9 Pułk Piechoty Legionów – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy 9 Pułku Piechoty Legionów. Zobacz też: inne pułki piechoty noszące numer „9”.

9 Pułk Piechoty Legionów

Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	7 listopada 1918
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Legionów
Tradycje
Święto	29 lipca
Nadanie sztandaru	17 października 1922
Dowódcy
Pierwszy	mjr Karol Udałowski
Ostatni	ppłk Zygmunt Bierowski
Działania zbrojne
wojna polsko-czechosłowacka wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Korcem (VII 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja	Komorowo, Zamość
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	BP PSZ 3 DP Leg. 39 DP (1939)
Multimedia w Wikimedia Commons

9 Pułk Piechoty Legionów (9 pp Leg.) – oddział piechoty Polskiej Siły Zbrojnej i Wojska Polskiego II RP.

W dniu 7 listopada 1918 w Komorowie pod Ostrowią Mazowiecką został utworzony 3 pułk piechoty Wojska Polskiego (PSZ). Kadry dla tego oddziału wydzieliły 1 i 2 pp, szkoła podchorążych oraz szkoła oficerska. W pierwszej połowie listopada pułk wziął udział w rozbrajaniu Niemców w okolicach Komorowa. W związku z odtworzeniem pułków legionowych, 3 pułk piechoty, jako faktycznie młodszy, został 16 lutego 1919 przemianowany na 9 pp Legionów^[1].

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

23 stycznia 1919 roku w Komorowie zakończono organizację III batalionu pod dowództwem pułkownika Bolesława Jatelnickiego. Cztery dni później baon w składzie 10. i 11. kompanii strzeleckich oraz 3. kompanii karabinów maszynowych wyjechał na front cieszyński. 30 stycznia w obronie wsi Simoradz baon stoczył walkę z pięciokrotnie silniejszymi oddziałami czeskimi. Za męstwo wykazane w tej walce dowódca batalionu został odznaczony złotym, a siedmiu żołnierzy srebrnymi Krzyżami za Obronę Śląska Cieszyńskiego, które później zamieniono im na Krzyże Walecznych. 26 lutego III baon wkroczył do Cieszyna, dwa dni później wyjechał do Małopolski Wschodniej, a 5 marca przybył do Sądowej Wiszni^[2].

 Osobny artykuł: Wojna polsko-czechosłowacka.

10 lutego 1919 roku w Komorowie na bazie 12. kompanii rozpoczęto organizację batalionu zapasowego pod dowództwem kapitana Andrzeja Mierzejewskiego. 4 marca baon został przeniesiony do Różana, a 4 maja do Zamościa, jako stałego garnizonu^[3].

W maju 1919 roku pułk wszedł w skład 3 Dywizji Piechoty Legionów. 13 maja pułk liczył 41 oficerów i 1869 szeregowych^[4]. W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Zamościu^[5].

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

W kwietniu 1922 pułk został przetransportowany z Litwy do wsi Szpanów na Wołyniu^[7]. 10 września wyjechał pierwszy transport pułku z Równego do Zamościa, jako stałego garnizonu. 15 września 1922 na Rynku Wielkim w Zamościu odbyła się ceremonia powitania pułku przez ludność miasta i powiatu zamojskiego^[8]. III batalion został detaszowany w Tomaszowie Lubelskim)^[9]. Garnizon zamojski znajdował się na terenie Okręgu Korpusu Nr II^[10].

19 maja 1927 Minister Spraw Wojskowych, marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził dzień 29 lipca, jako datę święta pułkowego^[11].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 9 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych^[12]. W pułku, tytułem eksperymentu, utworzono kompanię podchorążych rezerwy piechoty. W jej skład wchodziły trzy plutony strzeleckie i pluton karabinów maszynowych. Kompania pod względem organizacyjnym i wyszkolenia podlegała dowódcy dywizji, a pod względem administracyjnym dowódcy pułku^[13]. Kompania została zlikwidowana z dniem 1 sierpnia 1931^[14].

Pod dowództwem Stanisława Sosabowskiego 9 pułk piechoty zdobył nagrodę dywizyjną w strzelaniu oraz w okresie zimowym w jeździe na nartach^[15].

29 lipca 1937 roku, w dniu swojego święta, 9 pułk piechoty Legionów otrzymał honorowe obywatelstwo miasta Zamościa^[16].

W kampanii wrześniowej 1939 pułk (bez I batalionu) walczył w składzie 39 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). Skład jednostki uzupełniony został III batalionem 8 pułku piechoty Legionów, mjr. Wacława Smolińskiego i batalionem marszowym tego pułku pod dowództwem por. rez. Tadeusza Andrzeja Moszyńskiego. I batalion 9 pp Leg. walczył w składzie 12 Dywizji Piechoty.

