75 Pułk Piechoty (II RP) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy 75 Pułku Piechoty II RP. Zobacz też: 75 Pułk Piechoty – inne pułki piechoty z numerem 75.

75 Pułk Piechoty

1 Pułk Strzelców Bytomskich
167 pułk piechoty

Odznaka 75 Pułku Piechoty
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1939
Tradycje
Święto	2 czerwca
Nadanie sztandaru	14 maja 1922
Rodowód	Bytomski pułk strzelców 167 pułk piechoty
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Filipowem (4-5 VII 1920) bitwa pod Dębem (14-6 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (17–20 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Chorzów, Rybnik, Wielkie Hajduki
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	piechota
Podległość	VII Brygada Rezerwowa 23 Rezerwowa Dywizja Piechoty 23 Górnośląska Dywizja Piechoty
Multimedia w Wikimedia Commons

75 Pułk Piechoty (75 pp) – oddział piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego II RP.

Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało 4 lutego 1919 rozkaz nr 54 Sztabu Generalnego o powołaniu górnośląskiego 7 batalionu strzelców, który miał być formowany w Częstochowie^[1]. Ostatecznie formację utworzono 20 II 1919, jednak nie osiągnęła ona kompletnego stanu, składając się z 2 kompanii piechoty i plutonu łączności^[2]. W kwietniu tego roku na bazie batalionu zorganizowany został 1Pułk Strzelców Bytomskich^[3]. 17 maja major Roman Witorzeniec podpisał pierwszy rozkaz dzienny. 10 marca 1920 oddział przemianowany został na 167 bytomski pułk piechoty i włączony w skład VII Brygady Rezerwowej. Dowództwo pułku 12 marca objął tymczasowo porucznik Paweł Urban, dowódca I batalionu^[4]. Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej jednostka wróciła w Poznańskie, gdzie 9 listopada 1920 w Mątwach ogłoszono demobilizacje pułku bytomskiego. Byli żołnierze jednostki brali udział w III powstaniu śląskim; walcząc pod Praszką, Gorzowem, Olesnem i Dobrodzieniem. 23 czerwca 1921 wkroczyli do Chorzowa (wówczas Królewskiej Huty)^[2].

W 1921 jednostka przemianowana została po raz ostatni na 75 pułk piechoty i podporządkowana dowódcy nowo powstałej 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty.

 Osobny artykuł: Organizacja pułku piechoty Wojska Polskiego II RP.

W nocy 22/23 czerwca 1919 pułk przeszedł chrzest bojowy, skutecznie broniąc Wieruszowa przed oddziałami Grenzschutzu (walki do 26 czerwca). 18 października 1919 w celu ochrony pogranicza z Niemcami przed oddziałami Grenzschutzu został przeniesiony pod Sosnowiec, gdzie podlegał bezpośrednio Dowództwu Frontu Górnośląskiego. 9 lutego generał Józef Haller wyznaczył 1 Pułk Strzelców Bytomskich do przejęcia przyznanych Polsce części powiatów sycowskiego i namysłowskiego, w związku z czym komendę nad pułkiem przejęło Dowództwo Frontu Wielkopolskiego^[2].

Kolejne walki żołnierze pułku stoczyli dopiero rok później, w czasie wojny polsko-bolszewickiej: 2 czerwca 1920 pokonali bolszewików pod Rybczanami i 3 czerwca opanowano Czarty, Tarnówkę i Słobodę (prawdopodobnie gdzieś na Białorusi). W tym czasie pułk wchodził w skład 1 Armii gen. Gustawa Zygadłowicza. Razem z innymi siłami polskimi żołnierze ppłk. Władysława Langera (objął 167 pułk 7 czerwca) przeszli szlak bojowy od rzeki Auty (porażka w walce 4–6 lipca z 4 Armią) do obrony Warszawy i kontrofensywy wojsk polskich (pułk wyzwolił Pułtusk i Ostrołękę)^[5].

22 czerwca 1920 167 pułk piechoty obsadził III i IV batalionem odcinek frontu nad Autą od Szczałkun do Tupiczyny. Stanowiska polskie składały się z okopów na wzgórzach na zachodnim brzegu Auty, częściowo osłoniętych zasiekami z drutu kolczastego. Druga linia obrony, przygotowywana dopiero przez saperów, biegła w odległości 2,5 km od rzeki. Pierwszą linię obsadził III batalion por. Bończyka wzmocniony kompanią IV batalionu. Nad samym brzegiem Auty rozmieszczone zostały placówki z karabinami maszynowymi. W odwodzie pozostawał IV batalion. I batalion pułku stanowił odwód VII Brygady Rezerwowej, a II batalion został wcześniej rozwiązany po stratach poniesionych w walkach nad Berezyną. Obronę wspierały 3 i 9 baterie 8 pułku artylerii polowej. Na lewym skrzydle pułk sąsiadował ze 159 pułkiem piechoty, na prawym z oddziałami IX Brygady Piechoty^[6].

