem Dońskim odegrały główną rolę w uderzeniu północnego skrzydła wojsk radzieckich (listopad 1942), a następnie utworzyły zewnętrzny pierścień okrążenia wojsk niemieckich pod Stalingradem. W grudniu wraz z Frontem Woroneskim przyczynił się do kolejnych sukcesów nad Donem likwidując wszelkie próby deblokady Stalingradu przez Wehrmacht (operacja „Saturn”). Po wykonaniu tej operacji dysponował siłą: 1 i 3 Gwardyjskich Armii, 5 Armii Uderzeniowej, 5 Armii Pancernej, 6 Armii oraz 17 Armii Lotniczej. Na początku 1943 sforsował Doniec, obszedł od południa Charków i wyszedł w połowie lutego na przedpola Dniepropietrowska. W lutym 1943 roku po kapitulacji Wehrmachtu pod Stalingradem, front wkroczył w rejon Donbasu z zamiarem odcięcia nad Morzem Czarnym wojsk Grupy Armii „Don” (operacja „Skok”). Został jednak odrzucony i zmuszony do odwrotu po klęsce własnej grupy uderzeniowej w rejonie Łozowa na Ukrainie w wyniku przeciwnatarcia sił niemieckich.

Wziął udział w bitwie pod Kurskiem (lipiec 1943). 23 sierpnia wraz z Frontem Woroneskim i Frontem Stepowym wyzwolił Charków. Operację wyzwalania Zagłębia Donieckiego prowadził od sierpnia wraz z Frontem Południowym dysponując siłami 1, 3 i 8 Gwardyjskiej Armii, 6 i 12 Armii. W końcu września wyszedł nad Dniepr między Wierchnie Dnieprowskiem a Zaporożem zdobywając przyczółki na prawym brzegu. 14 października 1943 opanował Zaporoże, a tydzień później (20 października 1943) został przemianowany w 3 Front Ukraiński.

• gen. płk Michaił Kirponos – od 22 czerwca do 20 września 1941^[3],
• marszałek Związku Radzieckiego Siemion Timoszenko – od 30 września do 18 grudnia 1941,
• gen. por. Fiodor Kostienko – od 18 grudnia 1941 do 8 kwietnia 1942,
• marszałek Związku Radzieckiego Siemion Timoszenko – od 8 kwietnia do 12 lipca 1942,
• gen. armii Nikołaj Watutin – od 25 października 1942 do 27 marca 1943,
• gen. płk Rodion Malinowski – od 27 marca do 20 października 1943.

Skład w czerwcu 1941:

• 5 Armia,
• 6 Armia,
• 12 Armia,
• 26 Armia^[4].

Razem: 59 dywizji (w tym 16 pancernych i 8 zmechanizowanych, 2 kawalerii)^[2].

W skład frontu wchodziły też:

• 46 Armia,
• 1 Gwardyjska Armia,
• 3 Gwardyjska Armia,
• 8 Gwardyjska Armia,
• 17 Armia Lotnicza^[5].

• Путеводитель В двух томах, том I, red. Л.В.Двойных, Т.Ф.Каряева, М.В.Стеганцев, 1991.
• Военная история Государства Российского, Великая Отечественная Действующая армия 1941–1945 гг., red. В. А. Золотарева,Москва 2005.
• Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Operacja Barbarossa 1941. Hitlera uderza na ZSRR. Poznań: 2009. ISBN 978-83-261-0286-8.
• Kazimierz Sobczak (red.): Encyklopedia II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
• Mała Encyklopedia Wojskowa MON 1970.
• Norman Davies: Orzeł biały, czerwona gwiazda. Wojna polsko-bolszewicka 1919–1920. Warszawa: Przedświt, 1988. ISBN 83-7006-741-7. Brak numerów stron w książce
• Władimir Bieszanow: Pogrom pancerny 1941. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-1111-530-9.
• Władimir Bieszanow: Czerwony blitzkrieg 1939–1940. Warszawa: Bellona, 2015. ISBN 978-83-1113-730-1.
• Mikołaj Plikus (kier.): 50 lat Armii Radzieckiej. Mała kronika. Warszawa: 1968.