Sztandar

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

17 października 1922 w Zamościu Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz, Józef Piłsudski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez miasto i powiat zamojski^[9].

Odznaka pamiątkowa

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

19 września 1928 kierownik Ministerstwa Spraw Wojskowych, gen. dyw. Daniel Konarzewski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 9 pp Leg.^[19]. Odznaka o wymiarach 40 × 40 mm ma kształt Krzyża Walecznych umieszczonego na promienistym niebieskim tle. Ramiona krzyża pokryte białą emalią, połączone wieńcem laurowym. Na jego ramionach wpisano numer, inicjały i rok powstania pułku 9 P.P.LEG. 1918. W centrum krzyża nałożony jest orzeł wojskowy, na którego tarczy amazonek wpisano literę L. Trzyczęściowa – oficerska, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana, łączona czterema nitami. Wykonanie: Wincenty Wabia-Wabiński – Warszawa^[20].

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 9 Pułku Piechoty Legionów.

Dowódcy pułku^[c]

• ppłk Karol Jan Krystyn Block (7 XI 1918 – 10 VII 1919)
• mjr Mieczysław Smorawiński (11 VII – 14 VIII 1919)
• mjr Eugeniusz Godziejewski (15 VIII – 2 IX 1919)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (3 IX 1919 – 15 II 1920)
• kpt. Franciszek Sudoł (16 II - 19 IV 1920)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (20 IV – 25 VII 1920)
• kpt. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (26 VII – 28 VIII 1920)
• mjr / płk Wacław Wieczorkiewicz (29–31 VIII 1920)
• ppłk / płk piech. Bronisław Ostrowski (1 IX 1920 – V 1926 → dowódca 5 Brygady Ochrony Pogranicza)
• ppłk SG Władysław Kwiatkowski (14 X 1926 – 28 I 1928 → praktyka poborowa w PKU Biała Podlaska)
• ppłk / płk piech. Stanisław Machowicz (28 I 1928 – 31 VIII 1935 → komendant Miasta Warszawy)
• ppłk piech. Władysław Kasza (5 XI 1935 – 12 I 1937)
• ppłk dypl. Stanisław Sosabowski (12 I 1937 – III 1939 → dowódca 21 pp)
• ppłk piech. Zygmunt Bierowski (10 III – 27 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[d]

• ppłk piech. Leon Jan Seweryn Schneider (22 VII 1922 – †9 III 1923 Cieszyn^[22])
• mjr piech. Adam Lipiński (p.o. 2 VI 1923^[23] – X 1926)
• mjr / ppłk piech. Bolesław Schwarzenberg-Czerny (X 1926 – III 1927)
• ppłk piech. Wacław Kaj (V^[24] – IX 1927 → p.o. komendanta PKU Suwałki^[25])
• mjr piech. Jan I Góra (31 X 1927^[26] – 5 XI 1928 → praktyka poborowa w PKU Zamość^[27])
• mjr / ppłk piech. Jan Świątecki (od 5 XI 1928^[27][28])
• ppłk piech. Wacław Wilniewczyc (I 1931^[29] – 27 VIII 1932^[30])
• ppłk piech. Kazimierz Wyderko (28 VIII 1932^[31] – 1937 → dowódca 41 pp)
• ppłk piech. Czesław Karol Czajkowski (XI 1937 – IX 1939 → dowódca OZ 3 DP Leg.)

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[32] oraz Muzeum Katyńskie^[33][e][f].

22 lutego 2011 roku dziedzictwo tradycji 9 pp Leg. przejął i z honorem kultywuje 3 Zamojski batalion zmechanizowany w Zamościu.

• 
  Grób ppor. Józefa Sobolewskiego poległego 15 września 1920 pod Ozieranami^[42] (Białoziórką^[43])^[44]

• Koszary w Zamościu

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Lista strat Wojska Polskiego. Polegli i zmarli w wojnach 1918–1920. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1934.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• George F. Cholewczynski „Rozdarty naród. Polska brygada spadochronowa w bitwie pod Arnhem”, Wydawnictwo: Andrzej Findeisen – A.M.F. Plus Group, 2006; ISBN 83-60532-00-1.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918–1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Ludwik Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Wydawnictwo Lubelskie, wyd. II, Warszawa 1986, ISBN 83-222-0377-2.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Zygmunt Szatner: Zarys historji wojennej 9-go pułku piechoty Legionów. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.

• Galeria 1. archiwum.zam.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-06)]., Galeria 2 – Archiwum Państwowe w Zamościu.