4 lipca 1920 wojska Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego rozpoczęły natarcie^[7]. Artyleria sowieckiej 15 Armii zniszczyła zasieki przed okopami 167 pułku piechoty, a sowiecka piechota parła do przodu, nie zważając na straty^[6]. Po trzech godzinach walk 9 i 12 kompania przeszły do działań opóźniających w kierunku Filipowa^[8]. Wykonywano też kontrataki. W czasie walk polegli dowódcy kompanii, a dowodzenie przejęli podoficerowie^[9].

Jeszcze przed południem oddziały 16 Dywizji Strzelców opanowały Filipowo. Wykonujące kontratak odwodowe kompanie IV batalionu zaległy w silnym ogniu przeciwnika. Sukces odniosła na lewym skrzydle tylko 16 kompania. Odzyskała nawet fragment pierwszej linii obrony. Jednak w prawe skrzydło pułku uderzyła 33 Dywizja Strzelców, która wcześniej zepchnęła na zachód polską IX Brygadę Piechoty i doszła do stanowisk baterii 8 pułku artylerii polowej. Do walki włączyli się wszyscy żołnierze. Bił się pluton łączności, gońcy i oficerowie dowództwa pułku. Dzięki temu umożliwiono bateriom odwrót za Mniutę.

O 13.00 kpt. Langner wydał rozkaz odwrotu, a osłaniała 16 kompanii pchor. Witolda Obidowieża^[10]. Oddział osłony niemal w całości wyginął, a ciężko rannego pchor. Obidowicza^[a] uratował przed dobiciem dowódca dywizjonu artylerii 16 Dywizji Strzelców. Wieczorem pozostałości 167 pułku piechoty zajęły stanowiska nad Mniutą^[11].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Filipowem (1920).

Latem 1920 Dębe było umocnionym przyczółkiem mostowym na prawym brzegu Narwi. Stanowiło ważny punkt obronny trójkąta Modlin – Zegrze – Warszawa. Obrona oparta była na umocnieniach fortu i liniach dawnych niemieckich okopów chronionych zasiekami z drutu kolczastego. Załogę stanowił 167 pułk piechoty ppłk. Władysława Langnera^[12][13]. Zreorganizowany w Jabłonnie pułk 13 sierpnia liczył około 2800 żołnierzy i posiadał 50 ckm-ów^[14]. Wsparcie artyleryjskie na przedmościu zapewniały trzy baterie 10 pułku artylerii polowej^[14].

O świcie 14 sierpnia broniące przedmościa oddziały polskie zostały zaatakowane przez oddziały sowieckiej 6 Dywizji Strzelców. Dwa kolejno następujące po sobie ataki zostały odparte na linii zasieków celnym ogniem artylerii polskiej. Po tym niepowodzeniu przeciwnik przeszedł do obrony i okopał się w odległości około dwóch kilometrów od polskich stanowisk^[12][15]. 15 sierpnia wieczorem na fort „Dębe” uderzyły oddziały 56 Dywizji Strzelców, a artyleria sowiecka ostrzelała most na Narwi. Przez całą noc z 15 na 16 sierpnia trwały zacięte walki^[12].

 Osobny artykuł: Bitwa pod Dębem.

 Osobny artykuł: Kawalerowie Virtuti Militari 1914–1921.

Dowództwo pułku i II batalion stacjonowało w garnizonie Królewska Huta, I batalion w Rybniku, a III batalion w Wielkich Hajdukach (od 1 IV 1939 Chorzów-Batory)^[18][19]. 2 listopada 1928 Hajduki Wielkie włączone zostały do garnizonu Królewska Huta^[20]. 22 listopada 1934 roku Minister Spraw Wojskowych zmienił nazwę garnizonu „Królewska Huta” na „Chorzów”^[21].

Od 30 listopada 1920 roku pułk wchodził w skład 23 Rezerwowej Dywizji Piechoty, która później została przemianowana na 23 Górnośląską Dywizję Piechoty^[22].

14 maja 1922 w Biedrusku marszałek Józef Piłsudski wręczył pułkowi sztandar ufundowany przez społeczeństwo Poznania.

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 2 czerwca, jako datę święta pułkowego^[23]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę bitwy pod Rybczanami stoczonej w roku 1920^[24].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 75 pułk piechoty zaliczony został do typu III pułków piechoty o stanach zbliżonych do wojennych. Na czas wojny przewidywany był do działań osłonowych. Corocznie otrzymywał około 1010 rekrutów. Jego obsadę stanowiło 68 oficerów i 2200 podoficerów i żołnierzy^[25].

 Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

W czasie kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie macierzystej 23 Górnośląskiej Dywizji Piechoty, która była jedną z dwóch wielkich jednostek należących do Grupy Operacyjnej „Śląsk”. Dowódca grupy gen. bryg. Jan Jagmin-Sadowski podlegał dowódcy Armii „Kraków”.

1 września 1939 pułk wyruszył z Chorzowa do Michałkowic, gdzie na terenie kopalni „Michał” stoczył walkę z niemiecką grupą dywersyjną Freikorps Ebbinghaus liczącą około 100 osób, zabarykadowanych w budynkach kopalni. Dywersanci uzbrojeni byli w broń palną, granaty oraz specjalne sprężyny zakończone śrubami. W nocy z 1 na 2 września pułk wycofał się do Piotrowa, biorąc udział w walkach na odcinku Tychy – Mikołów. 3 września wycofał się z Piotrowa wzdłuż osi Katowice – Sosnowiec – Maczki – Krzeszowice Kraków^[29].

Sztandar

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo Poznania, wręczył pułkowi marszałek J. Piłsudski w Biedrusku 14 maja 1922 roku^[31].

W okresie walk wrześniowych tajna kancelaria ze sztandarem pułkowym wycofywała się w taborach pułku wzdłuż osi linii Kraków – Nowy Korczyn Słupia – Pacanów – Połaniec, forsując Wisłę pod Sandomierzem i kierując się na Rozwadów – Janów Lubelski. W okolicach Rozwadowa tabor stracił łączność z dowództwem i nie odzyskał jej już do końca działań wojennych. 25 września tabory pułkowe osiągnęły rejon Bełza. Tu po raz pierwszy zakopano sztandar. W związku z brakiem kontaktu z wrogiem odkopano go jednak i maszerowano dalej. 27 lub 28 września tabor dotarł do Suborowa, gdzie w pobliżu lasu, około 100 m od skraju i dróżki prowadzącej do niego, ponownie zakopano sztandar^[18].

Muzeum Wojska Polskiego podjęło próbę odszukania sztandaru. Na podstawie map nie udało się jednak zlokalizować miejsca ukrycia w sposób nie budzący wątpliwości i pozwalający na podjęcie akcji w terenie. Tereny te zostały doszczętnie zniszczone podczas walk z UPA w latach 1944–1946^[32].

Odznaka pamiątkowa

 Osobny artykuł: Odznaka pamiątkowa jednostki wojskowej.

21 czerwca 1929 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 75 pp^[33]. Odznaka o wymiarach 44x38 mm ma kształt sześcioboku uformowanego ze stylizowanego wieńca laurowego, pokrytego zieloną emalią. Na wieniec nałożony jest srebrny orzeł bez korony, ze złotym ryngrafem na piersi. Orzeł wsparty jest na emaliowanej tarczy, na której wpisano numer „75”. Tarcza nałożona jest na dwa skrzyżowane miecze o srebrnych klingach i złotych rękojeściach. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze, złocona i emaliowana. Autorem projektu odznaki był Władysław Gościński, a wykonawcą Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[19].

 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 75 Pułku Piechoty (II RP).

Dowódcy pułku^[34][e]

• mjr piech. Roman Witorzeniec (17 V 1919 – 10 III 1920)
• por. piech. Paweł Urban^[f] (10 III – 6 VI 1920)
• kpt. / ppłk piech. Władysław Langner (7 VI 1920 – 9 III 1923 → dowódca 40 pp)
• ppłk piech. Tadeusz Wołkowicki (od 9 III 1923^[37])
• ppłk / płk piech. Wacław Klaczyński (V 1928^[38] – X 1936 → II dowódca piechoty dywizyjnej 23 DP)
• płk dypl. piech. Stanisław Antoni Habowski (1 X 1936 – 20 IX 1939)

Zastępcy dowódcy pułku^[g]

• mjr / ppłk piech. Augustyn Skokowski (18 II 1922^[40] – IV 1928 → praktyka poborowa w PKU Królewska Huta^[41])
• ppłk SG Józef Wiatr (V – XI 1928)
• ppłk piech. Bolesław Mirgałowski (XI 1928^[42] – II 1932^[43])
• ppłk piech. Franciszek Kubicki (od VI 1932)
• ppłk piech. Albin Rogalski (do VIII 1939 → dowódca 203 pp^[30])

II zastępca (kwatermistrz)

• mjr piech. Jan Ciołkosz (IV 1934 – 1939)

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, w Charkowie, w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[44] oraz Muzeum Katyńskie^[45][h][i].

• W utworze Puść mnie matko do powstania (sł. Tadeusz Kijonka, wyk. Dżem) podmiot liryczny uprasza matkę o zezwolenie na dołączenie do oddziałów powstańczych. Jak twierdzi,

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Marian Głut: Zarys historji wojennej 75-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
• Jan Przemsza-Zieliński: Księga wrześniowej chwały pułków śląskich. T. I. Katowice: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989. ISBN 83-03-02883-9.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.